به گزارش گروه علمی و دانشگاهی خبرگزای فارس، یکی از ارکان اصلی توسعه اقتصادی، حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و به تبع آن تامین مالی این شرکت‌ها است. نداشتن وثیقه مناسب برای دریافت تسهیلات و ضمانت نامه‌های تعهد قراردادی، از جمله مشکلات اساسی این شرکت‌هاست که در کشورهایی مانند آلمان، ترکیه و آمریکا این مشکل با ایجاد نهادهای ضمانت حل شده است. در ایران، عدم وجود نهاد متولی، عدم شفافیت اطلاعات، نبود یک پایگاه داده‌ای جامع و قابل اعتماد و ضعف در ارزیابی چندجانبه منجر به سخت شدن دسترسی شرکت‌ها به ضمانت و عدم ارزیابی صحیح شرکت‌های دانش بنیان شده است. بنابراین استفاده از یک نهاد متولی ضمانت و نهادی مستقل برای ارزیابی همه جانبه ضروری است.
ضمانت نامه و آسیب شناسی آن در ایران
ضمانت نامه نوعی ابزار یا قرارداد متداول در قراردادهای داخلی و بین‌المللی است که به موجب آن، مشتری (پیمانکار یا وام گیرنده) نزد مضمون له (کارفرما یا وام دهنده)، ضمانت میشود و تعهدات وی بر ضمّه ضامن (بانک یا صندوق ضمانت) است. در واقع، نوعی وثیقه است که برای تضمین و امنیت بخشیدن به تعهدات قراردادی صادر شده و به دو گروه ضمانت نامه‌اعتباری و ضمانت نامه قراردادی تقسیم میشود.
مدل آسیب شناسی وضع موجود نشان می‌دهد که نبود یک پایگاه داده‌ای جامع و قابل اعتماد و ضعف در ارزیابی چندجانبه به همراه عدم شفافیت اطلاعات و عدم گردش آن بین صندوق‌ها منجر به عدم امکان اعتبارسنجی مناسب در نهادهای ارائه دهنده خدمات ضمانتی شده است. از طرفی دیگر، این عدم شفافیت اطلاعات به همراه شرایط رکود، فشار سیاسی بر صندوق‌ها، بالا بودن ریسک ضمانت و نبود نهاد متولی برای حوزه ضمانت، منجر به توجه صرف به ارزیابی‌های مالی به جایی ارزیابی‌های همه جانبه شده است. در نهایت، این موارد، سخت شدن دسترسی شرکت‌ها به ضمانت و عدم ارزیابی صحیح شرکت‌های دانش بنیان را به همراه داشته است.
راهکارهای پیشنهادی برای بهبود نظام ضمانت در ایران
مطالعه نظام ضمانت در کشورهای آلمان، ترکیه، آمریکا، چین، ژاپن و کره جنوبی نشان می‌دهد که وجود انواع ضمانت نامه‌های قراردادی و اعتباری، ضمانت سرمایه‌گذاری، نهاد هماهنگ کننده صندوق های ضمانت، نهاد تامین مالی تخصصی، حمایت نهادهای دولتی و برنامه‌‌های مشاوره مدیریتی برای شرکت‌ها از عوامل مهم در کارکرد صحیح نهاد ضمانت در این کشورها است. شرایط کنونی ضمانت در ایران نیازمند اقداماتی بنیادی و راهبردی برای توسعه این نظام است. اقدامات پیشنهادی این پژوهش در ادامه ارائه میشود.
اقدامات بنیادین
منظور از اقدامات بنیادین، اقداماتی است که به تصمیم گیری‌های کلان، نظیر مصوبه مجلس و هیئت وزیران نیاز دارند و موفقیت آنها مستلزم همکاری نهادها و سازمان‌های حاکمیتی در سطوح عالی است.
یکی از مسائل مهم مطرح شده توسط صاحب نظران در مصاحبه‌ها، نبود نهاد متولی برای حوزه ضمانت است. در حال حاضر صندوق‌های غیردولتی پژوهش و فناوری زیر نظر صندوق نوآوری و شکوفایی عمل می‌کنند. همچنین صندوق‌های دولتی ضمانت نیز بر اساس سازوکارهای تصویب شده در هیئت وزیران اداره می‌شوند. این در حالی است که وجود نهاد متولی ضمانت از یکسو وحدت رویه ایجاد کرده و روال ها را سامان می‌دهد و از سوی دیگر موجب افزایش اعتبار صندوق‌های ضمانت میشود. این نهاد می‌تواند نقش پشتیبان نهادهای ضمانت را نیز ایفا کند و در شرایط خاص با سازوکارهایی از جنس تسهیم ریسک، از آنها حمایت کند.
ارزیابی شرکت‌ها به عنوان یکی از ارکان اصلی برای حمایت از شرکت‌ها و ارائه خدمات به آنها، باید تمامی وجوه شرکت‌ها را منعکس کرده و همه جانبه باشد. چرا که صرفا ارزیابی مالی نمی‌تواند رتبه‌بندی مناسبی از شرکت‌ها ارائه دهد. برای طراحی سازوکار ارزیابی همه جانبه، نهاد ارزیابی متمرکز باید مستقل باشد و استفاده از شاخص‌های دقیق، سیستم ارزیابی دقیق، استانداردها و پایگاه داده‌ای غنی مورد توجه قرار گیرد. همچنین شبکه‌ای بودن ارزیابی می‌تواند فرآیند را تسهیل کند.
اقدامات راهبردی
اقدامات راهبردی برخلاف گروه پیشین، با استفاده از امکانات نهادی موجود قابل اجرا است و با وجود آن که در سطح کلان نیست، تاثیر قابل توجهی بر گسترش ضمانت اعتباری در ایران دارد.
استفاده از سازوکارهای تسهیم ریسک توسط نهادهای حمایتی؛ صندوق‌های غیردولتی پژوهش و فناوری به علت داشتن سرمایه کم، توانایی پذیرش ریسک‌های بالا را ندارند. این موضوع، حجم ضمانت ها را کاهش می‌دهد. از طرفی، تزریق منابع به این صندوق‌ها دقت ارزیابی آنها را کاهش داده و مخاطرات اخلاقی ایجاد می‌کند. استفاده از سازوکارهای تسهیم ریسک علاوه بر بالابردن قدرت صندوق‌ها، کیفیت ارزیابی ها را حفظ می کند. چرا که ضمانت نامه‌های نکول شده تنها در صورت حصول اطمینان از عدم مشکل در ارزیابی به صندوق پرداخت میشود.
تعامل بیشتر صندوق های ضمانت با بانک ها؛ یکی از اقدامات موثر در فضای موجود، تعامل بیشتر صندوق‌های ضمانت با بانک‌ها، خصوصا بانک‌های تخصصی نظیر بانک صنعت و معدن است. از این طریق زمینه استفاده از منابع بانکی و وام برای پشتیبانی از ضمانت فراهم میشود که برای صندوق‌هایی با سرمایه کم بسیار ضروری بوده و از ورشکستگی آنها جلوگیری می‌کند.
گسترش فضای ضمانت با گسترش نمایندگی صندوق‌های بزرگ؛ یکی دیگر از راهکارهای توسعه فضای ضمانت، گسترش نمایندگی صندوق‌هایی است که سرمایه زیادی دارند. برای مثال صندوق توسعه تعاون می‌تواند ٣٠ درصد از منابع خود را به صدور ضمانت در حوزه شرکت‌های دانش بنیان اختصاص دهد.
افزایش همکاری بین صندوق‌های ضمانت؛ بررسی‌‌ها نشان گر عدم همکاری و تعامل صندوق ها با یکدیگر است. این درحالی است که تعامل صندوق‌ها حتی قبل از تشکیل نهاد متولی، از طریق به اشتراک گذاشتن بنگاه‌های بدحساب، انتقال تجربیات و صدور ضمانت نامه‌های مشترک در بهبود نظام ضمانت بسیار تاثیرگذار است.
صدور ضمانت اتکایی؛ نکول بالای ضمانت در برخی از صندوق‌ها سبب شده است که بیمه کردن پرتفوی ضمانت صندوق‌ها به صرفه نباشد. جایگزین بیمه اتکایی برای پشتیبانی از ضمانت‌ها به عنوان ضمانت اتکایی، می‌تواند نقش موثری در توسعه فضای ضمانت داشته باشد. چرا که صندوق‌های غیردولتی پژوهش و فناوری با سرمایه کمتر، می‌توانند به پشتوانه صندوق‌های ضمانت دولتی با سرمایه قابل توجه، ضمانت‌نامه صادر کنند.
نتیجه می‌گیریم تامین مالی شرکت‌های دانش‌بنیان به منظور توسعه اقتصاد و نوآوری در کشور ضروری است که با استفاده از نظام ضمانت میسر خواهد بود. بدین منظور، اقدامات بنیادین پیشنهادی شامل ایجاد یک نهاد متولی ضمانت و طراحی سازوکار ارزیابی همه جانبه توسط یک نهاد مستقل است. همچنین با اقدامات راهبردی مانند استفاده از سازوکارهای تسهیم ریسک توسط نهادهای حمایتی، تعامل بیشتر صندوق‌های ضمانت با بانک‌ها، گسترش فضای ضمانت با گسترش نمایندگی صندوق‌های بزرگ و صدور ضمانت اتکایی، می‌توان گام‌های موثری جهت بهبود ضمانت در ایران برداشت.
این مطالعه در پژوهشکده مطالعات فناوری با همکاری روح‌اله ابوجعفری انجام شده است.
منبع: سایت جامعه اندیشکده‌ها
انتهای پیام/
