« علی مزینانی» کارشناس مطالعات قفقاز و آسیای مرکزی و مدرس تاریخ دانشگاه علامه در تحلیلی که در اختیار خبرنگار دفتر منطقه‌ای خبرگزاری فارس قرار داد دیدگاه خود را در مورد مناقشات بین دو کشور آذربایجان، ارمنستان و ارتباط این دو کشور با آسیای مرکزی از جمله ازبکستان بیان کرد.
در این یادداشت آمده است: جنگ ارمنستان و جمهوری آذربایجان از سال ۱۹۱۸ میلادی تا ۱۹۲۰ میلادی اتفاق افتاد و نزدیک به دو سال طول کشید. با فروپاشی امپراتوری نیکلای دوم، انقلاب روسیه (۱۹۱۷) و ظهور دولت‌های مستقل در قفقاز در سال‌های آخر جنگ جهانی اول، رقابت در زمینه تسلط بر «قره باغ» و اختلاف مرزی، قومیتی و تاریخی در کوهستان زانگزور (نخجوان) باعث درگیری‌های شدیدی میان اولین جمهوری ارمنستان و جمهوری دموکراتیک آذربایجان شد.
درگیری‌های مرزی میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان هر چند وقت یک بار با بهانه های مختلفی رخ می دهد و همواره کشورهای منطقه از این گونه اقدامات ابراز نگرانی کرده و دو طرف را به خویشتنداری دعوت می کنند البته در بین کشورهای منطقه کشورهایی هم هستند که جانب یک کشور را گرفته و از آن حمایت می‌کند که البته این حمایت می تواند به علت منافع سیاسی، اقتصادی و روابط قومی بین دو کشور باشد.
یکی از کشورهایی که بلافاصله بعد از درگیری بین آذربایجان و ارمنستان آنها را به خویشتنداری دعوت کرد، ازبکستان بود.
وزارت امور خارجه ازبکستان با صدور بیانیه‌ای جمهوری آذربایجان و ارمنستان را به خویشتنداری و آغاز گفت‌وگوهای سیاسی،دیپلماسی دعوت کرد.
وزارت امور خارجه ازبکستان در این بیانیه اظهار داشت: «تاشکند» از وقوع حادثه در مرز جمهوری آذربایجان و ارمنستان که موجب کشته شدن تعدادی از شهروندان دو کشور شده به شدت نگران شده است.
وخامت بیش از پیش وضعیت در این منطقه می‌تواند موجب کشته شدن غیرنظامیان، تخریب ارتباطات مهم اقتصادی در فضای همسود و لطمه به امنیت منطقه وارد کند.
ازبکستان خواستار خویشتنداری هرچه بیشتر جمهوریهای آذربایجان و ارمنستان است و از طرفین برای آغاز گفت‌وگوهای سیاسی، دیپلماسی برای حل و فصل وضعیت پیش آمده و خروج از آن دعوت می‌کند.
نگاهی به روابط ازبکستان، آذربایجان و ارمنستان
با انحلال شوروی سابق و استقلال جمهوریهای ازبکستان، آذربایجان و ارمنستان، چنان که می‌شد انتظار هم داشت روابط نزدیکتر میان «تاشکند» و «باکو» برقرار شد. هر چند ازبکستان در «مجمع کشورهای ترک زبان» که به رهبری ترکیه تشکیل شد عضویت نیافت، در حالی که جمهوری آذربایجان نقشی فعال در آن ایفا می‌کند، با این حال مناسبات هر دو کشور روز به روز در حال گسترش است.
میان این کشورها دو پیمان همکاریهای نظامی به امضا رسیده؛ اتباع ازبکستان برای سفر به آذربایجان نیاز به ویزا ندارند؛ 1800 شهروند ازبکستان در آذربایجان و حدود 4000 تن از اتباع آذربایجان در ازبکستان اقامت دارند؛ هم اکنون صحبت از افزایش سقف مبادلات دو کشور به سطح یک میلیارد دلار در جریان است.
در مقابل این فهرست روابط ازبکستان و ارمنستان بسیار ضعیف تر است. دو کشور هنوز در حال سبک و سنگین کردن راه اندازی مسیر هوایی بین پایتخت دو کشور هستند و سطح دیپلماتیک روابط آنها بسیار خشک و رسمی است.
با این مقدمات ازبکستان باید در بحران قره باغ صراحتا طرف آذربایجان را بگیرد. واقعیت امر هم این است که تاشکند در این باب بارها از جمهوری آذربایجان جانبداری کرده اما در مواقعی که دامنه بحران مثل یک هفته اخیر به مرزهای درگیری مسلحانه می‌کشد، ازبکستان به جای طرفداری مطلق از جمهوری آذربایجان، کاری که ترکیه به آن دست زده را انجام داد یعنی تنها دو طرف منازعه را به خویشتنداری فرا می‌خواند.
علت این حمایت غیر رسمی تمام قد و دعوت رسمی به خویشتنداری را می‌توان در دو عامل جستجو کرد. عامل اول اینکه ازبکستان به طور سنتی نسبت به تطابق مواضع اش با ترکیه احتیاط و خودداری به خرج می‌دهد.
ترکیه سعی دارد نقش برادر بزرگتر کشورهای ترک زبان را ایفا کند و ازبکستان که از لحظه ورود روسها به آسیای مرکزی به عنوان پیشوا و رهبر قومیتهای منطقه شناخته شد و خود نیز چنین نقشی را برای خودش قائل است، علاقه‌ای ندارد که در نقش برادر کوچکتر ترکیه یا پیرو ترکیه ظاهر شود.
عامل دوم و مهمتر اینکه ازبکستان، آذربایجان و ارمنستان هر سه عضو جامعه کشورهای همسود هستند، میراثی عمدتا روسی که حفظ آن حداقلهای امنیتی و اقتصادی و شاید حتی امکان حفظ نظم دوران شوروی را، که در آن ازبکها از دید روسها رهبران آسیای مرکزی به شمار می‌آمدند، را فراهم می‌سازد.
بنابراین ازبکستان در موضع‌گیری رسمی به گاه بروز درگیری نظامی بر سر قره باغ تا حدی بر خلاف مواضع غیر رسمی خود، دو طرف را به خویشتنداری می‌خواند چرا که درگیری دو عضو پیمان به معنی آسیب دیدن کلیت پیمانی است که جایگاه برتر ازبکستان بر اساس سنت دوران روسها و شوروی در آن تعریف و تثبت شده است.
یکی دیگر از نکات اصلی که ازبکستان در حال حاضر طرفین را به مصالحه دعوت می‌کند، سیاست خارجی رئیس جمهور این کشور است، موفقیت «شوکت میرضیایف» رئیس جمهور ازبکستان در حل مسائل مرزی با کشورهای همسایه خود در آسیای مرکزی که بعد از استقلال تا زمان ریاست جمهوری «اسلام کریم اف» ادامه داشت، باعث شده است تا تاشکند ادعای میانجیگری در حل اختلافات این چنینی داشته باشد.
انتهای پیام/ح
