خبرگزاری فارس ـ گروه سینما: ماجرای مک فارلین مربوط به روابط میان ایران و آمریکا در حدود ۳۵ سال قبل است که بعدها به ایران-گیت هم مشهور شد. اینکه در پشت پرده میان برخی از مقامات ایرانی و آمریکایی در اواسط دهه ۶۰ و اوج جنگ ایران و عراق روابط پنهانی برقرار شده بود تا ایران به ظاهر بتواند به آزادی گروگان‌های آمریکایی و فرانسوی در لبنان کمک کند و از آن طرف هم آمریکایی ها به ایران تجهیزات و سلاح های محدودی را بدهند تا توازنی در جنگ میان ایران و عراق برقرار شود. مسئول اصلی مذاکرات در داخل ایران آیت الله هاشمی رفسنجانی بود که معتقد بود ایران می تواند با همین مذاکرات محدود به روابط سیاسی با آمریکا برسد و مسائل میان دو کشور حل شود، هر چند که مذاکرات مخفیانه باشد و فقط تعداد بسیار محدودی از اطرافیان او از مذاکرات مخفیانه اطلاع داشته باشند. در طرف دیگر در آمریکا هم مقام اصلی پشت پرده مذاکرات رونالد ریگان رئیس جمهور آمریکا و مشاور مستعفی امنیت ملی‌اش رابرت مک فارلین بود. موضوع از سال ۱۳۶۴ آغاز شده و تا آبان سال ۱۳۶۵ پیش رفته بود و تبادلاتی نیز میان دو طرف ایرانی و آمریکایی انجام شده بود اما افشاگری مذاکرات و سفر مک فارلین به تهران آن هم توسط نشریه الشراع لبنان باعث شد تا هم مذاکرات بر هم خورد و هم بعدها مشخص شود جزئیات مذاکرات چه چیزهایی بوده است و جنجالی در ایران و آمریکا ایجاد شود.
«سیدمهدی دزفولی» مستندساز جوان در جدیدترین اثرش به نام «قمار» سراغ این پرونده تاریخی رفته و تلاش کرده است ابعاد مختلف ماجرای مک فارلین را بررسی کند. در کنار تهیه مستند ۸۰ دقیقه، حاصل تحقیقات او درباره مک‌فارلین هم کتابی ۴۲۰ صفحه‌ای است که به زودی منتشر می‌شود.
مک‌فارلین که با نام‌های ایران گیت و ایران-کنترا هم شناخته می‌شود، حاصل دو دوره مذاکره ایران و آمریکا در دهه ۶۰ به بهانه میانجیگری ایران میان لبنان و آمریکا برای آزادی گروگان‌های لبنانی و خرید سلاح از آمریکا برای برقراری موازنه در جنگ عراق است. آنطور که مستند «قمار» نشان می‌دهد، در دور اول مذاکرات افرادی همچون محسن کنگرلو (مشاور امنیتی میرحسین موسوی، نخست‌وزیر وقت) مأمور مذاکرات بودند و در دور دوم، علی هاشمی بهرمانی (برادرزاده آیت‌الله هاشمی رفسنجانی، رئیس‌جمهور وقت). اما ماجرا از سوی سیدمهدی هاشمی (برادر داماد آیت‌الله منتظری، قائم‌مقام امام) لو داده می‌شود و بی‌نتیجه می‌ماند.
البته این مستند، نیازمند تأملاتی است که در میزگرد رونمایی و بررسی آن با حضور کارگردان، حضور «علی هاشمی» مذاکره‌‌کننده با مقامات آمریکایی و «عباس سلیمی نمین» مورخ، به آن پرداخته‌ایم.
* آقای ذفولی در مستند از برخی تصاویر آرشیوی استفاده شده و امکان گفت‌وگو با برخی افراد اثرگذار در آن دوره ـ همچون کنگرلو ـ وجود نداشته است، راه حل این موضوع چه بوده؟
دزفولی: محسن کنگرلو مشاور امنیتی میرحسین موسوی که نفر اول مذاکرات بود، مرحوم شد و از تصاویر آرشیوی او در مستند استفاده کردیم. به برخی شخصیت‌ها هم نظیر آقای حسن روحانی دسترسی نداشتیم و البته ادعایی هم نداریم که به همه موارد درباره مک فارلین پاسخ داده‌ایم.
* آقای هاشمی حالا که نسخه کامل مستند را دیدید، نظرتان دراره کلیت آن چیست؟
هاشمی: مک‌فارلین اولین و آخرین مورد مذاکره نبود، با آمریکایی‌ها بارها مذاکره شده، از جمله در ماجرای طالبان، سقوط صدام و... . یک زمان صدام شقی‌ترین و بزرگترین دشمن انقلاب اسلامی بود که به لطف خدا توسط دشمن ایران از بین رفت، البته که حتماً آمریکایی‌ها هم اهدافی از سقوط او داشتند.
گلپور نویسنده کتاب «شنود اشباح» با استناد به گزارش غربی‌ها یک فصل از این کتاب را به موضوع مک فارلین پرداخته اما به دلیل اینکه فقط از دید غربی‌هاست، کامل نیست.
هرگز برای مذاکرات به سرزمین‌های اشغالی نرفتم و این کذب محض است
این مستند کمک می‌کند حرف‌ها شنیده شود و نظرات آنها و اهداف مذاکره کنندگان هم روشن شود. البته ایراداتی هم دارد، مثلاً آن کمیته‌ای که بعد از مک فارلین تشکیل شد، زیر نظر دفتر ریاست جمهوری (آیت‌الله خامنه‌ای) بود که در مستند به اشتباه زیر نظر آیت‌الله هاشمی بیان شد. کنگرلو هم مشاور امنیتی میرحسین بود نه معاونش و بعید هم می‌دانم میرحسین از اقدامات او خبر داشته باشد. کنگرلو یک شخصیت قبل از انقلاب بود و اقداماتی در «فجر اسلام» داشت که شبیه مؤتلفه و فدائیان اسلام بود.
یا در مستند گفته می‌شود که من به یک کشور ناشناخته (اسرائیل) سفر کرده‌ام، در حالی که هرگز برای مذاکرات به سرزمین‌های اشغالی نرفتم و این کذب محض است. فقط یک سفر به آمریکا از طریق ترکیه داشتم. در این مستند از آقای (سردار) وحیدی هم اسم برده نشده که در مذاکرات البته با اسم مستعار بودند، فکر کنم آقای جواد لاریجانی هم بودند.
اگر یک روزی روند مذاکرات میان ایران و آمریکا در ماجرای سقوط صدام بیان شود، موجب تعجب مردم خواهد شد!
در کل گمان می‌کنم باید اجازه داده شود زوایای نیمه پنهان ماجراهایی مانند مک‌فارلین بیان شود. درباره مذاکرات ایران با آمریکا درباره سرنگونی صدام هم، قصد و غرض ایران مشخص بود و مذاکرات خیلی پیشرفته‌تر از ماجرای مک‌فارلین بود و اگر یک روزی روند مذاکرات بیان شود، موجب تعجب مردم خواهد شد!
ما در دنیا دو نوع دیپلماسی داریم، دیپلماسی آشکار از طریق سفارتخانه پیگیری می‌شود و دیپلماسی پنهان که زوایای پنهانی دارد و نمی‌شود خیلی درباره آن صحبت کرد.
* آقای سلیمی نمین. معمولاً مستندهایی که به تاریخ معاصر می‌پردازند، خواسته یا ناخواسته در دام سوگیری و جناح‌بندی‌های سیاسی گیر می‌کنند. مستند «قمار» را از این حیث چطور دیدید؟
سلیمی نمین: مستند «قمار» سوگیری دارد اما نه از آن جهت که مد نظر شماست، بلکه این مستند در برخی جاها متأثر از یاران آیت‌الله منتظری است، از جمله آنجا که گفته می‌شود آقای هاشمی با کنار زدن آقای منتظری به دنبال رهبری بوده یا اینکه آقای هاشمی افشاکنندگان ماجرای مک‌فارلین را تهدید به مرگ کرده بودند. در حالیکه جلب نظر آمریکایی ها برای بهبود روابط، مد نظر آقای هاشمی بود تا توفیقاتی در جنگ حاصل شود.
مستند «قمار» در برخی جاها متأثر از یاران آیت‌الله منتظری است، از جمله آنجا که گفته می‌شود آقای هاشمی با کنار زدن آقای منتظری به دنبال رهبری بوده
مستند از برخی ضعف‌های تاریخی رنج می‌برد و اثرپذیری مستند از سناریوی دفتر آقای منتظری، تحریف تاریخ است. بنابراین شما را دعوت می‌کنم که در انتشار کتاب حاصل از پژوهش‌های مستند قمار تعجیل نکنید و تحقیقات بیشتری داشته باشید.
ابتدای مصاحبه با مدیرمسئول الشراع هم که توهین به ایرانی‌هاست بهتر است حذف شود، چون بودنش ضرورتی ندارد. یکی دیگر از ایرادات مستند درباره کنگرلو است، او با اینکه نیروی میرحسین موسوی بود اما آقای موسوی از آن مذاکرات اطلاعی نداشت.
امام هم از مذاکرات اطلاعاتی نداشتند و آمریکایی‌ها به دلیل مواضع قاطع امام بشدت زیان می‌دیدند و می‌خواستند شرایط را به سرعت تغییر دهند و به همین جهت باید ارتباطی را برای سایر ملت‌ها روشن کنند که بگویند ایران از مواضع خودش عدول کرده است و برای مذاکره دست و پا می‌زدند.
* کلیت ماجرای مک‌فارلین را چطور می‌بینید؟
سلیمی‌نمین: مک فارلین تجربه‌ای ارزشمند اما خطیر است و نشان می‌هد امام به برخی مسئولان مسئولیت‌هایی می‌دادند اما آنها را کنترل می‌کردند و حتی به آنها نهیب می‌زدند. الان هم رهبری در برخی جاها افرادی به کار می‌برند که در نحوه تفکر زاویه دارند اما در چارچوب انقلاب از آنها می‌توان استفاده کرد.
هاشمی: مک‌فارلین ما را به این سمت سوق داد که شورای امنیت ملی را در سال ۶۷-۶۸ راه بیندازیم. چون جمهوری اسلامی بر اساس تجربیات به وجود آمده حرکت کرده است.
درباره به ادعای آقای سلیمی نمین درباره مذاکره با آمریکایی‌ها در لندن هم باید بگویم من لندن نرفتم و در بروکسل بلژیک مذاکرات انجام شد. از ترکیه با یک هواپیمای کوچک رفتیم سوئیس، سپس ایسلند، سپس واشنگتن؛ بدون اینکه من ویزا داشته باشم. بعدها که مشخصات فرودگاه را به آقای سعید امامی توضیح دادم گفت آن فرودگاه متعلق به سیا است.
سلیمی نمین: توقف هواپیمای کوچک شما در اسرائیل به ضرر آنها نیست که در گزارش «تاور» به دروغ نوشته باشند. البته منظورم این نیست که شما اطلاع داشته‌اید. ممکن است مختصات آن را ندانسته باشید.
هاشمی: آیت‌الله هاشمی در جریان سفر آمریکا نبودند، یعنی از زمانی که به آقای محسن رضایی وصل شدیم، ایشان گفتند نیاز نیست مستقیم گزارش دهیم.
سلیمی نمین: آقای محسن رضایی و امثالهم جرأت چنین کاری را نداشتند که هماهنگ نباشند. آیا آقای هاشمی فردی است که بدون هیچ تحقیقی اطلاعاتی را به امام منتقل کند؟!
اگر کم‌تحملی‌هایی داریم و کسی را از صف انقلاب بیرون می‌کنیم، از مشی امام و رهبری درس بگیریم و اینچنین نکنیم
در جمع‌بندی‌ام نسبت به مستند «قمار» باید بگویم، برای اولین بار، گام ارزشمندی است اما راه درازی دارد تا با صبر و حوصله اشکالات را اصلاح کند و جا دارد به عنوان یک نمونه، مدیریت رهبری انقلاب اسلامی را دنبال کنید. یعنی اگر کم‌تحملی‌هایی داریم و کسی را از صف انقلاب بیرون می‌کنیم، از مشی امام و رهبری درس بگیریم و اینچنین نکنیم، مانند تجربه مک فارلین. باید در این مستند به انگیزه ما برای مذاکره با آمریکایی‌ها پرداخت و همچنین بیان کرد انگیزه آمریکایی‌ها چیست.
* آقای دزفولی، ایرادات آقایان هاشمی و سلیمی‌نمین درباره مستندتان را شنیدید. آیا ایرادات را اصلاح و مستند را تدوین مجدد می‌کنید؟
دزفولی: چون در پرونده مک فارلین ابعاد ناپیدا بسیار است، ادعا نداریم همه نکات را گفته‌ایم و حتی می‌توان به جای مستند ۸۰ دقیقه‌ای، یک مجموعه مستند ۸۰۰ دقیقه‌ای ساخت. ما صرفاً سعی کردیم در حد بضاعت خودمان این پرونده را بشکافیم و تناقضاتی که وجود دارد را رفع کنیم. البته برخی موارد مستند نظیر حذف سخنان ابتدایی مدیرمسئول الشراع را اصلاح خواهیم کرد، اما مواردی نظیر مذاکره در لندن را آقای هاشمی با قطعیت رد می‌کنند و طبیعتاً جای اصلاح ندارد.
کتاب پژوهش‌ها پیرامون ماجرای مک‌فارلین هنوز چاپ نشده و در حال اصلاح است، اما قابل پیش‌خرید است
کتاب هم در حال اصلاح است و امروز فقط ماکت آن را با خود آورده‌ام اما چاپ نهایی یکی ـ دو ماه دیگر است. البته پیش فروش کتاب آغاز شده است علاقه‌مندان می توانند از طریق این پیوند ثبت نام کنند.
ان‌شاءالله مستند تا دو هفته آینده داخل سامانه فیلمگردی قابل مشاهده خواهد بود.
انتهای پیام/
