از سالمندی و کاهش موالید تا ضرورت کسب تجربه از مسیر ناکامی غربی ها در کاهش جمعیت

گروه اجتماعی خبرگزاری فارس - سید اسد رجبی: هر ساله هفته منتهی به 30 اردیبهشت ماه هفته جمعیت نامیده شده و روز 30 اردیبهشت ماه به عنوان روز ملی جمعیت در تقویم ثبت شده است.

موضوعات جمعیتی در سال های اخیر در کل دنیا به یک مسئله مهم تبدیل شده و از ابعاد مختلفی از جمله کاهش رشد جمعیت، پیری و سالخوردگی آن ضرورت توجه به پنجره های جمعیتی مورد بررسی قرار میگیرد.

خبرگزاری فارس در نشستی تخصصی با عنوان چشم انداز جمعیت در ایارن؛ چالش ها و راهکارها با حضور اساتید جمعیت شناسی برخی موضوعات این حوزه را مورد بررسی و ارزیابی قرار داده است.

در زیر مشروح این نشست را می خوانید.

به سمت سالمندی جمعیت در حرکتیم

در ابتدای این نشست صالح قاسمی از پژوهش گران و کنش‌گران حوزه جمعیت گفت: مناسبت این نشست گرامیداشت سی اردیبهشت روز ملی جمعیت است.

وی ادامه داد: ما این روزها به سمت سالمندی در حال حرکتیم و سوال اصلی این سات که باید چه رویکردی مد نظر قرار دهیم آیا رویکرد شش ساله گذشته ما رویکرد درستی بوده و ما را موفق کرده است یا وقت اصلاح رویکردها رسیده است.

آخرین وضعیت تحولات جمعیتی حکایت از آن دارد که به تازگی گزارشی از 1196 هزار تولد ثبت شده است که ادامه همان روند کاهش موالید است که از 1570 هزار تولد سال 1394 امروز به 1 میلیون 196 هزار تولد رسیده ایم.

این فعال حوزه جمعیت شناسی گفت: البته حتما جای بررسی دارد که کدام متغییرها این کاهش را رقم زده اند و این کاهش بر روی نرخ رشد جمعیت ما چه تاثیری خواهد داشت.

صالح قاسمی گفت: فکر می کنم ما در نرخ رشد مقطعی در حال تجربه نرخ رشد زیر یک درصد هستیم و فکر میکنم اگر نرخ رشد 5 ساله را بررسی کنیم شاید حوالی عدد یک باشد.

موضوعات جمعیتی مرموز و پیچیده اند

در ادامه این نشست علی پژهان جمعیت شناس و استاد دانشگاه گفت: مسائل جمعیتی در عین حال که سادگی دارند اما مسیری مرموز داشته و این مرموز بودن ایجاد دغدغه کرده است و یک دو دستگی نسبت به سیاست های جمعیتی ایجاد شده است.

وی ادامه داد: این نگاه در دنیا وجود دارد و مخصوص کشور ما نیست و این دو دستگی اگر فعال باشد روی سیاست گذاری ها و اولویت بندی های مسائل جمعیتی تاثیرگذار خواهد بود.

پژهان خاطرنشان کرد: چالش های جمعیت در دوره گذار اول نظیر خدمات بهداشتی و آموزشی مشخص بود اما در مرحله گذار دوم جمعیتی چالش ها تغییر کرده و موضوعاتی مثل تعلیم و تربی و اشتغال به آن ها اضافه شد.

این جمعیت شناس گفت: تمام پیش‌بینی ها حکایت از آن دارد که وضعیت جمعیت امروز ما به نفع کشور نیست ما قصد بدبین بودن نداریم اما نباید اجازه بدهیم همان اتفاقی که برای کشورهای اروپایی رخ داد برای ما هم تکرار شود.

امروز دیگر در دنیا حرف از کاهش جمعیت زده نمی شود

وی افزود: بررسی کتاب های امروز دنیا حکایت از آن دارد که دیگر هیچ کتابی بر علیه جمعیت منتشر نمی شود و دیگر کسی نمی گوید جمعیت عامل قدرت نیست و عامل برتری نیست و امروز دیگر از آن نگاه کاهش جمعیت سخنی به میان نمی آید.

پژهان ادامه داد: امروز دیگر از پنجره جمعیتی صحبت خاصی نمی شود زیرا در یک دوره برخی کشورها از آن بهره برداری خود را کردند و رشد اقتصادی خود را رقم زدند و دیگر دوره اش به پایان رسیده است.

این استاد دانشگاه گفت: امروز در دنیا صحبت از این است که هر یک نفر از جمعیت چقدر می تواند برای رشد اقتصادی و به طور کلی رشد کشورش تاثیر گذار باشد.

وی افزود: شما دیدید که وقتی استرالیا جمعیتش افزوده شد چگونه خود را به عنوان یک قدرت در دنیا مطرح کرد و در کنار سایر کشورهای قدرتمند ایستاد و این نتیجه توجه به جمعیت بود.

پژهان خاطرنشان کرد: امروز مسائل جمعیتی گستردگی به خصوصی پیدا کرده است و هر کسی یک گوشه آن را گرفته است و همین گستردگی باعث شده است تا به یک نسخه واحد در این حوزه نرسیده باشیم.

این استاد دانشگاه گفت: بعد از جنگ جهانی دوم فرانسه به سمت سیاست‌گذاری در حوزه سالمندی رفته و امروز می بینیم که نتیجه این سیاست‌گذاری ها چه بوده و به چه موفقیت هایی ست یافته اند.

بعد از سال 1300 رشد جمعیت آغاز شد

در ادامه این نشست شهلا کاظمی پور استاد جمعیت شناسی نیز گفت: باید بیش از گذشته تحولات جمعیتی کشور برای مردم عادی باز شده و برای آنها شرح داده شود تا واقعیت موضوع مشخص شود.

وی ادامه داد: جمعیت ایران تا سال 1300 با یک رشد ناچیز در حال افزایش بود و به طور کند افزایش می یافت اما بعد از سال 1300 به دلایل مختلف از جمله افزایش بهداشت رشد جمعیت افزایش یافت و در سال 55 تا 65 نرخ رشد به 3.2 درصد افزایش یافت.

کاظمی پور گفت: از سال 65 تا سال 75 نرخ رشد به 1.96 درصد رسید و این عدد از سال 75 به سال 85 به حدود 1.61 درصد رسید و از سال 85 تا 90 این عدد به 1.29 درصد رسید که حکایت از یک کاهش رشد دارد.

این استاد دانشگاه گفت: علت اصلی رشد فزاینده جمعیت در آن سالها کاهش مرگ و میرها بود اما بعد از سال 65 سیاست های کاهش موالید را اتخاذ کردند که از سال 70 به مرحله اجرا درآمد.

وی تصریح کرد: امروز میزان مرگ و میر 5 نفر در هر هزار نفر است و امروز از هر هزار تولد 18 مرگ را شاهدیم در حالی که در اوایل انقلاب این عدد حدود 42 مرگ بوده است.

کاظمی پور گفت: ما از سال 1365 وارد دوره گذار سوم شده ایم و امروز در اواخر گذار سوم هستیم در این گذار هم موالید و هم مرگ و میر کاهش یافته است در حالی که کشورهای پیشرفته گذار چهارم را هم پشت سر گذاشته اند.

وی افزود: با توجه به این ارقام ما به انتهای مرحله سوم نرسیده ایم اگر روزی تعداد موالید ما به عدد 10 در هزار و تعداد مرگ و میر ما به 5 در هزار برسد ما وارد دوره چهارم شده و می توانیم سالانه رشدی حدود نیم درصد را تجربه کنیم.

نگرانی از رسیدن به گذار پنجم بدون طی گذار چهارم جمعیتی

این استاد دانشگاه گفت: کشورهای توسعه یافته به این رسیده اند که جمعیتی سالخورده دارند و مجبور شدند به مرحله پنجم برسند که در این مرحله رشد جمعیت منفی شد و این نگرانی که برای جمعیت ما وجود دارد رسیدن به همین رشد منفی است.

کاظمی پور گفت: ما میزان مرگ و میرهای مان همان 5 در هزار مانده است و شاید هم کمی بیشتر شود اما میزان ولادت ها در حال کاهش است زیرا رغبت خانواده ها برای فرزندآوری کاهش یافته است و از سوی دیگر جمعیت بارور ما از دوره باروری در حال خروج هستند.

وی تصریح کرد: ما در سال 97 حدود هشتصد هزار ازدواج داشتیم اما در سال 97 این عدد به حدود هفتصد هزار ازدواج رسیده است که نشان از کاهش باروری و ولادت دارد.

این پژوهشگر حوزه جمعیت گفت: ما قبل از تجربه مرحله چهارم جمعیتی این احتمال را پیش روی خودمان داریم که وارد مرحله پنجم شده یعنی رشد منفی را تجربه کنیم و این مشکل به خودی خود حل نخواهد شد.

کاظمی پور ادامه داد: وقتی دهه شصتی ها به سن اشتغال رسیدند مواجه شدند با کمبود شغل. در کشورهای آسیای جنوب شرقی مثل چین و سنگاپور توانستند از پنجره جمعیتی خود استفاده کنند در حالی که ما سیزده سال است به این پنجره جمعیتی بی توجه بوده ایم.

وی گفت: جمعیت همراه با توسعه مفهوم دارد و باید به کیفیت جمعیت هم باید توجه کرد. اگر به کیفیت جمعیت توجه شود همزمان توسعه هم به دنبالش رخ خواهد داد.

این استاد دانشگاه گفت: این جمعیتی که در سال 1420 پیش بینی می شود بالای 60 سال سن خواهند داشت عددی معادل 16 میلیون نفر خواهد بود و باید از امروز برای این جمعیت 16 میلیون نفری سالمند فکری کنیم.

تحصیلات عالیه سبک زندگی زنان را تغییر داده است

محمدولی علیئی جامعه شناس و عضو هیات علمی دانشگاه امام حسین(ع) در بخش دیگری از این نشست گفت: در بحث کاهش جمعیت و متغییرهای اثرگذار بر روی آن و تحولات آماری رخ داده همه تا به امروز سخنان زیادی گفته و این موضوعات مرور شده است اما امروز باید به دنبال یک راه حل باشیم.

وی ادامه داد: یک بحث اساسی این است که بین توسعه و جمعیت یک رابطه منطقی وجود دارد. همه کشورهای توسعه یافته امروز دنیا با مشکل جمعیت مواجه شده اند و به نظر می رسد یک تعارضی بین توسعه و ساختار جمعیت وجود دارد.

این استاد جمعیت شناسی گفت: وقتی به دنبال توسعه و سرمایه داری می رویم بحث جمعیت نادیده گرفته شده و دچار مشکل می شود. اگر توسعه خوب است پس باید موضوع جمعیت هم خوب باشد پس چرا امروز وضعیت جمعیت خوب نیست؟

علیئی گفت: از سوی دیگر می بینیم که خود آن کشورهای دچار مشکل هم احساس خطر کرده و سیاست هایی برای پیشگیری از ورود به این مسئله دارند اما این نگرانی را با سیاست های کلان کشورشان هماهنگ می کنند.

وی افزود: یکی از مباحث مطرح امروز دنیا کاپیتالیسم است. من روزی که در امریکا زندگی میکردم می گفتم چرا آمریکایی ها ماشین های 6 و 8 سیلندر استفاده می کنند؟ وقتی پرسیدیم گفتند که این محصول نظام سرمایه داری است. در آنجا بنزین تولید می شود برای همین باید ماشینی هم باشد که توسط آن مصرف شود.

این عضو هیأت علمی دانشگاه امام حسین گفت: بحث این است که اشکال اصلی در مدرنیته است. متغیرهای اصلی تاثیرگذار در جمعیت مهمترینش را می توان شهرنشینی قلمداد کرد و شهرنشینی اولین عامل کاهش فرزندآوری است.

علیئی گفت: یکی دیگر از عوامل موثر داشتن تحصیلات عالیه است. ما وقتی تحصیلات عالیه بالا داریم نگاه فرد و الگوریتم ذهنی اش تغییر می کند. در مسائل جمعیتی زنان نقش عمده تری دارند و هنگامی که تحصیلات یک زن افزایش پیدا می کند هم سن ازدواجش بالا می رود و هم لایف استایل وی تغییر می کند.

وی ادامه داد: البته این به معنای عدم تحصیل کردن زنان و مخالفت با تحصیلات عالیه زنان نیست. در آلمان نهایتا 15 درصد مردم به سراغ تحصیلات عالیه می روند اما در ایران ما ححدود 40 درصد افراد دنبال تحصیلا عالیه می روند.

زن بدون تحصیلات عالیه خود را شکست خورده می داند

این استاد دانشگاه گفت: امروز برای زنان ما این باور غلط ایجاد شده است که اگر به تحصیلات عالیه راه نیابند بزرگترین شکست زندگی خود را تجربه رکده اند در حالی که در جامعه آمریکایی این میزان از تحصیلات عالیه دیده نمی شود.

علیئی افزود: نگاه به فرزند آوری و نگاه به الگوی خانواده به یک موضوع بدلی تبدیل شده است. در آمریکا فرزندان طبقه بالایی جامعه فرزندشان کم نیست در حالی که طبقات پایین فرزند کمتری دارند زیرا نگاه سرمایه داری باعث شده طبقه پایین تماما در کارخانجات مشغول کار بوده و فرصتی برای زاد و ولد نداشته باشد.

وی ادامه داد: در خارج از کشور طبقات پایین فرزند می خواهند اما نمی توانند داشته باشند در حالی که در ایران طبقات بالایی فرزند نمی خواهند و این تفاوت الگوی ما با آنها است.

این استاد دانشگاه گفت: در کل اروپا حتی یک بار هم برای کاهش جمعیت و فرزندآوری یک بیلبورد تبلیغاتی هم نصب نشده است و جالب است که در کشورهای مستعمره خودشان مثل ویتنام و سنگاپور و تایوان تبلیغ کاهش فرزند آوری کردند.

وی خطاب به مسؤولان صدا و سیما گفت: چرا امروز در تمام سریال های تولید شده به طور مشکوک و به صورت مخفیانه تبلیغ تک فرزندی می شود؟ چرا امروز در هیچ سریالی نشان نمی دهیم که یک خانواده مدرن چند فرزند دارد؟

علیئی گفت: آنچه که باید رخ بدهد تغییر نگاه مردم است و این تغییر نگاه نمی دهد مگر اینکه الگوهای ساختار خانواده و نگرش افراد باید تغییر کند که این هم از طریق رسانه ها رخ خواهد داد.

تحولات جمعیتی بخشی و موضعی نیست

در ادامه این نشست صالح قاسمی پژوهشگر حوزه جمعیت گفت: با توجه به نکاتی که مطرح شد حتما نیاز به یک رویکرد و سیاست گذاری برای مدیریت تحولات جمعیتی داریم.

این پژوهشگر گفت: نگاه جهانی و تجربه جهانی هم نباید مورد غفلت قرار بگیرد و آن نگاه این است که قریب به 70 سال است که دنیا این را فهمیده است که تحولات جمعیتی یک تحول بخشی و موضعی نبوده و روی خیلی از تحولات جامعه تاثیرگذار است.

وی ادامه داد: اینگونه نیست که این موضوع صرفا یک رشته آکادمیک باشد بلکه بر روی اقتصادی کشورها تاثیرگذار است. اینکه در حوزه سیاست چرا برخی کشورها اقتدار دارند یک بخشی به همین نیروی انسانی بر میگردد.

قاسمی تصریح کرد: دنیا به این تجربه رسید که مباحث جمعیتی مباحث کلان نظام ها است و استراتژیک و فوق استراتژیک بوده و برای همین در این سطح برایش سیاست گذاری کردند مثل روسیه، فرانسه، آمریکا و کشورهای دیگر.

این پژوهشگر گفت: حالا وظیفه ما این است که باید اولویت های اصلی برای سیاستگذاری درست مشخص شود و معلوم شود که کجای این زنجیره نیاز به تقویت و تمرکز بیشتری داشته باشیم.

انتهای پیام/