توافق طالبان و آمریکا؛ همسایگان شمالی کماکان دل‌نگران

به گزارش خبرنگار دفاتر منطقه‌ای خبرگزاری فارس، آمریکا و طالبان پس از 18 ماه مذاکره، در تاریخ 29 فوریه سال گذشته میلادی توافق صلح خود را در دوحه در کنار نمایندگان بیش از 30 کشور امضا کردند.

کشورهای همسایه شمالی افغانستان یعنی تاجیکستان، ازبکستان و ترکمنستان نگران این موضوع هستند که آیا بی‌­ثباتی پس از این توافق و متعاقب آن خروج نیروهای نظامی خارجی افزایش می­‌یابد یا خیر.

اگر ناآرامی‌­های موجود در افغانستان پس از خروج نیروهای نظامی خارجی به تقابل و درگیری نظامی بینجامد، این سوال مطرح می‌­شود که آیا این سه کشور به تنهایی می­‌توانند واکنش قابل قبولی را بروز دهند، به ویژه در مورد ترکمنستان که سازمان ملل موضع بی­طرفی بین‌­المللی آن را به رسمیت شناخته است.

 طول و توپوگرافی مرزهای ترکمنستان، ازبکستان و تاجیکستان با افغانستان مانع از بستن و غیرقابل نفوذ کردن مرزهای آن­ها به طور مؤثر می‌­شود.

کشورهای مستقل مشترک المنافع (CIS)

مرز ترکمنستان 462 مایل (744 کیلومتر) و مرز ازبکستان 85 مایل (137 کیلومتر) است. مرز تاجیکستان با افغانستان به طول 888 مایل (1430 کیلومتر) از طریق رشته کوه پامیر است. به جز ترکمنستانِ بی­طرف، کشورهای پس از اتحاد جماهیر شوروی آسیای مرکزی در سه سازمان بین‌­المللی عضویت دارند که آن­ها را به طور بالقوه قادر می­‌سازد در جهت تقویت امنیت خود تلاش کنند.

تاجیکستان و ازبکستان هردو عضو اتحادیه کشورهای مستقل مشترک‌المنافع (CIS) هستند، درحالی که ترکمنستان به عنوان یک کشور عضو همکار است. تاجیکستان همچنین عضو «سازمان پیمان امنیت جمعی» (CSTO) است در حالی که ترکمنستان و ازبکستان اعضای کامل «سازمان همکاری شانگهای» (SCO) هستند.

سازمان پیمان امنیت جمعی (CSTO)

هماهنگی و همکاری در مورد سیاست­های ضدتروریستی ملی در این سازمان­ها از قبل وجود داشته و آغاز شده است.

در تاریخ 12 مارس، نمایندگان آژانس‌­های مرزی روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان و همچنین «خدمات همکاری شورای فرماندهان نیروهای مرزی» (SKPV) در سمرقند نشستی داشتند تا به گفت‌وگو در مورد اوضاع مرزهای جنوبی CIS بپردازند و تدابیری را برای جلوگیری از نفوذ تروریست­ها و افراط­‌گرایان به قلمرو کشورهای مشترک­‌المنافع اتخاذ کنند.

سازمان همکاری شانگهای (SCO)

«سرویس امنیت دولتی ازبکستان» (SNB) در بیانیه‌ای مطبوعاتی اعلام کرد "در این نشست، وضعیت مرزهای خارجی کشورهای عضو CIS با افغانستان همچنین روند توسعه و تحولات آن در آینده نزدیک مورد بررسی قرارگرفت. به طورخاص، تبادل نظر در مورد اوضاع در مناطق مرزی شمالی افغانستان صورت گرفت".

پیشنهادات ارائه شده در این نشست در جلسه بعدی SKPV در ایروان در ماه آوریل مورد بحث و بررسی قرار می­‌گیرد.  

فعالیت­های ضدتروریستی SCO به سال 2004 باز می­ گردد، زمانی که اعضا «ساختار ضدتروریستی منطقه‌­ای» (RATS) را در نشستی در تاشکند مطرح و تصویب کردند و پس از آن رزمایش­‌های ضدتروریستی را انجام داده و تکرار کردند.

در اکتبر 2007، کشورهای مشترک­‌المنافع توافق­نامه‌­ای را با CSTO در دوشنبه به منظور گسترش همکاری در زمینه مسائل منطقه از قبیل امنیت فراملی، مبارزه با جرائم و قاچاق مواد مخدر به امضا رساندند.

یک ابتکار عمل CSTO با امکان ارائه پاسخی یکپارچه به بی‌­ثباتی منطقه، توافق سال 2009 برای ایجاد نیروی واکنش سریع جمعی (KSOR) است که به توافق پنج عضو از هفت عضو اتحادیه رسید.

این فعالیت­های دفاع از خود با توجه به شک و تردید منطقه در مورد عمق تعهد طالبان نسبت به توافق صلح آن، معقول است. تأکید بر این کار معقول مبنی بر این واقعیت است که از زمان تهاجم ایالات متحده در اکتبر 2001، طالبان در مدت دو ماه از قدرت دور شد و متعاقبا ده­‌ها هزار غیرنظامی افغان در تلاش برای بازپس‌گیری قدرت کشته شدند.

طالبان به چندین گروه­ تروریستی پناه داده درحالی که عمدتا با تجارت موادمخدر در افغانستان، که درحال حاضر تخمین زده می­‌شود 90 درصد تریاک جهان را تولید می‌­کند، خود را تأمین مالی می‌کند.

این واقعیت که طالبان درحال حاضر بیش از هر زمان دیگری از سال 2001 تاکنون، قلمرو بیشتری را تحت کنترل خود دارد، بر نگرانی­ها درباره ثبات سیاسی این کشور در پی خروج نیروهای خارجی از آن می­‌افزاید.

شک و تردیدها درباره پایایی توافق­ها بر این اساس بیشتر و برجسته‌­تر می­‌شود که دولت­های پی در پی ایالات متحده سال­ها است دولت افغانستان را در ابتدا با امتناع از اجازه مشارکت در این مذاکرات و اخیرا با امضای توافق­نامه بدون حضور دولت غنی رئیس جمهوری افغانستان به عنوان یکی از مشارکت­‌کنندگان، از معرکه خارج کرده و کنار گذاشته است.

علیرغم توافق، خشونت بین طالبان و نیروهای دولتی افغاستان همچنان ادامه دارد، هرچند میزان آن کاهش یافته است. حتی کابل هم امن نیست؛ در 25 مارس یک عضو داعش به یک معبد سیک حمله کرد. در این حمله، عضو داعشی قبل از آنکه توسط نیروهای امنیتی کشته شود، 80 نفر را به گروگان گرفت و 25 نفر را به قتل رساند.

 توافق­نامه عدم توافق ایالات متحده در ژانویه 1973 با ویتنام شمالی به ظاهر به امریکا اجازه خروج از درگیری ویتنام را با صلح و افتخار داد. به همین ترتیب، توافق 29 فوریه با طالبان نیز یک مانور تاکتیکی است که به ایالات متحده و متحدین آن اجازه می­‌دهد تا از مبارزه و درگیری 19 ساله خود در افغانستان خارج و به ترامپ این امکان را می‌­دهد تا به نظر برسد به تعهدات مبارزات انتخاباتی خود در سال 2016 در جهت متوقف کردن جنگ­های بی‌­پایان عمل کرده و هزاران سرباز امریکایی را در طول سال انتخاباتی خود به میهن باز می‌­گرداند.

این توافق­نامه دوجانبه، مانع از ورود دولت افغانستان در این توافق حتی بسیار کمتر از همسایگان افغانستان شده است.

در مورد آینده افغانستان، به نظر می‌­رسد دولت غنی بدون حمایت مالی امریکا، شانس کمی برای ماندن در برابر طالبان که پس از توافق تقریبا به طور مداوم به نیروهای دولتی افغانستان حمله می‌کند، دارد.

اگرچه پیش­‌بینی درباره آینده افغانستان تا حد زیادی غیرممکن است، نشانه­‌های نگران­‌کننده‌­ای وجود دارد مبنی بر این که بی‌­ثباتی همچنان ادامه خواهد یافت و لزوما به مرزهای این کشور محدود نمی‌­گردد.

درحقیقت، طالبان در مقایسه با غرب توافق بسیار متفاوتی را ارائه داده است. در تاریخ 29 فوریه، دقایقی پس از توافق دوحه، رهبر طالبان "هبت الله آخندزاده" بیانیه‌­ای را در رابطه با خاتمه توافق­نامه اشغال با ایالات متحده امریکا در وب­سایت «صدای جهاد» صادر کرد.

آخوندزاده به این موضوع اشاره کرد که پس از آن که نیروهای امریکا به وطن ما تجاوز کردند، «امارت اسلامی» به نمایندگی ملت افغانستان، با کمک الهی، سرانجام به توافقی در مورد خاتمه اشغال افغانستان پس از گذشت نزدیک به 19 سال جهاد و مبارزه رسید.

این واقعیت که طالبان یک برنامه ملی برای برقراری مجدد «امارت اسلامی» دارد، ممکن است مایه آرامش همسایگان افغانستان باشد.

با این حال، القاعده، که بر یک دستور کار و برنامه جهانی مقید است، به طالبان و مردم افغانستان به خاطر توافق صلح تبریک گفت و آن را یک پیروزی تاریخی برای مجاهدین خواند. این بیانیه اولین اظهار نظر رسمی القاعده در مورد این تحولات در تاریخ 12 مارس بود.

چنین اظهاراتی باعث شده است که همسایگان شمالی افغانستان مجبور شوند همکاری­‌های خود را به فراتر از جلسات چندجانبه و لفاظی گسترش دهند. ازبکستان و تاجیکستان توافق­نامه مشارکت 2020 را در زمینه همکاری­‌های نظامی امضا کردند.

در تاریخ 11 مارس، رزمایش­‌های مقدماتی ضدترور نیروهای تاجیک و ازبک در محدوده آموزشی فخرآباد تاجیکستان، در 19 مایلی (30 کیلومتری) جنوب دوشنبه، آغاز شد و به مدت چهار روز ادامه داشت. این رزمایش شامل هواپیما، وسایل نقلیه زرهی، توپخانه و اسلحه­های کوچک در یک تمرین مشترک برای دفع نفوذ تروریست­‌ها از افغانستان می‌­شد.

وزیر دفاع تاجیکستان، سپهبد "شیرعلی میرزا" بر این تمرین دوجانبه نظارت داشت. قراردادن هواپیما در این رزمایش قابل توجه است؛ زیرا نه طالبان و نه هیچ یک از گروه­های تروریستی عملیاتی در افغانستان عناصر قدرت هوایی ندارند، کنترل هوایی و از آسمان عنصر تعیین­‌کننده در عملیات‌های نظامی غربی در آنجا است.

علاوه براین، درحالی که دارائی­های نظامی ترکمن، ازبک و تاجیک نسبتا متوسط است، دارائی­های روسیه عضو CIS، CSTO و SCO در حد متوسط نمی‌­باشد و می­‌تواند به طور بالقوه پشتیبانی نظامی قابل توجهی را در بدترین حالات فراهم سازد.

 توافق ایالات متحده با طالبان در حقیقت یک مانور تاکتیکی و برای حفظ ظواهر است که به امریکا و متحدین آن در ناتو امکان می­‌دهد از مبارزات 19 ساله خود در افغانستان خارج شوند.

در این فضا، کشورهای آسیای مرکزی پس از اتحاد جماهیر شوروی با این وضعیت رو به رو می‌شوند که طالبان شامل 15000-10000 شهروند خارجی است که حداقل نیمی از آن­ها اهل تاجیکستان، ازبکستان، و قزاقستان هستند.

به نظر می‌­رسد که بی­‌ثباتی سیاسی و امنیتی افغانستان برای آینده قابل پیش‌­بینی است. بی­‌ثباتی سیاسی با انتخابات ریاست جمهوری منتخب سپتامبر 2019؛ و دومی با تهدید کاهش حمایت مالی امریکا از دولت آمیخته شده است.

از آنجا که واشنگتن حضور خود را در «مقبره امپراتوری­ها» کاهش داده است، هر چه در محیط نظامی پس از غرب در افغانستان رخ دهد، همسایگان شمالی کابل با احتیاط و جدیت اقدام به برپایی دیوارهای حائل با پشتیبانی نظامی احتمالی روسیه و چین می­‌کنند تا اطمینان یابند هرج و مرج‌­ها در طرف افغانستان مرزهای مشترک آن­ها باقی می‌­ماند. 

منبع: پایگاه تحلیلی آسیای مرکزی و قفقاز

انتهای پیام/ح