به گزارش خبرگزاری فارس از اصفهان، زمستان سال ۹۶ از جهت بارش‌ها سال سختی برای کشور و استان اصفهان بود به طوری که زاینده رود تقریباً یکسال تمام خشک ماند، کشاورزان تراکتورها را به سطح شهر آوردند، آب و برق در تابستان ۹۷ سهمیه بندی شد و زنگ خطر برای آب آشامیدنی مردم کلانشهر اصفهان به صدا درآمد. ۵.۳
سال آبی ۹۶-۹۷ که در انتهای یک بازه چندین ساله خشکسالی قرار داشت نگرانی‌های جدی برای آینده وضعی آب شرب، کشاورزی و صنعتی ایجاد کرد تا هم مردم نسبت به مصرف آب دقت بیشتری به خرج دهند و هم مسؤولان راهکارهایی را برای تأمین منابع آبی و کاهش مصرف در نظر بگیرند.
برای اصفهان که زمین‌های کشاورزی آن حدود ۵۶۴ هزار هکتار معادل ۵.۳ درصد از مساحت استان را تشکیل می‌دهند مسأله مصرف آب در کشاورزی در این شرایط اهمیت ویژه ای پیدا می‌کند، هرچند از گذشته انگشت اتهام خشک شدن زاینده رود به سمت صنعت بوده اما واقعیت به گونه ای دیگر است.
رضا نادری کارشناس انرژی معتقد است کشاورزی در ایران از سایر کشورها بیشتر آب مصرف می‌کند، وی با بیان اینکه میزان آب مصرفی در بخش کشاورزی دنیا ۷۰ درصد است، می‌گوید: مصرف آب در بخش «کشاورزی» ۹۲ درصد کل منابع آب کشور بوده و مجموع مصرف «صنعت» و «شرب» از یک‌دهم سهم کشاورزی کمتر است.
در ادامه این گزارش به سه شاخص مهم در بخش کشاورزی می‌پردازیم، شاخص هایی که بر مبنای کشاورزی سنتی شکل گرفته و هنوز هم ادامه دارد، اما واقعیت این است که با افزایش جمعیت و به دنبال آن رشد تقاضا و از سویی، محدودیت منابع، ادامه این روند امکان‌پذیر نیست.
زاینده‌رود بی‌جان اما در چنگال ویلاها
احمدرضا صادقی مدیر دفتر مهندسی رودخانه‌ها و سواحل آب منطقه‌ای استان اصفهان هم در گفت‌وگویی روزهای اخیر به چالش‌های پیش روی برخورد با متخلفان اشاره کرد و این که زاینده‌رود از گذشته به واسطه این که تنها رودخانه دائمی در فلات مرکزی ایران است و شرایط اقلیمی منحصر به فردی داشته مورد طمع قرار گرفته و به دلیل نبود نظارت‌های جدی در چند دهه، بسیاری از ورودهای غیرمجاز با «پوشش‌های قانونی» صورت گرفته است.
به گفته وی دهه ۶۰ حاشیه زاینده‌رود مورد توجه بوده و ساخت و سازها از آن زمان سرعت گرفته است؛ صادقی می‌گوید: سیاست آب منطقه‌ای آزادسازی حریم رودخانه است اما باید پتانسیل خود را ببینیم، کارهای عملیاتی نیاز به بودجه و امکانات دارد. یکی از موانع مهم در این مسیر محدودیت‌های مالی است، به صورت میانگین هر متر ساماندهی رودخانه یک میلیون تومان اعتبار نیاز دارد که در شرایط فعلی اعتبارات به سختی در اختیار این بخش قرار می‌گیرد، البته ساماندهی به غیر از جلوگیری از تجاوز به رودخانه و رفع تجاوز، شامل لایروبی، ایجاد جاده دسترسی، رفع موانع از جمله بندها، جمع‌آوری نخاله، کنترل سیلاب و... می‌شود.
مدیر دفتر مهندسی رودخانه‌ها و سواحل آب منطقه‌ای استان اصفهان ادامه می‌دهد: موضوع دیگر گستردگی رودخانه است به طوری که حوضه آبریز زاینده‌رود ۳۱ هزار کیلومترمربع مساحت دارد، طول این رودخانه از خروجی سد زاینده‌رود ۳۵۶ کیلومترمربع است و از شهرستان چادگان آغاز شده و تا شرق اصفهان ادامه دارد.
آب اضافه‌ای که می‌تواند سد زاینده‌رود را پر کند
صاحب نظران آبیاری زمین‌های کشاورزی را به دو دسته کلی تقسیم می‌کنند، آبیاری «سطحی» که از گذشته‌های دور مورد استفاده بشر بوده و آبیاری «تحت فشار» که با توسعه علم کشاورزی مورد توجه قرار گرفته و در آن آب را توسط لوله و تحت فشار به گیاه می‌رسانند.
بنا به گفته کارشناسان، با اجرای سیستم‌های نوین آبیاری تحت فشار در هر هکتار در سال ۴۴۰۰ متر مکعب صرفه‌جویی در مصرف آب رقم می‌خورد اگر این عدد را در حدود ۲۰۰ هزار هکتاری که سال گذشته به زیر کشت رفته است ضرب کنیم به عدد ۸۸۰ میلیون متر مکعب می‌رسیم، میزان آبی که اگر به آب فعلی در پشت سد زاینده رود اضافه شود، ذخیره سد به حداکثر ظرفیت خود می‌رسد (با توجه به ظرفیت ۱۴۵۰ میلیون متر مکعبی سد و این که روز گذشته اعلام شد در حال حاضر ۵۴۰ میلیون مترمکعب آب در پشت سد وجود دارد).
مهرداد مرادمند مدیرکل جهاد کشاورزی استان اصفهان در تشریح اقدامات انجام شده در حوزه آبیاری‌های نوین سال گذشته اعلام کرد: در حال حاضر ۱۲۸ هزار هکتار از اراضی استان به روش‌های نوین آبیاری می‌شود، برنامه‌ریزی کرده‌ایم تا ۱۵ هزار هکتار دیگر به این عدد اضافه کنیم که تاکنون ۴ هزار هکتار آن محقق شده و ۱۲۷ میلیارد تومان اعتبار برای این موضوع در نظر گرفته‌ایم.
کشت گلخانه‌ای، آب کم، ارز زیاد و اشتغال دائمی را یکجا دارد
در کنار بحث «شیوه آبیاری» مسأله مهم دیگر «نوع کشت» محصول است، کشت آبی و دیمی شاید در کنار دریا و یا آب و هوای معتدل استان‌های شمالی شیوه مناسبی برای کشت باشد اما در اصفهانی که غالب مساحتش با خشکسالی شدید دست و پنجه نرم می‌کند، منطقی به نظر نمی‌رسد.
از همین روست که در چند سال اخیر «کشت گلخانه‌ای» مورد توجه قرار گرفته است، به طوری که ۹۱۰ هکتار کشت گلخانه ای در سال ۹۱ به ۲ هزار هکتار در سال ۹۸ رسیده و میزان محصولات برآمده از این نوع کشت نیز رشدی دو برابری را شاهد بوده است.
احمدرضا رئیس‌زاده مدیر باغبانی جهاد کشاورزی استان اصفهان در گفت‌وگو با فارس از حرکت وزارت و سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان به سمت کشت‌های کم آب‌بر از جمله گلخانه‌ای خبر داد و گفت: تسهیلات ارزان قیمت و ارائه مجوزات و پروانه در سریع‌ترین زمان از جمله اقدامات حمایتی است که برای توسعه کشت گلخانه‌ای انجام می‌شود.
وی با بیان این که محصولات گلخانه‌ای رتبه نخست تولید را در استان اصفهان دارند، توضیح داد: فلفل دلمه‌ای، گوجه، خیار و بادمجان به صورت عمده در ۲ هزار هکتار گلخانه‌های اصفهان کشت می‌شوند که مجموعاً در سال ۹۸ بالغ بر ۲۸۰ هزار تن محصول دادند، بعد از محصولات گلخانه‌ای، بیشترین تولید اصفهان مربوط به سیب با حجم ۱۹۰ هزار تن می‌شود.
رئیس‌زاده با بیان این که در سال‌های اخیر کشت گلخانه به صورت سالانه ۱۵۰ هکتار افزایش داشته، عنوان کرد: سال گذشته با همین توسعه صورت گرفته شاهد افزایش ۱۲ درصد در تولید محصول بودیم.
مدیر باغبانی جهاد کشاورزی استان اصفهان در خصوص مزیت‌های این نوع از کشت گفت: کشت گلخانه‌ای در کنار مصرف آب کمتر، اشتغال‌زایی بالایی دارد و از آن مهم‌تر اشتغالش دائمی است بر خلاف کشت سنتی که در فصلی از سال اشتغال ایجاد می‌کند و شخص در فصل‌های دیگر سال بیکار است.
وی اضافه کرد: نکته مثبت دیگر برای کشت گلخانه‌ای ارزآوری این محصولات است، در حال حاضر محصولات تولید شده در گلخانه‌های استان اصفهان علی‌رغم محدودیت‌ها، به روسیه، کشورهای حاشیه خلیج‌فارس و عراق صادر می‌شود.
به گفته مدیر باغبانی جهاد کشاورزی استان اصفهان تا پنج سال آینده سطح زیر کشت گلخانه‌ای استان از سه هزار و ۶۰۰ هکتار می‌گذرد و با این توسعه میزان تولید و اشتغال دو برابر می‌شود.
حمایت های ویژه و بدون محدودیت برای علاقمندان به گلخانه
حمایت‌هایی که مدیر باغبانی جهاد کشاورزی استان اصفهان به آن اشاره می‌کند در سال ۹۸ طی مراسمی از سوی جهاد کشاورزی اعلام شد؛ مهرداد مرادمند ۱۳ آبان ۹۸ در نشست خبری رونمایی از بسته تشویقی اداره کل جهاد کشاورزی استان اصفهان در راستای رونق تولید اظهار کرد: بارش‌های اخیر استان اصفهان را موقتاً از خشکسالی ۱۰ ساله نجات داد و امیدواریم شرایط خوبی را پیش‌رو داشته باشیم، استان اصفهان در سال زراعی گذشته وضعیت خوبی داشت و سهم زیادی از کاهش بیکاری استان به دلیل رونق بخش کشاورزی است.
مدیرکل جهاد کشاورزی استان اصفهان با بیان اینکه بسته حمایتی اداره کل جهاد کشاورزی استان اصفهان از فعالان اقتصادی در راستای تحقق شعار سال شامل ۲۵ سرفصل است، عنوان کرد: در راستای حمایت از فعالیت‌های گلخانه‌ای و کم‌آب نسبت به تسهیل صدور مجوز گلخانه از طریق کاهش استعلام‌ها اقدام کردیم، بر همین اساس برای احداث گلخانه‌های با مساحت کمتر از یک هکتار نیازی به مجوز سازمان محیط زیست نیست و افراد با در دست داشتن پروانه‌های قبلی از شرکت آب منطقه ای استان اصفهان از استعلام این شرکت بی نیاز می‌شوند.
مرادمند در خصوص تسهیلات بانکی برای کشت گلخانه ای از اعتبار بدون محدودیت خبر داد و خاطرنشان کرد: در راستای تأمین تسهیلات تولیدکنندگان محصولات گلخانه‌ای طبق بند الف تبصره ۱۸ با نرخ بهره ۶ تا ۹ درصد به صورت شناور و بدون محدودیت تأمین اعتبار خواهد شد.
فرصتی برای احیای دائمی کشاورزی در شرق اصفهان
در دهه ۳۰ و ۴۰ اگر از پائین‌دست زاینده‌رود و گاوخونی گذر می‌شد، قطعا سیل ماهی‌گیرانی قابل مشاهده بود که معمولاً هم دست پر به خانه باز می‌گشتند و حتی ماهی‌های بسیار بزرگی هم از این منطقه صید می‌کردند. اما چه کسی فکرش را می‌کرد کمتر از ۵۰ سال بعد منطقه ماهی‌گیری تبدیل به یک بیابان خشک و بی‌آب و علف و یا رودخانه‌ای به اندازه یک مادی آن هم از جریان پساب و اندک رمق زاینده‌رود باقی مانده شود.
با پراکنده شدن تخم خشکسالی در کشور، هم سهم کشاورزان پائین دست کم شد و هم سفرهایشان تا جایی که در چندسال اخیر بارها و بارها زبان به اعتراض گشودند و برای رساندن صدای حرفشان به گوش مسؤولان تا خیابان‌های اصفهان آمدند.
در آن روزها که دیگر آبی برای کشاورزی نبود، کشاورزان با تراکتورهای خود به اصفهان می‌آمدند اما جای تراکتور وسط شهر نبود؛ آن‌ها حق‌آبه‌شان را مطالبه کردند و در رودخانه و پشت سد هم آبی نبود که برای آن‌ها رها شود ولی قطعاً کشاورزی که پیش از وقوع حادثه به فکر علاج بوده و حق‌آبه از زاینده‌رود خریده، درک می‌کند وقتی آبی پشت سد نیست راهی وجود ندارد جز تغییر کشت یا تنوع در راه‌های درآمدی. امروز با توجه به اندوخته چند مرحله کشت اخیر کشاورزان شرق فرصت تغییر کشت بهتر از هر زمان دیگری در دسترس است؛ فقط یک همت دو طرفه و یک تلاش جدی نیاز دارد.
رتبه‌های برتر خطرناک!
در کنار بحث «شیوه آبیاری» و «نوع کشت»، «الگوی کشت» هم می‌تواند در مدیریت مصرف آب نقش پررنگی داشته باشد، در تعریف الگوی کشت گفته‌اند تعیین یک نظام کشاورزی با مزیت اقتصادی پایدار مبتنی بر سیاست‌های کلان کشور، دانش بومی کشاورزان و بهره‌گیری بهینه از پتانسیل‌های منطقه‌ای با رعایت اصول اکوفیزیولوژیک تولید محصولات کشاورزی در راستای حفظ محیط زیست.
اهمیت موضوع زمانی مشخص می‌شود که بدانیم استان اصفهان در سال گذشته رتبه دوم کشور را در تولید خربزه، طالبی و گرمک داشته، محصولاتی که اصطلاحاً آب‌بر هستند و با توجه به شرایط اقلیمی استان اصفهان کاشت آن‌ها به صرفه به نظر نمی‌رسد.
حسینعلی اسدی عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی اصفهان با انتقاد از کشت محصولات آب‌بر به خبرنگار فارس گفت: میانگین ۲۵۰ میلی‌متر بارش، در کشور خشکی زندگی می‌کنیم، کاشت هندوانه در کشور ما منطقی نیست اما برای توصیه به کشاورزان که چه بکارند و چه نکارند کار کارشناسی لازم است که بر عهده جهاد کشاورزی است، عوض کردن الگوی کشت این نیست که هر سال کشاورزان یک محصولی بکارند؛ برای تغییر الگوی کشت باید ابتدا راهکار داد، بعد خواست که کشاورز کشت خود را تغییر دهد.
وی ادامه داد: در رابطه با آب و خشکسالی بسیاری اعتقاد دارند آب وجود دارد اما مدیریتش مشکل دارد، معتقدم این گونه است و با توجه به حجم عمده آب که در کشاورزی مصرف می‌شود بهینه‌سازی آبیاری کشاورزی می‌تواند تأثیر قابل توجهی بر صرفه‌جویی آبی داشته باشیم.
اسدی با اشاره به مزیت‌های نسبی در برخی نقاط استان عنوان کرد: برخی محصولات مراکز مشخصی دارند و به آن شهرت پیدا کرده‌اند که می‌توان با مدیریت وضعیت بهتری برای آن‌ها رقم زد، گل محمدی به خشکی مقاوم است و می‌تواند امروز مؤثر باشد، ۲۰ هزار هکتار داریم، از طرفی مزیت نسبی کشور ماست و منطقه کاشان با گل محمدی در دنیا شناخته شده، می‌تواند با ورود به صنایع عطر و ادکلن و یا دارویی می‌تواند ارزش افزوده ایجاد کند.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: در خصوص محصولات زراعی این مشکل راداریم که هر سال یک محصول بیش از نیاز کشور تولید می‌شود و به دلیل ضعف‌هایی که در صادرات داریم بعضاً حجم انبوهی از آن ضایع می‌شود، برخی زمین‌ها مستعد محصول خاصی است باید در الگوی تغییر کشت لحاظ شود، از طرف دیگر مدیریت است که مشکل دارد، کشاورز نمی‌داند که محصولی که در حال تولید دارد زیاد یا کم است بیشتر به صورت روانی کشت می‌کنند، وقتی محصولی امسال گران شود به صورت طبیعی سال آینده بیشتر کشاورزان به آن سمت حرکت می‌کنند.
از حالا به دنبال مشتری برای زعفران اصفهان باشیم
در همین رابطه نعمت‌اله اکبری رئیس سازمان برنامه و بودجه استان اصفهان در گفت‌وگو با خبرنگار فارس از تغییر الگوی کشت در سال ۹۹ در اصفهان خبر داد و عنوان کرد: زعفران و گیاهان دارویی، رویکرد جدید استان اصفهان در بخش کشاورزی خواهد بود.
اکبری از به بار نشستن محصول زعفران اصفهان گفت و این که امسال تولید زعفران در اصفهان رشد قابل توجهی خواهد داشت و شاهد ۴۰ تا ۵۰ تن برداشت این محصول در اصفهان خواهیم بود و از حالا باید برای بازاریابی آن اقدام کنیم.
آلمان و فرانسه در گیاهان دارویی پیشتاز شده‌اند
حسینعلی اسدی عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی اصفهان با اشاره به اهمیت گیاهان دارویی و زعفران به خبرنگار فارس گفت: در مورد زعفران که ۹۰ درصد از تولید کل دنیا در ایران کشت می‌شود که البته به دلیل ضعف در رقابت، به نام دیگر کشورها تمام می‌شود.
اسدی ادامه داد: گیاهان دارویی به ویژه در سال‌های اخیر پس از افزایش پیامدهای منفی داروهایی شیمیایی در دنیا اهمیت پیدا کرده و برای نمونه کشورهایی همچون آلمان و فرانسه به عنوان تولیدکننده عمده داروی دنیا، بیش از ۵۰ درصد داروهایی که مصرف می‌کنند منشأ گیاهی دارد.
وی افزود: ۸ هزار گونه گیاهی در ایران داریم که به اندازه تنوع کل قاره اروپاست، که برخی از این گیاه‌ها منحصراً در ایران می‌روید؛ محصولاتی مثل شیرین‌بیان را داریم که البته به صورت خام صادر می‌شود و فرآوری لازم روی آن صورت نمی‌گیرد، مشکلی که در زعفران وجود دارد و اشاره کردم در گیاهان دارویی با شدت بیشتری شاهد هستیم.
عضو هیأت علمی دانشگاه یادآور شد: در محصولات زراعی و باغی خرید بر اساس کیلو یا تُن است، اما در گیاهان دارویی درصد میزان مؤثر (متابولیک ثانویه) مهم است، به دلیل شرایط خاص آب و هوایی گیاهان دارویی کشور ما از نظر متابولیک ثانویه غنی‌تر هستند، برای مثال در آویشن مهم است که چه میزان تیمول وجود دارد، ماده مؤثر آویشن موجود در ایران ۵ درصد است، دانشمندان غربی با کار علمی و ارتقای نمونه‌ای که داشته‌اند اخیراً به ۲.۸ درصد رسیده‌اند
اسدی خاطرنشان کرد: با میانگین ۲۵۰ میلی‌متر بارش، در کشور خشکی زندگی می‌کنیم، کاشت هندوانه در کشور ما منطقی نیست اما برای توصیه به کشاورزان که چه بکارند و چه نکارند کار کارشناسی لازم است که بر عهده جهاد کشاورزی است، عوض کردن الگوی کشت این نیست که هر سال کشاورزان یک محصولی بکارند؛ برای تغییر الگوی کشت باید ابتدا راهکار داد، بعد خواست که کشاورز کشت خود را تغییر دهد.
کشاورزی فلات مرکزی و اصفهان تغییر لازم و مستعد برای صادرات
بررسی‌ها نشان می‌دهد زمان تصدی رهبر انقلاب به عنوان رئیس‌جمهور، علی‌رغم شرایط جنگی کشور تولید گندم دو برابر شد و ایشان معتقدند ظرفیت کشور تا ۴ برابر جمعیت فعلی را می‌تواند تأمین کند، باید دقت داشت که کشاورزی می‌تواند ابزاری برای تحت تأثیر دادن استقلال کشورها باشد و باید به صورت ویژه‌تر به آن نگاه کرد.
این نگاه ویژه در بحران هایی مانند کرونا اهمیتی دو چندان پیدا می کند، شرایطی که این روزها کشورهای جهان با آن مواجه هستند و تا پیش از این قابل پیش‌بینی نبود؛ زمانی که پروازها کنسل شده و قرنطینه شهرها اقتصاد را تحت الشعاع قرار داده است، کشورها مجبور هستند نیاز خود را تامین کنند و اینجاست که اهمیت خودکفایی در محصولات کشاورزی همچون گندم جنبه حیاتی پیدا می‌کند.
به گفته امینی دبیر نظام صنفی کشاورزی استان اصفهان در سال ۹۸ فقط ۱۳۰ میلیارد تومان درآمد کامیون‌داران و ۱۲۰ میلیارد تومان دشت صاحبان تراکتورها از این کشت بوده است. جریان آب باعث شد تا کشاورزان زمین‌هایشان را دو و سه کشته زیر کشت ببرند تا سود بیشتری به دست بیاورند و بدهی‌های سالیان گذشته ماحصل خشکسالی‌ها را تلافی کنند؛ کار آن قدر بالا گرفته بود که دیگر کارگر بیکار در منطقه شرق به سختی گیر می‌آمد. به گفته دبیر نظام صنفی کشاورزان استان اصفهان در بهار و تابستان و اوایل پائیز سال گذشته بیش از ۲ هزار میلیارد تومان محصولات کشاورزی کشاورزان به فروش رفت که این حکایت از ظرفیت بالای کشاورزی در شرق اصفهان و به دنبال آن در فلات مرکزی کشور البته با رعایت الگوهای متناسب با زیست بوم خشک منطقه دارد.
با توجه به انتخاب شعار سال به عنوان «جهش تولید» و همچنین کم‌آبی در استان اصفهان، با در نظر گرفتن سه فاکتور «شیوه آبیاری»، «نوع کشت» و «الگوی کشت» می‌توان جایگزین مناسبی برای کشت سنتی رقم زد تا هم محصول بیشتری به بار بیاید، هم ارز بیشتری وارد کشور شود، هم آب کمتری هدر برود و هم برای جوانان بیشتری اشتغال‌زایی شود.
انتهای پیام/۶۳۰۶۴/ص۳۰/م
