گروه علمی و دانشگاهی خبرگزاری فارس، سابقه درمان بیماری‌ها با گیاهان دارویی به قدمت تاریخ زیست انسان بر روی کره زمین است. انسان به حکم تجربه، علم و اندیشه جانوران بنا به مقتضیات خود در طول عمر حیات در کره زمین به کمک گیاهان دارویی خود را مداوا کرده و می‌کند. گیاهان دارویی در باغ خدا می‌رویند. در دشت‌ها، مراتع وسیع و جنگل‌ها پیدا می‌شوند. بدست کسی کاشته نشده و به همت کسی هم آبیاری نشده است. هزاران سال است که بدین منوال در چرخه حیات بوده و طبیعت را آرایش می‌دهند.
در این راستا خبرنگار گروه علمی و دانشگاهی خبرگزاری فارس گفت‌وگویی با محمد عصاره دبیر ستاد توسعه علوم و فناوری گیاهان دارویی و طب ایرانی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری داشت، در این گفت‌وگو عصاره درباره خام‌فروشی گیاهان دارویی و معضلات آن، سوق پیدا کردن مردم به سمت داروهای گیاهی، نقش عطاری‌ها و سرمایه‌گذاری و صادرات گیاهان دارویی سخن گفت.
آنچه در گفت‌وگوی ما با محمد عصاره می‌خوانید:
* تولید ۹۰ درصد زعفران دنیا در ایران
* دریافت مجوز و تولید ۴۰۰۴ دارو و فرآورده‌های گیاهی و سنتی
* پیشرفت بخش تحقیق و توسعه در شرکت‌های تولیدکننده و دانش‌بنیان
*طرح ساماندهی و پایش عطاری‌ها
*سهم بازار صادرات در منطقه و جهان با حضور ۱۵۰ شرکت گیاهان دارویی
*صادرات سالانه ۱۰۰ میلیون دلار دارو و فرآورده‌های گیاهی به خارج از کشور
* امضای تفاهم‌نامه‌های حمایتی از ۳ شتابدهنده فعال
تولید ۹۰ درصد زعفران دنیا در ایران
فارس: در ابتدا از خام فروشی گیاهان دارویی و معضلات آن برایمان بگویید.
عصاره: از آنجایی که گیاهان دارویی به عنوان ذخایر ژنتیکی میراث ملی ما محسوب می‌شوند خام فروشی و حتی صادرات آن به صورت فرآوری نشده موجب غارت و از بین رفتن این سرمایه برای آیندگان خواهد شد. سود اصلی بازار گیاهان دارویی در حوزه‌های مختلف دارویی و غذایی در فرآوری آنها به عنوان محصولات نهایی است و سهل‌انگاری در این مورد موجب واگذاری این بازار و سود حاصله به کشورها و شرکت‌های آنها و همچنین تغییر بازار کار نیروی تحصیل کرده و متخصص از داخل کشور خواهد شد.
به عنوان مثال این مسأله را می‌توان در مورد گیاه زعفران به وضوح مشاهده کرد. کشور اسپانیا به عنوان بزرگترین تولیدکننده زعفران در حالی مطرح است که تنها با وجود تولید یک درصد زعفران دنیا دارای بزرگترین حجم تجارت این محصول است درحالی‌که ایران با وجود تولید ۹۰ درصد زعفران دنیا تنها حدود ۴۰۰ میلیون دلار (حدود ۵ درصد) از این بازار بزرگ دنیا را به خود اختصاص داده است.
اقدامات متعددی را برای جلوگیری از خام فروشی گیاهان دارویی می‌توان متصور بود که تمامی راهبردها و اقدامات مندرج در سند ملی گیاهان دارویی و طب سنتی را می‌توان برنامههایی با هدف رشد و توسعه بازار داروهای گیاهی و فرآورده های طبیعی و افزایش صادرات محصولات با ارزش افزوده بالا درنظر گرفت که برای اجراء به تمامی دستگاه‌های اجرایی این حوزه ابلاغ شده است. یکی از نخستین اثرهای این ابلاغ، ایجاد همکاری میان دستگاه‌های اجرایی برای بهره‌برداری از توان تخصصی یکدیگر و جلوگیری از اقدامات موازی و ایجاد سازوکار اجرایی شدن بندهای سند ملی در هریک از این دستگاه‌های اجرایی است.
دریافت مجوز و تولید ۴۰۰۴ دارو و فرآورده‌های گیاهی و سنتی
رشد و توسعه شرکت های تولیدکننده داروها و فرآورده‌های گیاهی در طی ۱۰ سال اخیر را می توان از مصادیق نتایج اقدامات فوق دانست بطوری‌که در حال حاضر صدور مجوز تولید داروها و فرآورده‌های گیاهی از سوی سازمان غذا و دارو به بیش از ۲۰ درصد کل مجوز تولید داروها و فرآورده‌های کشور رسیده است. در حال حاضر تعداد ۴۰۰۴ دارو و فرآورده گیاهی و سنتی از سازمان غذا و دارو مجوز تولید گرفته‌اند این در حالی است که در سال ۱۳۸۷ تنها ۳۹۰ محصول در این حوزه دارای مجوز از سازمان غذا و دارو بود.
یکی از دیگر از اقدامات مفید در این حوزه، وضع قوانین و مقررات محدودیت و ممنوعیت صادرات برخی از گونه‌های ارزشمند گیاهان دارویی و توسعه کشت گیاهان دارویی به جای برداشت گیاهان دارویی از مراتع توسط وزرات جهاد کشاورزی است که در حال حاضر بالغ بر ۲۰۰ هزار هکتار زراعت گیاهان دارویی با ظرفیتی معادل ۲۵۰ هزار تن گیاه دارویی دارای ارزش اقتصادی انجام می‌شود که با افزایش ۱۰۰ درصدی نسبت به گذشته، ظرفیت رشد بسیار بالایی را ارائه می‌کند.
پیشرفت بخش تحقیق و توسعه در شرکت‌های تولیدکننده و دانش‌بنیان
فارس: چرا مردم به سمت داروهای گیاهی خارجی سوق پیدا کرده‌اند؟
عصاره: باید این موضوع را به عنوان یک اصلی کلی در نظر بگیریم. اقبال مردم به سمت مصرف کالاهای وارداتی عموما از چند کشور خاص ریشه در زمانی دارد که صنعت ایران توان تولید نداشت و توجه تولیدکنندگان خارجی به بازار مصرف ایران و نیازسنجی دقیق و بررسی علائق مردم، بازار را برای ورود و تثبیت محصولات خود مهیا کردند.
اما در سال‌های اخیر با هدایت صحیح تولیدکنندگان در حوزه‌های بسته بندی، ارائه اطلاعات صحیح از محصولات خود و توجه به سلیقه بازار در تولید این امر را کمرنگ کرده است. همچنین با پیشرفت بخش تحقیق و توسعه در شرکت‌های تولیدکننده و تولید کالاهای نوآور و دانش بنیان براساس دانش روز نه تنها موجب بهبود بازار مصرف کالاهای ایرانی در داخل بلکه شرایط صادرات آنها را به دیگر کشورها حتی کشورهای اروپایی فراهم کرده است. البته صادرکنندگان ما با مشکلات بسیاری مواجه‌اند از جمله تحریم ظالمانه‌ای که در سال‌های اخیر بر کشور ما سایه افکنده و موجب سختی کار و مصائب بسیاری شده است.
برگزاری جشنواره ملی گیاهان دارویی، داروهای گیاهی و فرآورده های طبیعی نیز یکی از فرصت‌هایی است که پتانسیل‌ها و توانمندی‌های این حوزه به منصه ظهور گذاشته می‌شود و زمینه‌ای برای رشد و توسعه بازار شرکت‌های دانش بنیان، خلاق و فناور در این حوزه فراهم می‌شود.
با توجه به تجربه برگزاری دوره‌های پیشین و استقبال پرشور متخصصان و فعالان عرصه گیاهان دارویی و عموم مردم و علاقمندان از جشنواره و نمایشگاه‌های گذشته گیاهان دارویی و همچنین اهمیت جریان سازی اقتصاد دانش بنیان برپایه زیست بوم کارآفرینی و ترویج فرهنگ مصرف گیاهان دارویی و فرآورده های طبیعی در راستای اصلاح سبک زندگی مردم، این ستاد را برآن داشته است که دوره پنجم از این رویداد باشکوه ملی را مهرماه سال ۱۳۹۹ در مصلای امام خمینی (ره) تهران برگزار کند.
طرح ساماندهی و پایش عطاری‌ها
فارس: درباره نقش عطاری‌ها در مورد تجویزشان بگویید.
عصاره: در سراسر ایران چیزی نزدیک به ۱۰ هزار عطاری دارای فعالیت هستند که با توجه به اقبال روزافزون مردم به گیاهان دارویی و درمان‌‌های طب سنتی، همین تعداد نیز درحال گسترش است و متاسفانه تعداد عطاری‌هایی که بدون مجوز اقدام به فروش محصولات گیاهی و تجویز می‌کنند قابل توجه است.
درحال حاضر صنف عطاری‌ها زیر نظر وزارت صنعت، معدن و تجارت فعالیت می‌کنند ولی علی القاعده نظارت بیشتری باید توسط نهادهای متولی سلامت این حوزه از جمله دفتر طب ایرانی و سازمان غذا و دارو صورت بگیرد. با این حال ستاد نیز برنامه‌ای را تحت عنوان طرح ساماندهی و پایش عطاری‌ها در دست اجرا دارد تا با شناسایی و پایش عطاری‌ها در سراسر کشور اقدام به برگزاری دوره‌های آموزشی و مهارتی آزاد برای فعالان این حوزه نماید و از این طریق سطح دانش آنها را نسبت به این حوزه مهم و کاربردی ارتقاء دهد.
یکی از نکات جالب توجه در طرح پایش عطاری‌ها، سطح تحصیلات پایین بیشتر فعالان این حوزه است، به طوری که بیش از ۸۰ درصد آنها دارای تحصیلات دیپلم و زیر دیپلم بوده‌اند و تحصیلات اغلب کاربران نیز غیر مرتبط با حوزه گیاهان دارویی و طب سنتی بوده است. به هرحال امید است با اجرای طرح فوق بتوانیم قدری از مشکلات این حرفه را رفع کنیم و چالش‌های این حوزه را که با سلامتی مردم سرکار دارد بهبود بخشید.
سهم بازار صادرات در منطقه و جهان با حضور ۱۵۰ شرکت گیاهان دارویی
فارس: کمی از سرمایه‌گذاری‌ها و صادرات گیاهان دارویی برایمان بگویید.
عصاره: در سالیان گذشته رویکرد ویژه‌ای به توسعه فناوری‌های مرتبط با صنعت گیاهان دارویی و طب سنتی وجود نداشت، به طوری که در سال ۱۳۸۷ تنها حدود ۵۰ شرکت با عنوان تولیدکننده فرآورده‌های طبیعی و سنتی مشغول به فعالیت بودند و عمده آنها نیز نگاه صادراتی به این حوزه نداشتند و صادرات گیاهان دارویی و فرآورده‌های آن تنها معطوف به صادرات محصولات خام و فرآوری نشده با ارزش افزوده پایین بود، اما در حال حاضر باتوجه به وجود برنامه‌ریزی‌ها و سیاستگذاری‌های کلان در مجموعه اولویت‌های علم و فناوری کشور به منظور توسعه بازار فرآورده‌های گیاهان دارویی و افزایش صادرات آن با تاکید ویژه بر مشارکت حداکثری بخش خصوصی، صادرات خام گیاهان دارویی کاهش یافته و صادرات فرآورده‌های با ارزش افزوده بالا افزایش یافته است.
به طوری که درحال حاضر حدود ۵۰۰ شرکت با دریافت مجوز از سازمان غذا و دارو به عنوان تولید کننده فرآورده‌های طبیعی و سنتی مطرح هستند و با توجه به آمارهای موجود از این میان حدود ۱۵۰ شرکت این حوزه دارای بازارهای صادراتی به کشورهای مختلف منطقه و سایر کشورهای جهان هستند که البته با وجود تحریم‌هایی که بر کشور ما وارد شده است امکان فعالیت های صادراتی با محدودیت هایی مواجه شده است و برخی شرکت‌ها به ناچار عمده فعالیت خود را معطوف به بازار داخلی کرده‌اند.
صادرات سالانه ۱۰۰ میلیون دلار دارو و فرآورده‌های گیاهی
فارس: صادرات چطور بوده؟
عصاره: در رابطه با آمار میزان صادرات فرآورده های طبیعی متاسفانه با توجه به نبود تعرفه گمرک مشخص و معین برای گروه داروها و فرآورده‌های گیاهی در سال‌های گذشته آمار و ارقام دقیقی از میزان صادرات داروها و فرآورده‌های گیاهی در دست نیست.
در سال ۱۳۹۶ با همکاری وزارت صنعت، معدن و تجارت تعرفه گمرک معینی برای صادرات این فرآورده‌ها درنظر گرفته شد که همچنان با توجه به نبود الزام برای ثبت داروها با تعرفه گمرکی مشخص شده، شرکت‌های متقاضی صادرات کالاها و محصولات خود را از طریق سایر کدها ثبت می‌کنند. با این حال با توجه به برآوردهای صورت گرفته در حال حاضر حجم صادرات گروه داروها و فرآورده‌های گیاهی بالغ بر ۱۰۰ میلیون دلار (بدون زعفران) به صورت سالیانه تخمین زده می‌شود که در مقایسه با سال‌های گذشته رشد و پیشرفت چشمگیری داشته است.
امضای تفاهم‌نامه‌های حمایتی از ۳ شتابدهنده فعال
فارس: به نظر شما سال ۹۸ چطور بود؟ آیا برنامههایی که داشتید اجرا شد یا نه؟ از نظر تامین بودجه با مشکلی مواجه شدید؟
عصاره: یکی از برنامه‌های ستاد در سال‌های اخیر تکمیل و تقویت زنجیره ارزش صنعت گیاهان دارویی است و تاحد امکان سعی بر این بوده است تا با کمترین بودجه ممکن و حداکثر استفاده از ظرفیت‌های موجود در کشور برنامه‌های مدنظر در این حوزه را پیش برد.
به همین منظور چنانچه سرمایه‌های موجود در شرکت‌های خصوصی به درستی هدایت شوند و راه تعامل شرکت‌های تازه تاسیس که ایده‌های خلاقانه برای کسب بازار بیشتر با شرکت‌های صاحب تجربه و سرمایه در صنعت و بازار باز شود نیازی به حمایت مادی بزرگ و مقروض کردن شرکت‌ها به سبب آن نخواهد داشت.
ستاد نیز با فعالیت در حوزه‌هایی مثل ایجاد کارخانه‌های نوآوری و شرکت‌های شتابدهنده تخصصی سعی در هدایت توانمندی استارت آپ‌ها و شرکت‌های نوپا به سمت تولید و تجاری محصولات دانش بنیان کردهاست. در این راستا امضای تفاهم نامه‌‌های حمایتی از ۳ شتابدهنده فعال و در دستور کار قرار گرفتن دو دوره شتابدهی استارت آپ‌ها و حمایت از استارت آپ‌ها و هسته‌های فناور و شرکت‌های نوپا در قالب رویدادهای استارت آپی و شتابدهنده های توسعه فناوری از جمله رویدادهای ایده های برتر در وزارت جهاد کشاورزی، رویداد نوآوری در زنجیره ارزش گیاهان دارویی بانک کشاورزی، ایده‌های برتر دانشجویی دانشگاه علوم پزشکی گناباد و رویداد ملی استارت آپی زعفران در تربت حیدریه از اقدامات سال گذشته ستاد در این حوزه است که در سال آینده نیز افزایش رویدادهای کارآفرینی و حمایت از دوره‌های شتابدهی در برنامه کار آتی این ستاد قرار دارد.
انتهای پیام/
