به گزارش خبرگزاری فارس از اصفهان، سال گذشته بود که مسأله رانت شرکت‌های واسطه فولادی در رسانه مطرح شد، رانتی که از تابستان گذشته و پس از آن شروع شد که دولت فولادسازان را موظف کرد تا محصول خود را به قیمتی پایین تر از بازار، در بورس کالا عرضه کنند.
نتیجه این اقدام آن بود که تاجران بزرگ و واسطه‌ها که توانایی خرید عمده در بورس کالا را داشتند بشوند مشتری محصولات فولادی ارزان قیمت، محصولاتی که در بازار به قیمت آزاد به دست مصرف کننده می‌رسید.
سود منطقی واسطه که باید در حدود ۱۰ تا ۲۰ می‌شد ناگهان به ۱۰۰ درصد افزایش یافت، مجموع رقم این سود طی یک سال به حدود ۴۰ هزار میلیارد تومان می‌رسید، در واقع دولت با فشار بر شرکت‌های فولادی قصد داشت تا محصولات ارزان‌تر به دست مردم برسد اما در واقع نه تنها این اتفاق رخ نمی‌داد بلکه سود سرسام آوری به جیب واسطه می‌رفت.
اما اصلاً چرا دولت تاکید داشت تا فولادی‌های محصولات خود را در بورس کالا ارائه کنند؟ بورس کالا چه نقشی در این خرید و فروش دارد؟ در ابتدا باید مروری داشت بر فلسفه شکل‌گیری «بورس کالا».
موضوع به ۱۶ سال قبل بر می‌گردد، زمانی که به دلیل احساس نیاز به ایجاد یک بازار شفاف بر اساس مکانیزم عرضه و تقاضا و به منظور ساده‌تر کردن فرایند معاملات و کشف قیمت کالاهای اساسی و مواد اولیه و ضمانت تعهدات طرفین معامله، مسؤولان تصمیم گرفتند تا یک بستر قانونی به وجود آورند.
به دنبال این تلاش‌ها، در شهریور سال ۱۳۸۲، اولین بورس کالای کشور، با عنوان سازمان کارگزاران بورس فلزات تهران فعالیت خود را شروع کرد و یک سال بعد هم در شهریور سال ۱۳۸۳ سازمان کارگزاران بورس کالای کشاورزی آغاز فعالیت خود را کلید زد؛ در سال ۱۳۸۴ هم نهایتاً هر دو بورس فلزات و کشاورزی با هم ترکیب شده و بورس کالای ایران به وجود آمد و دو سال بعد یعنی اوایل مهر ماه سال ۱۳۸۶ کار خود را آغاز کرد.
مزایده کردن، شیوه معامله در بورس کالای فیزیکی در بورس کالای ایران است؛ در این روش ابتدا فروشنده پایین‌ترین قیمتی را که حاضر است کالای خود را با آن به فروش برساند، اعلام می‌کند، پس از آن خریداران قیمت‌های بالاتر را پیشنهاد می‌کنند و در پایان، کالا به بالاترین پیشنهاد قیمتی ارائه شده فروخته می‌شود.
سازمان یافتگی، قانونمندی، قابل نظارت، شفافیت، عدالت، رقابتی و کم‌هزینه، تضمین کیفت و کمیت، حذف رانت، ارتقای استانداردها، امنیت بیشتر و ... از جمله مزیت معاملات صورت گرفته در بازار بورس کالاست؛ حال اگر کارخانه‌ای بخواهد برای خرید ورق از بورس کالا اقدام کند باید چند مرحله را طی کند.
گام‌هایی که قرار بود بورس کالا برای شفافیت بردارد
گام اول برای خرید و فروش یک محصول در بورس کالای ایران به واسطه‌ی مراجعه مشتری به یک شرکت کارگزاری که در بورس کالا پذیرفته شده است، برداشته می‌شود. در این مرحله مثلاً برای خرید ورق در بورس کالا، قیمت ورق در بورس کالا بررسی شده و سپس مراحل لازم جهت درخواست اخذ کد مشتری توسط کارگزار انجام می‌گیرد و پس از طی مراحل لازم، در نهایت سفارشات خرید و فروش از طریق کارگزار به بازار منتقل می‌شود.
تا اواخر سال ۱۳۹۵ چیزی در حدود ۸۳ کارگزاری از سازمان بورس و اوراق بهادار مجوز فعالیت را اخذ کردند، متقاضیانی که از طریق بورس کالای ایران (بورس فلزات سابق) اقدام به خرید هر محصولی از بورس کالا کرده‌اند، به واسطه اداره فروش بورس که وظیفه فروش و سرویس‌دهی را بر عهده دارند.
بورس کالای ایران در حال حاضر در چند حوزه فعال است که البته می‌توان گفت در حال گسترش در حوزه‌های دیگر هم هست. یکی از این حوزه‌ها تحت عنوان رینگ فلزات است که فولاد مبارکه اصفهان در این حوزه اقدام به عرضه محصولات فولادی خود شامل ورق گرم نازک بار با نماد HB ورق گرم ضخیم بار با نماد HC، ورق سرد با نماد B، ورق گالوانیزه با نماد G، و قلع اندود با نماد T، می‌کند.
قیمت ورق در بورس کالا اعلام شده و خریداران در زمان انجام معامله کل مبلغ اعلامی را پرداخت کرده و در مقابل، فروشنده نیز متعهد می‌شود که کالای مورد نظر را در موعد مشخص شده به خریداران تحویل دهد. به طور کلی، صنایعی که مواد عرضه شده در بورس کالا را به عنوان مواد اولیه خود دریافت می‌کنند، نقش کلیدی در بازار ایفا می‌کنند. بورس کالا برای این صنایع که باید در جهت تولیدات خود برنامه‌ریزی کنند، و مواد اولیه خود را تهیه کنند مکان مناسبی است و آن‌ها را از خطرات ناشی از نوسان قیمت‌ها مصون می‌دارد، خصوصاً که قیمت ورق در بورس کالا معمولاً با وجود رقابت، برای خریداران بسیار مناسب‌تر است.
فولاد مبارکه و دیگر عرضه کنندگان محصولات فولادی نیز با عرضه محصولات خود به بازار بورس و با نظارت نهادهای نظارتی و تنظیم‌گر، تمامی مصرف‌کنندگان و تجار کالا را خرید محصولات با قیمت‌های مشخص، برخوردار می‌کنند.
همواره بخشی از محصولات فـولاد مبارکه از نیمه‌ی دوم سال ۱۳۸۲ به واسطه‌ی عرضه در بورس کالا معامله می‌شود و به طور مثال قیمت ورق در بورس کالا یا همان قیمت کشف شده، مبنای فروش این محصولات به حساب می‌آید.
برای خرید این محصولات هم در هنگام عرضه محصولات فولاد مبارکه که معمولاً از روز قبل اطلاع‌رسانی می‌شود، کارگزاران بر اساس مکانیزم عرضه و تقاضا، با ارائه درخواست‌های خرید در تالار بورس، نسبت به خــرید با قیمت‌های کشف شده اقدام می‌کنند. سپس در مراحل بعد، خریدها به فولاد مبارکه منعکس شده و هماهنگی‌های لازم جهت صدور سفارش انجام می‌شود.
کمبود و گرانی ورق؛ مقصر کیست؟
گذشته از این مقدمه، آنچه این روزها شرکت‌های فولادساز همچون فولاد مبارکه اصفهان را در مظان اتهام قرار داده این است که هم قیمت‌ها را به طور غیرقانونی افزایش داده‌اند و هم این که ورق را در اختیار شرکت‌های خُردِ مصرف کننده قرار نمی‌دهند.
حمید رضا عظیمیان، مدیرعامل فولاد مبارکه در این باره می‌گوید: هم راستای سامانه «بهین‌یاب» (سامانه تخصیص بر اساس نیازهای شناسایی‌شده واحدهای تولیدی) شرکت فولاد مبارکه هم سامانه مچینگ دارد که از آن طریق می‌تواند مصرف‌کنندگان را شناسایی و تقسیم و توزیع درستی را انجام دهد اما طبق ضوابطی که ستاد تنظیم بازار برایمان وضع کرده فعلا از این سامانه استفاده نمی‌کنیم و فقط سامانه بهین‌یاب اقدام به شناسایی متقاضیان این صنعت می‌کند و تقصیر ایجاد بازار سیاه بر گردن فولاد مبارکه نیست.
مدیرعامل فولاد مبارکه همچنین در ادامه گفت: برای تأمین نیازهای ارزی و مواد اولیه خود حدود ۱۵ درصد از ”اسلب“ تولیدی خود را با اجازه دولت صادر می‌کنیم. ۱۰۰ تن عرضه را به متقاضیان ثبت‌نام‌کننده در سایت «بهین‌یاب» و همچنین به ۴۵ تعاونی مختلف اعم از کشاورزی و غیرکشاورزی می‌دهیم. ۳۰ مرکز سرویس‌سنتر در همه استانها داریم که نیازهای ۲۰ تا ۴۰ تن را تأمین می‌کنند.
مساله اصلی رانت است
حسین خواجویی، کارشناس بورس کالا اما نظر دیگری داشته و می‌گوید وظیفه تولیدکننده، تولید محصول و فروش آن است، این که چرا محصولات به دست مشتری واقعی نمی‌رسد یا گران می‌رسد، دلیل دیگری دارد که در جای دیگری باید دنبال آن بود.
این کارشناس بورس کالا در گفت‌وگو با خبرنگار فارس در پاسخ به این سؤال که مشکل اصلی کجاست که تولیدکننده، تولیدش را انجام می‌دهد اما به دست مصرف کننده نمی‌رسد، تصریح کرد: این بحث مربوط به امروز و دیروز نیست، از روزی که بورس کالا راه افتاده، هر بار که قیمت‌ها شتاب می‌گیرد این بحث به وجود می‌آید و تمام هم نمی‌شود.
وی افزود: علت اصلی بروز چنین مسائلی، به خاطر فسادی است که در فرایندها وجود دارد، مسیری که جنس در کارخانه تولید می‌شود و می‌خواهد به دست مصرف کننده برسد، مشخص است و اصلاً پیگیری و بررسی آن سخت نیست.
خواجویی با اشاره به ضعف در ساختارهای موجود افزود: در حال حاضر فولاد مبارکه ورق را تولید می‌کند و مشخص است که کجا و چه مقدار فروخته شده است، فولاد مبارکه یک شرکت بورسی است که حساب‌رسی می‌شود، تمام اسناد فروش موجود است چه آن‌هایی که در بورس کالا فروخته شده و چه آن‌هایی که در بورس کالا فروخته نشده است، آیا نمی‌توانند بروند سراغ آن خریداری که به صورت عمده چه در بورس کالا و چه در غیر بورس کالا از فولاد مبارکه خریده است و بپرسند به چه کسی فروخته است؟
فاصله درب انبار کارخانه تا ورودی انبار تولیدکننده سبب بازار سیاه می‌شود
حمیدرضا نامی رئیس هیات مدیره انجمن حمایت از تولیدکنندگان تجهیزات کشاورزی در این باره می‌گوید: مکانیزم‌هایی مانند سامانه بهین یاب وزارت صمت می‌تواند به شفافیت موضوع و سرنوشت تهیه و توزیع فولاد در بورس کالا کمک کند.
او در خصوص تشکیل بازار سیاه در صنعت فولاد تصریح کرد: از آنجا که هر تولیدکننده‌ای می‌خواهد تولیداتش را در حجم انبوه و دردسر کمتر به بازار تزریق کند به این منظور فاصله درب انبار فولاد مبارکه و ورودی انبارهای ما با ایجاد انحصار سبب بازار سیاه می‌شود.
شناسایی مسیر توزیع کالا کار سختی نیست
کارشناس بورس کالا در این باره یادآور شد: فکر می‌کنم راه‌حل این مسأله بسیار ساده است؛ حتی معتقدم منشأ تمام نوسانات ارزی و سکه جابجایی پول است و این که آن‌هایی که باید نظارت کنند به دنبال خریدارهای کلانی که بازار را بالا و پایین می‌کنند، نمی‌روند؛ بانک مرکزی می‌تواند ابلاغ کند، هر بانکی و هر شخصی حساب بانکی‌اش در روز بالای 100 میلیون تومان تراکنش داشت، برای بانک مرکزی یا هر نهاد ناظر که توضیح دهد.
وی تاکید کرد: افرادی در بورس کالا آمدند و از کارخانه‌ها و فولاد مبارکه خرید کردند، باید از آن‌ها پرسید کالا را کجا فروختند؟ اعلام کردند که برای خرید در بورس باید پروانه داشته باشید در حالی که بسیاری از پروانه‌ها قلابی است و تولیدکننده کار نمی‌کند، جنس را می‌گیرد و در بازار آزاد می‌فروشد، پیدا کردن آن‌ها سخت نیست؛ منتهی نهاد ناظر خودش فاسد است، آن کسی که به عنوان بازرس کنترل می‌کند خودش فاسد است، پول می‌گیرد و گزارش دیگری می‌فرستد؛ تمام این‌ها فاکتور مبدأ دارد و می‌توان راحت آن را پیدا کرد.
عرضه ۶۰ درصد ورق فولادی گرم در بورس
جعفر سرقینی معاون وزارت صمت نیز در این باره معتقد است: سامانه بهین‌یاب ما بدون نقص نیست و بحث بازار آزاد همیشه وجود داشته و دارد اما تا آذر ماه امسال هیچ وقت تفاوت بازار آزاد و بورس کالا بیش از ۶ درصد نبود اما در هفته اخیر این نرخ با ۳۰ درصد تفاوت در بازار آزاد عرضه می گردد به نظر بنده این تفاوت قیمت را می توان التهاب مقطعی و زود گذر بر شمرد.
وی در ادامه می‌گوید: مشکل ما در صنعت فولاد، تولید نیست بلکه وجود تقاضاهای سوداگرانه است اگر سه هفته کنترل‌ها و بررسی بر روی بازار را ادامه دهیم این مشکل حل خواهد شد؛ همچنین قیمت یک مقطع نباید ملاک عمل قرار گیرد بلکه قیمت مقاطع مختلف را باید باهم بسنجیم تا میانگین قیمتی به دست بیاید.
معاون امور معادن و صنایع معدنی وزارت صنعت، معدن و تجارت با بیان اینکه اکنون ۶۰ درصد ورق فولادی گرم را در بورس و ۴۰ درصد آن را به صورت مچینگ عرضه می‌کنیم، افزود: قبلاً دو عرضه در بورس داشتیم که توافق شد این تعداد به چهار عرضه در بورس برسد بنابراین فولاد مبارکه، هر هفته محصولاتش را در بورس عرضه می‌کند.
حالا تا ۵۰ درصد سود به جیب دلال می‌رود
خواجویی کارشناس بورس کالا با اشاره به سود بالای دلالی در شرایط نوسان قیمت‌ها عنوان کرد: در این شرایط است که بازار سیاه قوت می‌گیرد، حتی می‌بینیم یک ماسک ده برابر قیمت فروخته می‌شود، بعد ورقی که ماده اولیه بسیاری از کارخانجات است و تولیدکننده پول کارگر می‌دهد حاضر است به هر قیمتی بخرد که خط تولید نخوابد و از آن طرف قیمت را افزایش می‌دهد در این میان مصرف‌کننده نهایی ضرر می‌کند.
وی با انتقاد از عدم شناسایی و عدم برخورد با کسانی که بازار را به‌هم می‌ریزند، گفت: دلار بالا می‌رود مشخص است که چه کسی دلار می‌خرد، دلار با خرید پول‌های مردم عادی بالا نمی‌رود، دلار با خرید آن افرادی که در یک روز ۲ میلیون تا ۵۰۰ هزار دلار می‌خرد، بالا می‌رود، تراکنش بانکی مشخص است اما قرار نیست جلوی آن را گرفت.
کارشناس بورس کالا در پاسخ به این سؤال که آیا بورس کالا از هدف اصلی که شفافیت بوده فاصله گرفته است؟ تصریح کرد: این تا حدی درست است چرا که قرار بود تولیدکننده و خریدار بدون واسطه معامله را انجام دهند و این وسط دلالی وجود نداشته باشد تا بی‌دلیل هزینه تمام شده را بالا ببرد اما حالا تا ۵۰ درصد سود به جیب دلال می‌رود؛ البته زمانی که بورس کالا وجود نداشت از این وضعیت بسیار بغرنج‌تر بود، تولیدکنندگان بزرگ فولاد کسانی بودند که در اصفهان آهن حواله‌ای می‌گرفتند و در بازار آزاد ده‌ها برابر قیمت می‌فروختند، وقتی کالا دست فروشنده نهایی می‌رسید کالا ۵۰ برابر شده بود.
«بهین‌یاب» و «مچینگ» با هم مؤثر خواهد بود
رسول خلیفه سلطان دبیر انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران اما معتقد است سامانه‌های بهین‌یاب و فولاد مبارکه می‌توانند اطلاعات هم را تکمیل کنند و در راستای یک هدف پیش بروند.
رضا محتشمی‌پور معاون عملیات و نظارت بورس کالای ایران هم در این رابطه این طور عنوان می‌کند: میزان عرضه اولیه، ۱۰۰ تن در ورق گرم و ۱۱۰ تن در ورق سرد و ۵۰ تن در سایر ورق‌ها کاملاً توسط عرضه‌کننده تعیین می‌شود و بورس کالا هیچ محدودیتی برای عرضه هر مقدار از کالا ندارد.
وظیفه نظارت بر عهده کارخانه نیست
کارشناس بورس کالا در مورد این اظهارات و در خصوص وظیفه تولیدکننده در این رابطه اذعان کرد: فولاد مبارکه در مقطعی باید صلاحیت افراد را تأیید می‌کرد که این روند هم فساد داشت، مواردی را از نزدیک شاهد بودم، افرادی که پروانه تولید داشتند اما کار نمی‌کردند و با رفاقت‌هایی توانسته بودند تأییدیه بگیرند و هفته‌ای ۳۰۰ تا ۵۰۰ تن به آن‌ها ورق تعلق می‌گرفت.
خواجویی در پایان خاطرنشان کرد: اساساً وظیفه نظارت وظیفه کارخانه نیست و باید دست یک نهاد ناظر باشد، فولاد باید فقط مکلف به عرضه باشد، فولاد که نباید کنترل کند، نهاد ناظر مکلف است که ورق به چه کسی فروخته شده و آن شخص آن را به چه کسی فروخته است، ۳ درصد تولید فولاد ضایعات است بقیه آن چه شده است.
انتهای پیام/۶۳۰۶۴/ص۲۰/خ
افشای کامل
روایتگری موثر
زیستگاه رسانه
قصه های کرونا
کد اقناع
کیفیت حکومت
