به گزارش خبرنگار دفاتر منطقه‌ای خبرگزاری فارس، حدود 30 سال پیش، کشورهای آسیای مرکزی در پی بروز تحولات و فروپاشی سلطه شوروی سابق پدید آمدند. پس از استقلال، تفکیک سریع روابط تجاری و تولیدی برقرار شده در چارچوب اتحاد جماهیر شوروی، به رکود شدید و افت درآمد سرانه به میزان نیمی از سطح پیش از استقلال تا اواسط دهه 1990 منجرشد.
در سال 1997، بخش خصوصی هر کشور کمتر از نیمی از تولید ناخالص داخلی را در منطقه به خود اختصاص داده بود و بانکها به غیر از قرقیزستان، به شدت کنترل می‌شدند. هر چه که این کشورها از نظر درآمد و ارتباط با جهان کمبود داشتند، در عوض دارای منابع طبیعی و نیروی کار کم‌هزینه بودند و انرژی بسیاری را صرف این چالش می‌کردند که چگونه به بهترین نحو از این مؤلفه‌های ثروت بهره‌برداری کنند.
*** آسیای مرکزی پس از استقلال
آیا این منطقه پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی توانسته است یکپارچه و ادغام شود؟ پاسخ ساده است: نه چندان.
این کشورها از طریق منابع طبیعی، که شامل حدود 65 درصد صادرات در قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان و بیش از 90 درصد در قزاقستان و ترکمنستان می‌شود در اقتصاد جهانی وارد و ادغام شدند اما ادغام و یکپارچگی در این منطقه آهسته بوده است.
به غیر از انجمن ملل آسیای جنوب شرقی (ASEAN)، هیچ سازمان اقتصادی واحدی وجود ندارد که کشورهای آسیای مرکزی را بهم نزدیک سازد و گردهم آورد.
قزاقستان و قرقیزستان عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا و سازمان تجارت جهانی (WTO) هستند، تاجیکستان در شرف عضویت در WTO است و ازبکستان همچنان درتلاش است تا به سازمان تجارت جهانی بپیوندد.
آیا آسیای مرکزی اکنون توانسته است صادرات خود را- به عنوان یکی از اهداف اصلی 30 ساله این کشورها متنوع سازد؟ مجدد پاسخ، نه چندان است.
واردات کالا بر صادرات غلبه دارد و حواله‌ها و وجوه ارسالی بخش اعظم انتقال ارز خارجی از خارج از کشور را تشکیل می‌دهد. تجارت بین این کشورها به دلیل تولید اندک و رقابت ضعیف، چندان حجیم و بزرگ نیست.
گذار به اقتصاد بازار در چه وضعیتی است؟ پاسخ: کافی نیست.
در سالهای نخستین گذار، پیشرفت‌هایی حاصل شد اما امروزه به غیر از قزاقستان، کشورهای منطقه، پایین‌ترین رتبه را در شاخص گذار در بین کشورهای اتحاد جماهیر شوروی سابق داشتند. حضور دولت و بنگاه‌های دولتی در اقتصاد همچنان زیاد است، بخش خصوصی اغلب با بخش دولتی در هم آمیخته است و خطر مصادره و سلب مالکیت همچنان بالا است.
آیا این کشورها از حاکمیت انسانی به حاکمیت قانون گذار یافته‌اند؟ باز هم پاسخ، خیر به اندازه کافی نیست.
پیشرفت در این زمینه کند بوده است و ضعف دولتها همچنان باعث تضعیف توسعه می‌شود. حتی در جمهوری قرقیزستان، که تنها دموکراسی در منطقه است، حاکمیت قانون هنوز متزلزل است.
درآمدها چگونه است؟ در آمد منطقه از سال 1990، با افزایش دو برابری در درآمد سرانه از نظر برابری قدرت خرید در قزاقستان، ترکمنستان و ازبکستان افزایش داشته است.
در عین حال، آشفتگی‌های سیاسی همراه با جنگ داخلی در تاجیکستان و دو انقلاب در قرقیزستان موجب شده تا درآمد واقعی این دو کشور تاحد زیادی بدون تغییر باقی بماند. و این موضوع، بزرگ‌ترین چالش برای این دو کشور است.
طی سی سال گذشته چه فرصتهایی را ایجاد کرده و از فرصتهای روبه رشد پیرامون خود برای بهبود رفاه و آسایش مردم خود چگونه استفاده کرده‌اند؟
*** فرصتهای آسیای مرکزی
این فرصتها چیست؟ چهار نکته در این زمینه در خور توجه است.
تحولات ناگهانی در ازبکستان
رشد ازبکستان شگفت‌انگیز و درخشان و زودگذر بوده است. دولت، اصلاحاتی بلندپروازانه را در سال 2017، به قصد تحول در اقتصاد، جامعه و دولت آغاز کرد.
قیمتها، نرخ ارز، و تعرفه‌های تجاری آزاد شد. مالیات بر مشاغل و خانوارها کاهش داشته و نقش دولت- که همچنان بسیار فراگیر و نافذ است- کاهش می‌یابد. اصلاحات چشمگیر باعث افزایش انتظارات از بخش خصوصی و فرصتها و درآمدهای بالاتر برای شهروندان ازبکستان شده است.
این تغییرات همچنین حاکی از ایجاد فرصت برای کشورهای همسایه ازبکستان است. ازآنجا که ازبکستان ارتباط و تجارت را آزاد کرده لذا صادرات و سرمایه‌گذاری در آسیای مرکزی و فراتر از آن می‌تواند احیا شود که به سرعت اوضاع کشاورزان، تولیدکنندگان و بازرگانان آسیای مرکزی را بهبود می‌بخشد.
افزایش ارتباط بین چین و اروپا
مردم معمولا این پیشرفت را به طرح یک کمربند یک جاده (BRI) ارتباط می‌دهند، اما دلیلی بیشتر از آن دارد.
احداث خط لوله، خطوط راه‌آهن و جاده‌های جدید، این منطقه را با کشورهای همسایه و دور مرتبط می‌سازد برخلاف شرایطی که در اوایل دهه 1990 وجود داشت و تمام خطوط و جاده‌ها به مسکو ختم می‌شد.
در یک گزارش اخیر از بانک جهانی برآورد شده است که درنتیجه اجرای طرح یک کمربند یک جاده، صادرات محصولات کشاورزی حساس به زمان از آسیای مرکزی به احتمال زیاد تا 9 درصد و صادرات موادغذایی فرآوری شده تا بیش از 17 درصد افزایش می‌یابد.
پیشرفت‌های زیرساختی ناشی از این طرح احتمالاً منجر به افزایش سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی تا بیش از 7 درصد می‌شود، که به افزایش قابل توجهی در تولید ناخالص داخلی منتج خواهد شد.
*** گسترش روابط با آسیای جنوبی
روابط با جنوب آسیا راه دیگری برای ایجاد تنوع جغرافیایی در صادرات اجناس و خدمات است. خط انتقال انرژی CASA 1000 پس از اتمام، به این فرصتها اضافه می‌شود. همچنین خط لوله گاز طبیعی TAPI که بین ترکمنستان، افغانستان، پاکستان و هند است و هم اکنون در دست ساخت می‌باشد، همین طور است.
*** افزایش همکاری‌ها در منطقه
افزایش قابل توجهی در تمایل به مقابله با چالشهای مشترک وجود دارد از قبیل لزوم بهبود ارتباط بین کشورها، تقویت تجارت منطقه، اتصال مجدد شبکه انرژی منطقه‌ای و رونق بخشیدن به تجارت انرژی، دفع خطرات از منطقه و برداشتن موانع سرمایه‌گذاری خارجی.
نشست اخیر رؤسای کشورهای آسیای مرکزی در تاشکند، اشتیاق و روحیه جدید همکاری را در بین این کشورها نشان داد.
*** چالش‌هایی که می‌تواند فرصت باشد
این تحولات، دلگرم‌کننده است. این منطقه اغلب به عنوان یک قربانی به دلیل موقعیت جغرافیایی، فاصله طولانی با سایر نقاط جهان، تراکم محدود، و تقسیمات زیادی که در آن دیده می‌شود، در سطوح بین‌المللی نادیده گرفته شده است.
این منطقه همچنان با چالشهای زیادی روبه رو است و شاید بهترین شرح در وصف آنها "دولتهای قوی، حکمرانی ضعیف" باشد. دولتهای آسیای مرکزی باید از پویایی رو به رشد در منطقه و در کشورهای جنوب و شرق آسیا برای ایجاد انگیزه و نیروی محرک در بهبود حکمرانی، استفاده کنند.
این کشورها می‌توانند این کار را به روش‌های گوناگون انجام دهند از تغییر نقش دولت تا فراهم کردن امکان آزادی اقتصادی بیشتر برای مردم و شرکت‌ها تا این مجموعه‌ها بتوانند تصمیم بگیرند که در کجا و با چه کسانی می‌توانند کسب و کار و تجارت کنند؛ از سرمایه‌گذاری در زیرساختهای ارتباطی گرفته تا تقویت هزینه‌های سرمایه‌گذاری شده در آموزش و سلامت در جهت ایجاد سرمایه‌های انسانی و خلاقیت.
منبع: بروکینگز
انتهای پیام/ح
