به گزارش خبرنگار تئاتر خبرگزاری فارس، فرهنگ تعزیه در کنار شعر و موسیقی آیینی ، ایرانی و مذهبی از دیرباز در فرهنگ ما وجود داشته است. این فرهنگ در کنار شاهنامه خوانی بین مردم ایران جا افتاد و مردم ایران را با اسطورهها و الگوهای دوران مختلف تاریخی و زمانهای متعدد آشنا کرد. در دورهای اهمیت دادن ایرانیان به «سوگ سیاوش» باعث رواج تعزیه در ایران شد.
اما به لحاظ تاریخی از دوره صفویه هیئتهای مذهبی امام حسین(ع) گسترش پیدا کردند و تأثیرات آنها در فرهنگ ما مشخص شد و تعزیه خوانی به شکل رایج در ارتباط با ائمه(ع)، عاشورا و واقعه کربلا و دیگر وقایع تراژیک تاریخی و مذهبی رواج پیدا کرد. در واقع تعزیه از فرهنگ نمایش ایرانی و اسلامی نشأت گرفته است.
از اوال حکومت رضا شاه پهلوی بساط تعزیه و تعزیه خوانی در ایران با مشکل روبه رو شد و تا چند سال رنگ باخت تا اینکه با نفوذ انقلاب اسلامی و توجه مردم دو مرتبه پیش از انقلاب اسلامی بدان توجه و در واقع یکی از سنگرهای اشاعه دین وانقلاب بین مردم محسوب شد و از این طریق تلاش شد از تحریفات آن جلوگیری شود.
یکی از حوزههایی که در عرصه نمایشی در این سالها تلاش کرده تعزیه و شبیه خوانی را زنده نگه دارد، جشنواره نمایشهای آیینی و سنتی بوده که امسال نیز در نوزدهمین دوره خود مجالس شبیه خوانی و تعزیه از سوی پیشکسوتان و جوانان این عرصه برگزار میکند. این جشنواره از نوزدهم تا بیست و ششم مرداد ماه در کاشان و تهران برگزار میشود.
اما درباره آسیبها و مسائل مختلفی که در عرصه شبیهخوانی و تعزیه وجود دارد با کارشناسان هنر تعزیه و موسیقی و اعضای هیئت انتخاب بخش شبیه خوانی نوزدهمین جشنواره نمایشهای آیینی و سنتی به گفتوگو نشستیم:
یک تعزیهخوان: توجه عجیب دانشجویان به تئاترهای غربی باعث تعجب است
«محسن هاشمی»، یک پژوهشگر، کارشناس موسیقی و عضو هیئت انتخاب بخش شبیهخوانی نوزدهمین جشنواره نمایشهای آیینی و سنتی با انتقاد از توجه عجیب هنرجویان دانشگاهی به تئاترهای غربی میگوید: «تنها چیزی که ما در آن میتوانیم از غربیها پیشی بگیریم اجرای نمایشهای ایرانی است و این تنها چیزی است که دیگران برای تماشای آن زانوی ادب به زمین خواهند زد.»
هاشمی میگوید: «جشنواره نمایشهای آیینی و سنتی فرصتی مناسب برای تمام نمایشهای ایرانی است چون همه مردم مخاطب آن هستند ولی این روزها میبینیم که مخاطبان بعضی از این نمایشها مثل تعزیه تعداد خاص و محدودی شدهاند، یعنی بیشتر افرادی مذهبی و سنتی هستند که اکثرا تکیه و مکانی برای اجرای تعزیه دارند. در واقع کلیت مردم دیگر مخاطب تعزیه نیستند و چنین جشنوارههایی فرصت مناسبی برای تماشای تعزیه ایجاد خواهد کرد.»
وی درباره اجراهای شبیهخوانی در جشنواره آیینی سنتی امسال که از ۲۱ مرداد ماه در تهران آغاز میشود، با بیان اینکه آثار خوبی در این دوره و در عرصه موسیقی تعزیه هم رشد قابل توجهی داشته است، بیان میکند: «جشنواره نمایشهای آیینی و سنتی برای افرادی که دغدغه هنر و فرهنگ ایرانی دارند یک فرصت استثنایی است مخصوصاً که این روزها شاهد هستیم خیلیها که وارد دانشگاه میشوند، دو کتاب که میخوانند شیفته فرهنگ غرب میشوند و بعد هم اصالت و هویت فرهنگ خود را فراموش میکنند. ما گاهی تئاترهایی را میبینیم که سنخیتی با فرهنگ ایرانی ندارند در حالی که غربیها در اجرای آثار مختص به خود در اوج قرار دارند و ما چطور باید حرفی برای گفتن به آنان در اجرای آثار غربی داشته باشیم؟»
این نوازنده و شهادت خوان تعزیه تصریح میکند: «به نظرم چیزی که ما در آن میتوانیم از غربیها پیشی بگیریم اجرای نمایشهای ایرانی است. در کجای دنیا هنر فاخری چون تعزیه یا شبیهخوانی وجود دارد؟ غربیها هنر پانتومیم را جهانی کردند ولی ما چه کردیم؟! تعزیه، نقالی، پردهخوانی، خیمهشببازی و... آنقدر فاخر و قدرتمند هستند که غربیها باید برای یادگیری این نمایشها وارد ایران شوند و شاگردی کنند.»
هر کسی که وارد هنر میشود دغدغه نان هم دارد. هنرمندان باید به بازگشت پول و امرار معاش خود هم توجه داشته باشند.
هاشمی با اشاره به مشارکت شهر کاشان در میزبانی نوزدهمین دوره جشنواره نمایشهای آیینی و سنتی و اینکه کاشان یکی از خاستگاههای هنر تعزیه است و میرعزای کاشانی هم اهل این منطقه بوده، همچنین اشاره میکند: «هر کسی که وارد هنر میشود دغدغه نان هم دارد. هنرمندان باید به بازگشت پول و امرار معاش خود هم توجه داشته باشند. بسیاری از هنرها مانند شبیهخوانی نیاز به سماجت و سرسختی دارد ولی ممکن است اجرایشان برگشت مالی نداشته باشد. بنابراین دولت موظف است به هنرهای ایرانی کمک کند. نباید گذاشت هنرها و نمایش ایرانی نابود شوند در حالی که هنر ایرانی در هر جایی باشد با واکنش مثبت مخاطبانش همراه میشود، همانطور که در هر نقطهای از ایران اگر طبل تعزیه را به صدا در آورید، مردم برای دیدن جمع خواهند شد.»
او در پایان درباره گلایههای فراوانی که بسیاری از تعزیهخوانهای قدیمی نسبت به کمتوجهی به این حوزه نمایشی مطرح میکنند تاکید میکند: «اروپاییها علاقه زیادی به دیدن هنرهای ایرانی دارند. آنها وقتی تعزیه را نگاه میکنند هاج و واج میمانند. این هنر به هیچ عنوان محتاج به غیر نیست و در هر جایی اجرا شود با بازگشت سرمایه مواجه خواهد شد.»
*تعزیه مظلوم واقع شده است
«مهدی لطفی» ، یک پژوهشگر موسیقی، تعزیه و هنرهای نمایشی ایران با تاکید بر اینکه مدیران حوزههای مختلف توجه چندانی به جایگاه هنرهای ایرانی ندارد، گفت: «در بین این هنرها تعزیه بسیار مظلوم واقع شده است و متاسفم که بودجهای برای حمایت و توجه به این هنر نیست.»
مهدی لطفی که در کنار عظیم موسوی و محسن هاشمی انتخاب آثار بخش شبیهخوانی نوزدهمین جشنواره نمایشهای آیینی و سنتی را بر عهده داشته ، میگوید: «امسال با دیدن خیلی از شبیهخوانیهایی که متقاضی شرکت در جشنواره بودند خوشحال شدم، چون از آنجا که در زمینه الحان و نغمات پژوهش میکنم، متوجه شدم کیفیت موسیقی کارهایی که بازبینی شدند رشد چشمگیری داشتهاند. این موضوع از آنجا اهمیت دارد که در دهه ۷۰ شاهد تعزیههایی بودیم که از نظر موسیقی با مشکلات عدیدهای دست و پنجه نرم میکردند؛ تعزیههایی که اصول و قواعد موسیقی و ردیف دستگاهی را رعایت نمیکردند در حالی که موسیقی تعزیه در ردیف دستگاهی موسیقی سنتی ایران جایگاه ویژهای دارد.
وی ادامه داد: طبق اسناد و پژوهشها، موسیقی تعزیه در دوره صفویه بر موسیقی ردیف دستگاهی ایران تاثیر چشمگیری داشته است و ردیفخوانی، ترتیب نغمات و فالشنخواندنهای آثار این دوره مورد توجه و با کیفیت بالایی هستند.
قرار نیست تعزیهها فقط در شهر تهران نمایش داده شود چون شهرهای دیگر هم تعزیه دارند
وی با اشاره به اینکه در بخش لباس هم توجه قابل ملاحظهای براساس تاریخ و اصول تعزیه صورت گرفته، در حالی که در گذشته گاهی انتخابها دمدستی بودند، گفت: «یک نکته جالب توجه دیگر در میان آثار امسال این است که شاهد تنوع در شبیهخوانیها هستیم که بعضی از آنها نشان میدهد تعزیه در دوران شکوهش در عصر قاجار به دنبال معاصر شدن بوده است.»
لطفی با اشاره و تاکید بر نگاه آکادمیک به تعزیه یاداور شد: قرار نیست تعزیهها فقط در شهر تهران نمایش داده شوند چون شهرهای دیگری مثل مازندران و خراسان هم تعزیه دارند. باید تلاش کرد تا جشنواره در شهرهای مختلف ایران بچرخد و با این اتفاق شاهد خواهیم بود که تعزیهخوانان قدیمی، دوباره به این هنر ایرانی بازخواهند گشت.
وی معتقد است: «هنر تعزیه ماهیت مردمی دارد. این هنر جایگاه خود را در شهرستانها حفظ کرده است و در روستاها و شهرستانها حضور معنادارتری دارد که برای مقایسه اگر به اجرای یک تعزیه در برابر تئاترشهر نگاه کنید و بعد هم به اجرای تعزیه در شهر مثلا کاشان نظر بیندازید با تفاوت چشمگیری مواجه میشوید. به همین دلیل شاید لازم است تعزیه خود را به روز کند چون در هر صورت وابسته به مردم و تماشاگرانش است.»
انتهای پیام/