به گزارش خبرگزاری فارس از گرگان، برآورد آب مورد نیاز استان گلستان در افق سال 1404 از نظر تامین آب در بخش‌های شرب و بهداشت جمعیت شهری و روستایی استان و نیز جمعیت مسافری و گردشگران در فصول مربوط، صنعت و خدمات به میزان پیش‌بینی شده و حتی بیشتر و کشاورزی در سطح 850 هزار هکتار با مدول آبیاری فعلی، حدود 6.5 میلیارد متر مکعب است.
با توجه به این که پتانسیل آب استان حدود 2.5 میلیارد متر مکعب است و به نظر می رسد این میزان با توجه به دوره‌های خشکسالی و افزایش دمای استان، دارای سیر کاهشی است، حداقل کمبود آب استان به حدود 4 میلیارد متر مکعب بالغ می‌شود که باید برای تامین آن اندیشه، برنامه‌ریزی، فرهنگسازی، تامین اعتبار و عملیات اجرایی سنگینی را پیگیری کرد.
یکی از راه‌های تامین این کسری آب، صرفه جویی در مصرف آب است که شامل همه بخش‌های مصرف اعم از شرب، صنعت و کشاورزی می‌شود.
صرفه‌جویی در مصرف آب در بخش‌های شرب و صنعت از آنجا که آب مصرفی در این دو بخش از کیفیت بهتری برخوردار بوده و قبل از ورود به چرخه مصرف، معمولا" فرایند تصفیه فیزیکی و شیمیایی و میکروبی بر روی آب صورت می‌گیرد و این فرایندها هزینه بر است، اهمیت زیادی داشته و مواردی مثل عدم شستشوی خودرو، حیاط، پیاده‌رو و خیابان، عدم آبیاری باغچه و فضای سبز شهرها با آب شرب، صرفه جویی در مصرف آب هنگام استحمام، شستشوی ظرف و لباس، مسواک زدن و ده‌ها روش دیگر، راه‌هایی هستند که می‌توان با استفاده از آنها از آب استفاده بیشتری برد و در هزینه‌ها نیز صرفه جویی بیشتر کرد.
اما آنچه در این میان لازم است بر آن تاکید شود این مطلب است که با توجه به مقدار آب مصرف شده در بخش‌های شرب و صنعت که حدود 10 درصد از کل میزان مصرف آب را شامل می شود، طبیعتا" صرفه‌جویی در این بخش ها نیز از نظر کمیت آب صرفه‌جویی شده نسبت به میزان صرفه‌جویی که در بخش کشاورزی می‌تواند تاثیرگذار باشد، نیست، بنابراین در این جا توضیحاتی پیرامون راه های صرفه جویی در آب بخش کشاورزی ارائه خواهد شد.
راه‌هایی که می‌توان به آنها اشاره کرد و در راهبردهای بلندمدت ( 20 ساله ) توسعه منابع آب مصوب هیئت وزیران و برنامه‌های توسعه بنج ساله به آنها اشاره شده است، عبارتند از افزایش راندمان آبیاری، استفاده از روش‌های نوین آبیاری و کم آبیاری.
الف ) افزایش راندمان آبیاری و استفاده از روش‌های نوین آبیاری:
در زمان آبیاری محصولات کشاورزی، آب به سه صورت از دسترس خارج شده و به عبارتی راندمان استفاده از آب کاهش می‌یابد:
1 - راندمان انتقال: از دسترس خارج شدن آب در کانال‌های انتقال آب ( کانال های درجه 1 و 2 )از طریق تبخیر، نفوذ و استفاده گیاهان هرز
2 _ راندمان توزیع: پرت آب در کانال های توزیع آب، بعد از کانال‌های انتقال و قبل از مزرعه ( کانال‌های درجه 3 و 4 ) از طریق تبخیر، نفوذ و استفاده گیاهان هرز
3 - راندمان مزرعه: از دسترس خارج شدن آب در مزرعه از طریق تبخیر، نفوذ و غرقاب کردن بیهوده سطوح بلاکشت و دور از دسترس ریشه گیاه
برای از بین بردن پرت‌های مسیر انتقال، پوشش انهار توسط بتون و سایر اندود کنندگان و استفاده از لوله در خطوط انتقال آب و برای پایین آوردن پرت‌های مسیرهای توزیع و نیز مزرعه، استفاده از سیستم‌های مدرن آبیاری از جمله آبیاری بارانی برای بخش زراعت و انواع سیستم‌های آبیاری قطره‌ای ( مانند سیستم آبیاری قطره‌ای قطره‌چکان در خط، سیستم آبیاری زیرزمینی با لوله‌های تراوا، سیستم آبیاری بابلر، سیستم آبیاری قطره‌ای نواری و آبیاری قطره‌ای ثقلی) برای بخش باغبانی می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد.
استفاده از روش‌های آبیاری تحت فشار و روش‌های آبیاری کم فشار، علاوه بر آنکه موجب صرفه‌جویی در مصرف آب می‌شود، به دلایل مختلف از جمله افزایش یکنواختی توزیع آب در سطح مزرعه، عدم حمل بذر گیاهان هرز و نیز جلوگیری از ایجاد سله در قشر زیرین خاک، موجب افزایش متوسط عملکرد محصول تا حدود ۳۰ درصد می شود.
همچنین مواردی مانند صرفه‌جویی در مصرف انرژی تا حدود ۲5 درصد، کاهش علف‌های هرز در مزرعه و امکان استفاده از سیستم برای مبارزه با آنها، افزایش کیفیت محصول، کنترل محیط و خنک کردن خاک و گیاه و هوای اطراف آن، آب‌پاشی روی گیاه به منظور حفاظت آنها در مقابل سرما و یخبندان، امکان اجرا در اراضی شیب‌دار و ... از دیگر مزایای آبیاری بارانی است، استفاده از روش‌های آبیاری مانند فارو نیز راندمان مزرعه را افزایش می‌دهد.
ب ) کم آبیاری:
روش های کم آبیاری، راه‌هایی است که با استفاده از آنها در مصرف آب صرفه‌جویی می شود ولی همزمان میزان محصول نیز کاهش می‌یابد، اما مقدار کاهش مصرف آب بسیار بیشتر از مقدار کاهش محصول بوده و با استفاده از این روش‌ها نسبت تولید واحد محصول به مصرف واحد آب افزایش می‌یابد و با استفاده از آب صرفه‌جویی شده ناشی از این روش‌ها می‌توان سطوح بیشتری را آبیاری کرد .
از میزان 2.5 میلیارد متر مکعب پتانسیل آب استان، می‌توان مقدار حدود 2 میلیارد متر مکعب را به بخش کشاورزی اختصاص داد و این مقدار آب با مدول آبیاری فعلی استان، می‌تواند حدود 290 هزار هکتار را آبیاری کند.
به نظر می‌آید با استفاده از روش‌های آبیاری تحت فشار و صرفه‌جویی که بدین صورت به دست می‌آید می توان حدود 30 درصد در مصرف آب صرفه‌جویی کرده و حدود 90 هزار هکتار به سطح آبیاری شده استان افزود و آن را از 290 هزار هکتار به حدود 380 هزار هکتار رساند.
از طرف دیگر با برقراری سیستم‌های آبیاری مدرن در آب‌های حاصل از تصفیه پساب‌ها، میزان حدود 30 هزار هکتار قابل آبیاری توسط پساب‌های تصفیه شده، با حدود 10 هزار هکتار افزایش، به حدود 40 هزار هکتار خواهد رسید که مجموعا 100 هزار هکتار به اراضی آبیاری شده استان افزوده می‌شود.
و نکته پایانی اینکه برخی دیدگاه‌ها بر این نکته تاکید دارند که چنانچه در ازای صرفه‌جویی در مصرف آب ، آب صرفه‌جویی شده به جای افزایش سطح کشت، به مصرف تغذیه آبخوان‌ها ی زیرزمینی برسد و یا در بخش محیط زیست از آن استفاده شود، از جهات گوناگون مزایا و منافع بیشتری برای استان خواهد داشت که این موضوع، خود به تنهایی امکان مجزایی برای بررسی را طلب می‌کند.
===================================
سید محسن حسینی ( برساووش)، کارشناس مسائل آب
====================================
انتهای بیام/2307/
