گلستان

۱۰:۲۴ ۱۳۹۷-۹-۲۰

یادداشت

خشکه‌کاری برنج در استان گلستان، الزامات و راهکارها/ ضرورت آموزش و ترویج، فنون خشکه‌کاری برنج به کشاورزان

برنج غذای اصلی اغلب مردم جهان است. این اهمیت بدان پایه است که سازمان ملل متحد سال 2004 را به عنوان سال «برنج زندگی است» نامگذاری کرده است.

به گزارش خبرگزاری فارس از گرگان، در ایران سرانه مصرف سالانه برنج به ازای هر نفر حدود 38 کیلو گرم است و نیاز هر سال برنج کشور بالغ بر حدود 3 میلیون تن می‌شود، از این میزان حدود 2 تا 2.2 میلیون تن در کشور تولید شده و کسری 800 هزار تا یک میلیون تن نیز از طریق واردات برنج از خارج از کشور تامین می‌شود.

از سال‌های قبل متولیان تامین غذای کشور در راستای تولید برنج مورد نیاز مردم تلاش فراوان کرده‌اند و در این گفتار از دیدگاه آب (که بخش عمده ای از آن در کشور کم آبمان برای تولید 2.2 میلیون تن برنج در سال به مصرف می‌رسد)، به مسائلی در مورد این موضوع پرداخته می‌شود.
میزان مصرف آب به ازای هر هکتار تولید برنج به حجمی بیش از 12 هزار متر مکعب می‌رسد و در برخی مناطق به احجامی به مراتب بالاتر نیز بالغ می‌شود.
*تولید هر کیلوگرم برنج در استان‌های شمالی کشور حدود 360 گرم به ازای هر متر مکعب آب
تولید هر کیلوگرم برنج در استان‌های شمالی کشور حدود 360 گرم به ازای هر متر مکعب آب بوده و در سایر استان‌ها میزان آن 120 تا 180 گرم به ازای هر متر مکعب آب محاسبه شده است.
در برنامه‌های متولی تامین غذای کشور دو برنامه شامل کاهش سرانه مصرف برنج و جایگزینی آن با غلات دیگر و نیز افزایش تولید برنج به ازای هر متر مکعب آب به میزان 700 گرم پیش‌بینی شده است.
یکی از راه‌های نیل به مقصود دوم فوق‌الذکر، تحقیق، تولید و ترویج رقم‌های پر محصول برنج است که سالیان متمادی در برنامه قرار داشته و تاکنون با موفقیت‌هایی نیز همراه بوده است.

از جمله محدودیت‌های این روش، یکی نسبت عکس افزایش محصول با طعم و مرغوبیت برنج است و دیگری چگونگی اقبال مردم به مصرف رقم های پرمحصول که مراکز تحقیقاتی توانسته اند تا حد زیادی بر این مشکلات غلبه کنند. در این روش، میزان تولید هر کیلوگرم برنج به ازای هر متر مکعب آب و نیز در هکتار، از ارقام سنتی به مراتب بیشتر است.

* ضرورت تولید ارقام برنج مقاوم به خشکی

راه حل دوم، تولید ارقام برنج مقاوم به خشکی است. در این ارقام ، برنج مراحل معمولی رشد خود را طی می‌کند و در صورت عدم وجود تنش آبی ، مقدار محصول آن بیشتر از ارقام محلی و سنتی است، ولی در صورت بروز تنش آبی به ویژه در شهریور ماه، از میزان محصول آن کاسته شده ولی این کاهش محصول موجب نمی‌شود که کمتر از مقدار محصول ارقام سنتی برداشت برنج صورت گیرد.

در این روش هرچند به نظر می‌رسد در مقدار مصرف آب تفاوت معناداری حاصل نمی‌شود، ولی با توجه به تغییرات اقلیمی، کمک بسیار بزرگی به بخش تولید این محصول در شرایط تنش آبی می‌کند.
راه حل سوم که به نظر می‌آید راه حل مطلوب‌تری بوده و در کل کشور عمومیت داشته باشد، روش خشکه کاری ارقامی از برنج است.

این روش آنقدر مورد توجه کشاورزان و متولیان بخش آب و بخش کشاورزی کشور قرار گرفته که قبل از اتمام کامل مراحل تحقیقات، تبلیغات آن گسترده شده و در جای جای کشور اخباری در زمینه آغاز و توسعه آن منتشر می‌شود.

براساس اعلام رئیس مرکز تحقیقات برنج کشور، تحقیقات در زمینه تولید و معرفی ارقام مناسب خشکه‌کاری در حال انجام است ولی تاکنون منجر به معرفی رقم یا ارقام مورد نظر نشده است.

از جمله محسنات روش خشکه‌کاری برنج به موارد زیر اشاره می‌شود: کاهش مصرف آب از 12 تا 18 هزار متر مکعب، به 5 هزار مترمکعب تا 8 هزار مترمکعب در هکتار، کاهش هزینه نهاده‌های کشاورزی، کاهش سوخت مصرفی ( کاهش هزینه ها تا 4 میلیون تومان در هکتار)، جلوگیری از آلودگی محیط زیست و تولید محصول سالم‌تر.

در روش خشکه‌کاری از چهار شیوه: خشک _ غرقابی، بارانی، نواری (تیپ) و قطره‌ای می‌توان استفاده کرد.

با توجه به مواردی که اشاره شد، معرفی هر رقم برنج نیاز به طی مراحلی دارد تا به عنوان محصولی جایگزین سایر ارقام مطرح شود.

مرحله اول، تحقیقات است. ارقام خشکه کاری برنج در اواخر مرحله تحقیقات است. طعم برنج و راندمان محصول در ارقام خشکه کاری از موارد اساسی بوده و بدیهی است تا تکمیل تحقیقات هرگونه تبلیغات در این زمینه فاقد پشتوانه علمی کافی است.

*آموزش و ترویج ، فنون خشکه‌کاری برنج را به کشاورزان منتقل شود

مرحله دوم، ترویج است. یعنی کارشناسان کشاورزی باید با روش‌های مختلف آموزش و ترویج ، فنون خشکه‌کاری برنج را به کشاورزان منتقل کنند و آنان را قانع کنند که این روش را جایگزین کشت سنتی و غرقابی برنج کنند.

در مرحله سوم، تامین بذر مناسب برای کشت ارقام برنج مناسب خشکه‌کاری ضروری به نظر می‌رسد. اهمیت این موضوع کمتر از مرحله ترویج نیست. چرا که در حال حاضر از کل بذر مورد نیاز برنجکاری سنتی نیز حدود 11 درصد آن به شکل علمی و حساب شده تهیه و در اختیار کشاورزان قرار داده می‌شود و حدود 90 درصد از بذر مصرفی برنجکاران، خودمصرفی بوده و لذا احتمال اختلاط بذور ارقام مختلف و نیز کاهش راندمان محصول، افزایش علف‌های هرز و مسائلی از این قبیل را موجب می‌شود.

مرحله چهارم، ایجاد یا هماهنگ کردن صنایع مرتبط با برنج برای ارقام مناسب خشکه‌کاری است.

در مرحله پنجم نیز، بخش بازرگانی و تجارت باید به کمک موضوع آمده و بتواند زنجیره تولید و عرضه را تکمیل کند.

در مجموع به نظر می‌رسد روش خشکه‌کاری برنج در همه استان‌ها (حتی مازندران و گیلان که در تصویب‌نامه آبان ماه سال 1397 هیئت وزیران از ممنوعیت کشت غرقابی برنج مستثنا شده‌اند)، به ویژه در استان گلستان که از طرفی با تاسی از استان‌های همجوار مایل به کشت و گسترش برنجکاری بوده و از طرف دیگر با محدودیت شدید منابع آب روبه رو است ، روش مناسبی باشد مشروط بر این که مراحل پنجگانه پیش گفته به طور کامل و دقیق توسط دست‌اندرکاران مورد اقدام قرار گرفته و به دور از شتاب غیرمتعارف و شعارزدگی، در بستر طبیعی و پایدار خود حرکت کند.