به گزارش خبرگزاری فارس از سنندج، تنوع صنایع دستی یکی از ویژگی‌های کردستان است که شهرت علمی به خود گرفته است و در بین تمام این هنرهایی که برگرفته از ذوق و هنر دستان هنرمندان این دیار است فرش و قالیچه گل سرسبدی است که از شهره زیادی برخوردار است.
فرش کردستان مانند دیگر فرش‌های ایرانی آوازه‌ای به بلندی کوه‌های سر به فلک کشیده این دیار دارد هنری منحصر به فرد که خالقش هنرمندان خوش‌ذوق این دیار هستند، هنری که با وجود داشتن رقبای زیاد، هنوز در صدر نشسته و نظیر ندارد.
دار قالی را مردان این دیار نصب می‌کردند و زنان بر تار و پود این دار نقش زندگی می‌آفریدند، نقش‌هایی که حاصل ذوق و هنر ایرانی و خلقت دست زنان و مردمان هنرمند دیار فرهنگ و هنر کردستان بوده است.
هنوز آوای خوش «دفتین» دخترک قالیباف و زمزمه نقشه‌خوانی‌های آنها در کوچه پس کوچه‌های شهر به گوش می‌رسد، نواهای عاشقانه‌ای که گوش شنوا می‌خواهد، گوش‌هایی که خالی از هم‌همه‌های روزمرگی باشد.
نقش فرش را در سینه دارد، سال‌های سال است وجودش را با تار و پود فرش گره زده است.
دار قالی با او و زندگی‌اش گره خورده است، می‌گوید:کوک زندگی با او ساز نبوده، ولی ساز هنرش همیشه برقرار است، روزی 5 ساعت فرش می‌بافد، گل را بوته و پرنده در کنارش می‌نشاند، تمام نقش‌ها را از بوته چقه، کلاه فرهنگ، ماسی درهم و غیره گرفته را از همان دوران جوانی در ذهنش نقش بسته و نیازی به نقشه برای بافتن درست رج‌ها ندارد. کبری خانم از جوانی‌هایش می‌گوید، روزی که نخستین گره را بر فرش نشاند و این آغازی شد بر روزها، ماه‌ها و سال‌ها نشستن و نقش بستنش پشت دار قالی.
بخت در تشکیل زندگی با او یار نبوده و به قول خودش بعد از جدایی از همسرش بار زندگی چند فرزند قد و نیم قد بر شانه‌هایش افتاد و با گره بر تار و پودهای دار قالی مخارج زندگی‌اش را تامین می‌کند.
جوانی و نیازهای مادی، او را به استادی چیره‌دست در بافتن فرش در رنگ و نقش‌های بی‌نظیر تبدیل کرده است و به قول خودش هر سه ماه یکبار یک تخته فرش را می بافت.
دستانش با تار و پود فرش انس عجیبی دارد، اما حسرت نشستن بر فرش دستباف خودش بر قلبش مانده است.
اینکه تاکنون چند تخته فرش بافته، آماری ندارد، اما با تمام سختی‌ها و بی‌مهری‌هایی که پای دار قالی کشیده است هنوز که هنوز است عشقی عجیب به نشستن پای دار قالی دارد.
عینک ته‌استکانی‌اش حکایت از کم‌سو شدن شدید چشمانش دارد، اما این کم‌سویی و درد کمر هم این هنرمند توانمند را از خلق آثار ماندگار دور نکرده است.
سال‌های سال از فعالیتش در این عرصه می‌گذرد، فعالیتی که امروز به واسطه گذر عمر و پیری از رونق افتاده و این در حالی است که حتی از داشتن بیمه هم محروم مانده است.
فاطمه خانم هم بافنده‌ای اهل سنندج است که از سن 9 سالگی بافتن گره بر تار فرش را نزد یکی از بافندگان فرش دستبافت سنندج تجربه کرده است.
وی می‌گوید، در دوره ما نقشه‌های کلاه‌فرنگ، ماهی درهم، گل میرزاعلی و ترنج که نقشه‌های خاص شهر سنندج و از شهره کشوری برخوردار است باب بود ولی الان بافندگان بیشتر به سمت و سوی بافت فرش‌های مینیاتوری روی آورده‌اند.
بافنده نقش مهمی در خلق فرش دارد، اما پررنگی نقش بافنده از اهمیت نقش رنگرز نمی‌کاهد، اگرچه نقش اعضای این صنف در تولید فرش‌های زیبا انکارناپذیر است و در گذشته بازار خوبی داشتند؛ اما امروز شاید کمتر کسی نام و نشانی از آنها داشته باشد.
راسته رنگرزان در بازار سنندج برای افراد مسن آشناست که امروز از رونق افتاده و چراغ مغازه‌های استادکاران رنگرز خاموش شده است.
زندگی‌هایی که وقف ماندگاری هنر فرش کردستان شد
حساسیت استاد ماشاءالله تنها رنگرز باقی‌مانده در راسته رنگرزان بازار سنندجی در بیرون کشیدن خامه‌ها از دیگ‌های رنگرزی و ترکیب رنگ دیگ‌ها با هم و خلق رنگی تازه گاه چنان باور نکردنی است که به اعجاز می‌ماند، خسته از کار است یا بی‌مهری روزگار، خوب نمی‌دانم، اما از بی‌مهری به هنرش که می‌نالد، ناگفته‌های درونش برایمان پیدا می‌شود.
از نداشتن آینده روشن این کار با وجود سختی و طاقت‌فرسا بودن آن سخت گله دارد و در حالی که نیم نگاهی به عکس روی دیوار رنگ و رو رفته مغازه‌اش می‌اندازد، دفتر خاطراتش را به سال‌های دور ورق می‌زند.
صورت استخوانی و چین‌خورده‌اش کمی در هم می‌رود، چندین بار انگشتانش را در هم قلاب می‌کند، 60 سال زندگی‌اش را در این عرصه صرف کرده و همین کافی است که صحبت از رنگ و زیبایی‌های فریبنده‌اش لبخندی هرچند کم‌رنگ بر لبانش بیاورد.
می‌گوید: امروزه کمتر کسی ارزش هنر و هنرمندانی که در این حوزه فعالیت می‌کنند و سال‌های زیادی از زندگیشان را وقف ماندگاری هنر رنگرزی کرده‌اند، می‌دانند، حتی آنهایی که به نوعی با این حرفه ارتباط دارند گاها موجب رنجشمان می‌شوند.
وی می‌افزاید: ساعت‌ها در سرما و گرمای هوا پای دیگ رنگرزی با عشق و علاقه، خامه مشتری را رنگ می‌کنم، اما به موقع حق‌الزحمه را پرداخت نمی‌کنند و تا هزار و یک درد بی‌درمان و نبود مکان مناسب تا گران بودن هزینه حامل‌های انرژی و غیره کاملا ناامیدمان کرده است.
قبلا تعداد فرشبافان در همین شهر سنندج آنقدر زیاد بود که ارزش کار کردن داشت، اما الان بازار بافت فرش کساد است و تولیدکننده هم رغبتی برای بافتن ندارد.
پشم اصیل کردستان در دسترس بافندگان استان قرار نمی‌گیرد
رشید داودی هم در حوزه رنگرزی فعالیت دارد، او هم دل پری از مشکلات این حوزه دارد و می‌گوید: با توجه به این که استان کردستان دارای پشم اصیل و بومی است، اما متاسفانه در دسترس بافندگان فرش قرار نمی‌گیرد و بیشتر این پشم‌ها به شهرها یا کشورهای دیگر صادر می‌شود این درحالی است که بافندگان فرش استان مجبورند از پشم ماشینی استفاده کنند.
وی خاطرنشان می‌کند: یکی از رنگرزهای با تجربه و قدیمی شهر سنندج هستم، که بیش از 18 سال در این حوزه فعالیت می‌کنم، اما تا کنون توجه و حمایتی در این حوزه نشده و این موجب می‌شود که هنر و صنعت فرش روبه فراموشی برود.
این هنرمند عرصه رنگرزی عنوان کرد: بارها اعلام کرده‌ام، هر فردی حاضر به یادگیری این هنر 700 ساله است، تمام تجربیات خود را بدون هیچ توقعی در اختیارشان قرار خواهم داد.
وی ادامه می‌دهد: رنگرزهای استان کردستان باید یک مجتمع یا مکانی را در اختیار داشته باشند که بتوانند پشم‌ها را به صورت صنعتی و مطلوب رنگ کنند، لذا باید سازمان صنعت، معدن و تجارت و انجمن فرشبافان استان کردستان همکاری و کمک کنند.
شعار مسوولان عملی نشده است
مدیر یک واحد تولیدی فرش هم در این باره می‌گوید: در صورت حمایت از بافندگان فرش، این صنعت توان اشتغالزایی مناسب دارد و ایجاد اشتغال پایدار مهم‌ترین مؤلفه و ظرفیتی است که در این حرفه وجود دارد.
وی تحریم‌های اقتصادی را نیز از دیگر چالش‌های فراروی صنعت فرش در کل کشور به ویژه استان کردستان دانست و اذعان داشت: برخی از مواد اولیه حوزه تولید فرش مانند رنگ و غیره از کشورهای اروپایی تامین می‌شد که به دلیل تحریم‌ها مشکلات زیادی در این حوزه داریم.
وی تصریح کرد: طی سال‌های گذشته تلاش زیادی برای شناسایی بازار و ذائقه مردم آمریکا و برخی کشورهای اروپایی در مورد فرش دستباف ایرانی انجام دادیم، اما متاسفانه تحریم‌ها این تلاش‌ها را عملا بی‌نتیجه کرد ضمن اینکه صادرات را هم مختل کرده است.
مدیر این واحد تولیدی به انتظارات فعالین این حوزه از مسوولان هم گریزی زد و افزود: کاش مسوولان ما به جای این همه حرف و شعار، یک درصد به حرف‌ها و وعده‌هایی که می‌دهند عمل می‌کردند.
به گفته وی، وعده‌های مسوولان دولت در بحث حمایت از فرش در حد شعار باقی مانده و هیچکدام به سرانجام نرسیده است.
دورنمای فرش کردستان را تاریک‌تر از امروز می‌بینم
وی اضافه کرد: به جرات می‌گویم کیفیت پشم کردستان در دنیا وجود ندارد، اما به دلیل نبود کارخانه ریسندگی تمام پشم تولیدی به صورت خام‌فروشی از استان خارج می‌شود.
مدیر این واحد تولیدی فرش دستباف وجود نیروی انسانی توانمند در حوزه صنعت فرش را از ظرفیت‌های مهم استان کردستان در راستای توسعه این صنعت درآمدزا دانست و خاطرنشان کرد: با وجود تمام این ظرفیت‌ها، دورنمای صنعت فرش در کردستان را به دلیل کم‌توجهی مسوولان، تاریک‌تر از امروز می‌بینم.
وی خاطرنشان می‌کند: تابلو فرش‌هایی که در استان کردستان بافته می‌شود متعلق به استان‌های دیگر همچون آذربایجان است که در استان سرمایه‌گذاری کرده‌اند.
این تولید کننده که دل خوشی از میزان صادرات فرش دستباف در استان ندارد و می‌گوید: متاسفانه صادرکننده قدر و حرفه‌ای در حوزه فرش در استان نداریم و همین مسئله موجب شده در بحث ارزآوری از محل این صنعت در استان خروجی چندانی نداشته باشیم.
وی تولید و صادرات فرش طبق نیاز مشتری را از نیازهای اساسی برای دستیابی استان به جایگاه واقعی خود در صنعت فرش در بازارهای جهانی دانست و گفت: باید با ایجاد تغییر در طرح‌های اصیل کردستان باتوجه به نیاز مشتری ضمن تامین سلیقه بروز دنیا اصالت فرش خود را نیز حفظ کنیم.
وی در نهایت افزود: حجم صادرات فرش در کردستان پایین بوده و در این حوزه نیاز به حمایت مسؤولین داریم، ولی متاسفانه آنگونه که باید حمایتی صورت نمی‌گیرد.
تولید 180 هزار مترمربع فرش دستباف در کردستان
معاون امور بازرگانی و توسعه تجارت سازمان صنعت، معدن و تجارت کردستان هم در زمینه وضعیت استان در تولید فرش دستباف می‌گوید: فرش یکی از کالاهای کاملا ایرانی است که نقش مهمی در پازل صادرات در کشور و استان ایفا می‌کرد.
بختیار خلیقی تصریح کرد: بعد از تحریم‌ها که شامل فرش هم می‌شد این صنعت هم با مشکلات و چالش‌های مختلفی روبه رو شد.
وی به مصوبه اخیر هیات وزیران برای رفع برخی مشکلات این حوزه اشاره کرد و گفت: بر همین اساس دولت 5 درصد از درآمد حاصل از صادرات را به حوزه حمایت از بخش تولید فرش به عنوان مشوق‌های صادراتی در این زمینه اختصاص می‌دهد.
وی عنوان کرد: انجام پیگیری‌های لازم برای بازگشت و رفع مشکلات فرش‌های صادرشده بدون پرداخت حق گمرک و صادرات دوباره آنها در دستور کار قرار گرفته که تحقق آن امتیاز مثبتی برای تولیدکنندگان فرش در استان خواهد بود.
معاون امور بازرگانی و توسعه تجارت سازمان صنعت، معدن و تجارت کردستان خاطرنشان کرد: طی بررسی‌ها و لایحه‌ای که تقدیم مجلس شورای اسلامی شده، قرار است حلقه‌های فعال در صنعت فرش دستباف از مالیات بر ارزش افزوده معاف شوند که وزارت اقتصاد با این موضوع مخالفت‌هایی دارد.
خلیقی میزان تولید فرش در استان را طبق برنامه اقتصاد مقاومتی و اهدافی که در این راستا تعیین شده 180 هزار مترمربع در سال بیان کرد و گفت: صادرات فرش از استان به صورت غیرمستقیم و از طریق استان‌های دیگر انجام می‌شود به همین دلیل آمار مشخصی از میزان صادرات فرش نداریم.
نماینده مردم سنندج، کامیاران و دیواندره در مجلس شورای اسلامی نیز در این راستا می‌گوید: صنعت فرش یکی از پردرآمدترین صنعت‌ها است که می‌تواند در زمینه رونق اشتغال و رفع بیکاری هم بهترین خروجی را داشته باشد.
سیداحسن علوی اضافه کرد: افراد زیادی در سطح کشور و استان از این طریق ارتزاق می‌کنند و دولت موظف است که محیط کسب و کار لازم را در این حوزه با انجام حمایت‌های مختلف از جمله پرداخت تسهیلات و یارانه بیمه و غیره فراهم سازد.
به گفته وی، متاسفانه به دلیل مشکلات اقتصادی و در مجموع، شرایط اقتصادی امروز کشور این صنعت کمی به حاشیه رفته و مغفول مانده است اما انتظار می‌رود که این بخش بیش از گذشته مورد توجه قرار گیرد.
وی می‌گوید: کردستان ظرفیت خوبی در زمینه تولید فرش دستباف داشته و در این راستا شهره جهانی دارد که باید از این ظرفیت به نفع رفع مشکل بیکاری استفاده کرد.
وی از آمادگی نمایندگان مردم استان در مجلس شورای اسلامی برای حمایت از فعالین این عرصه خبر داد و گفت: بنده به عنوان نماینده مردم حاضر در حد توان و اختیارات حمایت خواهم کرد.
و اما....
فرش کردستان که از آن به فرش «کردی» یاد می‌شود، بیشترین شهرت خود را مدیون بافندگان سنندجی، بیجاری، قروه‌ای و سایر نقاط کردستان می‌داند که با نگاهی به فرش‌های موجود در موزه فرش ایران و موزه‌های اروپا می‌توان درستی این ادعا را ثابت کرد.
اما با این همه قدمت ظرفیت و اشتهار، متاسفانه فرش بومی کردستان جایگاه اصلی خویش را به دلیل عدم حمایت و بی‌توجهی‌های مسوولان و متولیان امر بدست نیاورده و به دلیل عدم سرمایه‌گذاری موثر بخش دولتی و بخش خصوصی از رونق افتاده است.
گزارش از: شیرین مرادی
انتهای پیام/م
