به گزارش خبرنگار دفتر منطقه‌ای خبرگزاری فارس، موسسه مطالعاتی آسیای مرکزی و قفقاز به نام «جاده ابریشم»، اتحاد مراکز مرتبط با شورای سیاست خارجی آمریکا در «واشنگتن» و انستیتو امنیت و رشد سیاسی در «استکهلم» مقاله‌هایی را با عنوان «توافق نامه حمل و نقل آمریکا- قزاقستان» منتشر کردند که این مقاله با چالش‌هایی از طرف روسیه مواجه شده است.
این تحلیل را «نورلان علی‌اف» عضو هیئت علمی و پژوهشگر انستیتو روابط بین الملل دانشگاه «ورشو» تنظیم نموده که نشان دهنده دیدگاه غرب است.
در این مطلب آمده است: اجازه استفاده از 2 بندر «اکتائو» و «کوریک» (قزاقستان) به آمریکا برای حمل و نقل محموله‌های این کشور به افغانستان از طریق خاک قزاق‌ها که در سال 2018 به امضا رسید یکی از پر سرو صدا ترین اتفاقات در جهان سیاست است.
در نشست وزرای خارجه عضو سازمان پیمان امنیت جمعی در «آلماتی» در ژوئن سال 2018 «سرگئی لاوروف» وزیر خارجه روسیه ترس و نگرانی «مسکو» را به همتای قزاق خود از بابت تدارکات نظامی آمریکا با پوشش و برنامه ریزی و مشارکت قزاقستان و آزمایشگاه‌های بیولوژیکی اعلام کرد.
این گفت‌گو بر اساس قرارداد 5 ماه می بود که «نورسلطان نظربایف» رئیس جمهور قزاقستان قرارداد حمل و نقل تجاری از طریق راه آهن را برای انتقال محموله‌های خاص به افغانستان از طریق خاک قزاق‌ها که در سال 2010 مطرح شده بود، اصلاح کرد.
بنابراین به آمریکا اجازه داده شد تا از خاک قزاقستان برای حمل محموله به افغانستان استفاده نماید.
مبادله یادداشت در این رابطه روز قبل از پنجمین نشست خزر و تعیین رژیم حقوقی این دریا با حضور سران کشورهای ساحلی انجام گرفت که بر طبق این کنوانسیون کشورهای ثالث نمی‌توانند و حق ندارند نیروهای مسلح خود را در دریای خزر مستقر نمایند.
از آغاز عملیات آزادی پایدار در افغانستان، آمریکا از چندین راه هوایی و زمینی برای انتقال نیروهای نظامی استفاده کرد و با وجود پشتیبانی رسمی مسکو از عملیات ضد تروریستی آمریکایی‌ها پس از واقعه 11 سپتامبر، باز روسیه از حضور پایگاه‌های نظامی واشنگتن در قلمرو کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز ناراحت بود و آن را تهدید تلقی و تلاش می‌کرد تا همکاری نظامی این کشورها را با کاخ سفید کنترل کند.
ضمن اینکه همزمان اجازه داده بود که آمریکا به طور موقت از قلمرو روسیه برای حمل و نقل استفاده نماید.
فرمان امضا شده توسط «دمیتری مدودف» نخست وزیر وقت روسیه در ژوئن سال 2012 به ناتو اجازه داده بود تا از مسیرهای ترکیبی از جمله راه آهن، مسیرهای هوایی و جاده‌ای استفاده نماید.
اما با افزایش حمل محموله‌های غیر نظامی به افغانستان پس از سال 2009 و کاهش وابستگی به خطوط پاکستان، آمریکایی‌ها شبکه شمالی را باز کردند و برخی محموله‌های تجاری را به دریای بالتیک و خزر رسانده و در ادامه از طریق روسیه، آسیای مرکزی و قفقاز به دست افغان‌ها رساندند.
علیرغم حمایت روسیه از شبکه شمالی، این شبکه در روسیه مورد اعتراض گروه‌های ملی و افکار عمومی قرار گرفت.
پس از مداخله روسیه در امور اوکراین و وضع تحریم‌ها علیه روسیه در سال 2015، بخش شبکه شمالی که متعلق به روسیه بود مسدود شد.
تصمیم رئیس جمهور «دونالد ترامپ» مبنی بر افزایش نیروهای نظامی در افغانستان باعث ادامه تحریم‌های آمریکا علیه روسیه و توقف کمک‌های نظامی به افغانستان بود و باید مسیری جایگزین برای حمل و نقل در نظر گرفته می‌شد.
این مسیر از گرجستان و آذربایجان، دریای خزر و شرق قزاقستان و بعد به ازبکستان و از طریق راه آهن به استان‌های شمالی افغانستان می‌گذشت.
بنابراین محور گفت‌وگوهای روسای جمهور آمریکا و قزاقستان در ژانویه سال 2018 افغانستان بود.
اما تصویب اصلاحیه در توافق نامه اجازه استفاده نیروهای نظامی آمریکا از بنادر قزاقستان در دریای خزر، نگرانی کارشناسان روسی و رسانه‌ها را در پی داشت تا جایی که کمپینی با موضوع «خیانت در آستانه» ایجاد شد.
از این به بعد بود که تعدادی از رسانه‌ها عواقب حضور نظامی آمریکا در بنادر دریای خزر در قزاقستان را تحلیل می‌کردند.
در این راستا تصمیم مجلس سنای قزاقستان در رابطه با استفاده از بنادر اکتائو و کوریک برای ترانزیت محموله‌های ویژه آمریکا به افغانستان به عنوان ظهور پایگاه «پنتاگون» و متحدان آن در دریای خزر ارزیابی و تلقی شد.
ضمن اینکه این تصمیم را دور زدن و تغییر مسیر قزاقستان به طرف آمریکا دانسته و چشم انداز ظهور کشتی‌های آمریکایی و حمل محموله‌های نظامی و غیر نظامی در حوزه خزر، یک تصمیم نامطلوب و بد ارزیابی شد.
مسیر دریای سیاه به آذربایجان و سپس به سمت خزر یک مسیر کاملا غیر منطقی معرفی شد و عنوان شد که این توافق تامین کننده منافع سیاسی آمریکا است.
نگرانی مسکو از حضور آمریکا در حاشیه خزر
اگر کمی به عقب برگردیم و می‌بینیم که موضوع استفاده آمریکا از بنادر قزاقستان در دریای خزر در سال 2013 با قزاقستان مطرح شده بود و پروتکل آن در سال 2017 به امضا رسید.
مسکو با این توافق نگران افزایش نقش واشنگتن در منطقه است زیرا کمک آمریکا باعث تقویت نیروی دریایی قزاقستان خواهد شد و این موضوع حضور روسیه را در دریای خزر به چالش خواهد کشید.
آستانه تلاش می‌کند تا در سیاست خارجی خود توازن ایجاد کند تا نقش برتر روسیه را در امنیت داخلی و خارجی قزاقستان متعادل سازد.
ولی علیرغم عضویت قزاقستان در سازمان‌های سیاسی و نظامی به ریاست و تحت رهبری روسیه، این کشور از همان آغاز کسب استقلال تلاش کرد تا روابط اقتصادی و سیاسی خود را با غرب ایجاد آن را حفظ نماید.
پس از کاهش همکاری بین مسکو و غرب و اعمال تحریم‌ها علیه روسیه، نگاه آستانه برای حفظ روابط با آمریکا و اتحادیه اروپا مهمتر شده و به همین دلیل قزاقستان پروژه جدید حمل و نقل را موقعیت و فرصتی مغتنم برای گسترش روابط با آمریکا دانست.
اما برای نرم کردن واکنش روسیه «غیرت عبدالرحمان‌اف» وزیر خارجه قزاقستان اخیرا اعلام کرده که این کشور اجازه نمی‌دهد که پایگاه نظامی آمریکا در دریای خزر ایجاد شود و توضیح داد که توافق نامه مربوط به حمل و نقل محموله‌های غیر نظامی و تجاری است.
روسیه معتقد است که حوزه دریای خزر برای منافع ژئوپلیتیک آن بسیار مهم است بنابراین هم چنان قدرت خود را در این منطقه افزایش می‌دهد.
از سال 2010 مسکو به طور ناگهانی حضور نظامی خود را در دریای خزر افزایش داد و نیروی دریایی خود را مدرنیزه کرد و گفته می‌شود که تا سال 2021 قرار است 6 ناوگان جنگی به این ناوگان اضافه شود.
وزارت دفاع روسیه نیز تلاش می‌کند که تا سال 2020 ساخت بندر نظامی در «کاسپین» را به اتمام برساند.
به گفته «سرگئی شایگو» وزیر دفاع روسیه، نیروی دریایی مستقر در کاسپین پایگاه اصلی خود را از «آستارا خان» به بندر جدید منتقل خواهد کرد که نزدیک به قسمت مرکزی دریا است.
اهمیت دریای خزر
اهمیت استراتژیک دریای خزر، نزدیکی بدون واسطه این دریا، به قفقاز و آسیای مرکزی و خاور میانه است.
عملیات روسیه در سوریه نشان داده است که کاسپین یک منطقه امن است و از آنجا می‌توان موشک‌های کروز را پرتاب کرد.
بنابراین با حمایت ایران، روسیه به طور فعال تلاش می‌کند تا دریای خزر به حضور نیروی سومی آلوده نشود و نیروی سومی به این دریا راه پیدا نکند.
از نظر طبیعی هم دریای خزر ثروت طبیعی مهمی مثل نفت و گاز دارد و چشم انداز اتصال آسیای مرکزی به کریدور حمل و نقل موجود برای صادرات انرژی از قفقاز جنوبی به غرب است که این پروژه توسط غرب حمایت می‌شود در حالی که روسیه با آن مخالف است.
مسکو به طور بالقوه قادر به استفاده از ابزارهایی است که آستانه را از همکاری با آمریکا منصرف کند و قزاقستان را مجبور می‌کند تا تا با کاخ سفید همکاری نکند.
یکی از این ابزارها مردم روس زبانی هستند که در قزاقستان زندگی می‌کنند و عامل دیگر تنش‌های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی در این کشور است که باعث تضعیف رژیم می‌شود.
علاوه بر این چند روز مانده به تصمیم مجلس سنای قزاقستان، مقامات و رسانه‌های روسی دوباره موضوع آزمایشگاه‌های «لوگار» را در قزاقستان ، آذربایجان و گرجستان مطرح کردند که در مسیرهای حمل و نقلی راه اندازی شدند.
«ماریا زاخاروا» سخنگوی وزارت خارجه روسیه در این باره گفت: این آزمایشگاه‌ها به دنبال فعالیت پزشکی و بیولوژیکی پنتاگون در مرزهای روسیه هستند که باعث نگرانی مسکو می‌باشد.
این آزمایشگاه‌های تحقیقاتی به منظور کاهش تهدیدات بیولوژیکی «نانا لوگار» ساخته شده که به افتخار سناتور آمریکایی نامگذاری شده است.
اهداف این برنامه تحقیقاتی بر چیدن تحقیقات در مورد سلاح‌های بیولوژیکی در مقیاس بزرگ است که توسط اتحاد جماهیر شوروی سابق انجام می‌شد.
همچنین جلوگیری از گسترش تجربه، مواد، تجهیزات و فن آوری‌هایی که می‌تواند در توسعه سلاح‌های زیستی در روسیه، قزاقستان، ازبکستان، گرجستان، آذربایجان و اوکراین کمک کند.
بنا بر اطلاعاتی که مسکو بدست آورده این آزمایشگاه‌ها بالقوه می‌توانند برای تولید سلاح‌های باکتریولوژی مورد استفاده قرار گیرند.
در هنگام انتقال اطلاعات و نمونه‌های پاتولوژی به آمریکا، آنها نه تنها می‌توانند توسط مسکو شناسایی شوند بلکه توسط نظامیان روسی نیز می‌توانند کشف شوند.
بنابراین این نوع اقدامات می‌توانند منافع نظامی روسیه را با خطر مواجه کند و وجود آزمایشگاه‌های بیولوژیکی در نزدیکی مرز روسیه، به عنوان یک تهدید خارجی در استراتژی امنیت ملی روسیه تلقی می‌شود.
لازم به ذکر است که در چارچوب اقدامات اتحادیه اروپا در بروکسل، موضوع آزمایشگاه‌های لوگار بارها توسط مسکو مطرح شده ولی چون شواهد کافی ارائه نشده بی‌توجه باقی ماند.
وزیر خارجه روسیه به طور مستقیم در جلسه اعضای سازمان پیمان امنیت جمعی موضوع را مطرح کرد و اظهار داشت که اظهارات زاخاروا یک هشدار برای کشورهای میزبان این آزمایشگاه است.
بدین ترتیب قزاقستان موظف است که روابط خود را بین روسیه، چین و آمریکا متعادل و هماهنگ کند به ویژه در شرایط تغییر رهبری در کشور، باید پیش بینی‌های لازم را داشته باشد.
علاوه بر این امضای کنوانسیون اخیر خزر اجازه می‌دهد که مسکو از حق قانونی خود در رابطه با این دریا استفاده کرده و اجازه فعالیت نظامی کشور ثالث را در خزر ندهد و از فعالیت آن جلوگیری نماید.
انتهای پیام/.
