خبرگزاری فارس- سپیده سیر: اشتغال و یافتن شغل متناسب با رشته تحصیلی شاید امروز دغدغه نخست خانواده‌های ایرانی و جوانان این مرزوبوم، به‌ویژه پس از پایان مرحله تحصیلات دانشگاهی و طی دوران خدمت مقدس سربازی باشد؛ دغدغه‌ای که بی‌شک بر سایر جنبه‌های زندگی قشر فعال جامعه نیز اثرات قابل‌توجهی می‌گذارد.
کشور ما امروز با خیل عظیمی از دانش‌آموختگان بیکاری مواجه است که به دنبال فرصت‌های شغلی مناسب خود هستند؛ اما به دلیل نداشتن مهارت کافی در انجام امور مختلف، همواره از شانس کمتری برای در اختیار گرفتن شغل در جامعه برخوردار هستند.
این نقیصه، بیش از همه، به نظام آموزشی کشور مربوط می‌شود که «مهارت» در آن جایگاهی ندارد و نه در دوره آموزش‌های عمومی یعنی از دوران ابتدایی تا متوسطه در مدارس و نه در دانشگاه‌ها، مهارت‌آموزی از درجه اهمیت خاصی برخوردار نیست.
دانش‌آموختگان بیکار بیش از آنکه خود مقصر وضع فعلی‌شان باشند، قربانی نظام آموزشی ناکارآمد کشورمان هستند که نمی‌تواند نیروی فعال متناسب با نیازهای بازار کار تربیت کند و در کنار آن، این نیروها از تحصیلات مرتبط با علاقه شغلی نیز بهره‌مند باشند.
گرچه آموزش‌های فنی و حرفه‌ای از سال‌ها پیش توانسته است بخشی از نیازهای بازار کار را پاسخ گوی؛ اما باز هم دانش‌آموختگان بیکار به‌وضوح در خانواده‌ها دیده می‌شوند و این امر ما را بر آن داشت تا در نشستی به بررسی ابعاد مختلف این مسأله بپردازیم.
فاطمه منصوری مدیرکل فنی و حرفه‌ای استان سمنان، سعیده‌سادات قدمی مدرس فنی و حرفه‌ای و مرتضی مزینانی صفابین کارشناس ارشد مدیریت آموزشی در میزگرد «دانش‌آموختگان بیکار و الزامی به نام مهارت» به میزبانی دفتر خبرگزاری فارس استان سمنان حضور یافتند تا پاسخگوی بخشی از سؤالات ما در این حوزه باشند.
امروز باید نگرش‌ها را تغییر دهیم/ اعتقاد راسخی به برنامه‌محوری نداریم
فارس: فرهنگ‌سازی تربیت نیروی کار ماهر تاکنون به‌خوبی در کشور انجام نشده است و باید در این بخش اقدامات اساسی صورت گیرد. مشکلات متعددی در این بخش وجود دارد، راهکار تقویت این بخش چیست؟
منصوری: اگر بخواهیم روی مقوله مهارت‌آموزی کار کنیم، برای تربیت نیروی ماهر ابتدا به فرهنگ‌سازی نیاز داریم و در این زمینه همه باید پای کار باشند تا فرهنگ‌سازی مناسبی انجام شود.
اقدامات مختلفی در این راستا در فنی و حرفه‌ای استان سمنان انجام شده است و از سنین پایین و دوران دبستان کارمان را آغاز کرده‌ایم تا نگرش دانش‌آموزان را تغییر دهیم؛ به همین منظور، طرح‌های «ایران مهارت» و «هر دانش‌آموز یک مهارت» در حال اجراست.
مزینانی: فرهنگ‌سازی در همه بخش‌ها ازجمله در الزام تربیت نیروی کار ماهر یا مهارت‌آموزی مؤلفه‌هایی دارد که باید به آن پرداخته شود.
امروز باید بدانیم فرهنگ مهارت‌آموزی چیست و چگونه باید فرهنگ‌سازی کرد ؟ در واقع، فرهنگ‌سازی کار چندان سختی نیست؛ اما به برنامه نیاز دارد.
دنیا از کارهای بی‌برنامه امروز دوری می‌کند؛ اما ما در بسیاری از بخش‌ها متأسفانه اعتقاد راسخی به برنامه‌محوری نداریم.
تصور می‌کنیم صرف اینکه تصمیمی برای اجرای یک طرح یا نهادینه‌سازی یک فرهنگ بگیریم، خودبه‌خود کار پیش می‌رود.
به عبارتی، نقص اصلی ما در جمیع مسائل امروز در همین جاست؛ اما از همین امروز می‌توان این کار را شروع کرد و اینکه در چند سطح، ازجمله مدیران و تصمیم‌گیران، بدنه اجرایی نظام آموزش و خانواده‌ها بکوشیم تا خودمان را اصلاح کنیم، آغاز کار است.
گفته می‌شود که هر کسی در اجتماع یک «خود» است؛ امروز همه دنبال شغل‌های پشت میزی هستند و این اصلاح خود هنوز آغاز نشده است.
قدمی: به نظر می‌رسد آنچه مهم است، لزوم تغییر نگرش نسبت به آموزش‌های فنی و حرفه‌ای در سطوح بالای جامعه به‌خصوص تصمیم‌گیران و در رأس آن مجلس و دولت است.
این تغییر نگرش باید به‌گونه‌ای باشد که به آموزش‌های مهارتی و فنی و حرفه‌ای، نه به‌عنوان هزینه بلکه به‌عنوان یک سرمایه‌گذاری مهم در جامعه نگریسته شود.
واضح است که سرمایه‌گذاری در این حوزه، با تربیت نیروی کار متخصص و توانمند، نتایج و اثرات مطلوبی در درازمدت به دنبال خواهد داشت که می‌توان آن را به‌خوبی در ارتقای کیفیت محصولات و خدمات، ایجاد اشتغال پایدار و درنهایت افزایش نشاط اجتماعی، مشاهده کرد.
فعالیت‌های رسانه‌ای در عرصه فرهنگ‌سازی چندان قوی نبوده است
فارس: به هر حال، بخشی از فرهنگ‌سازی هم تبلیغات و اطلاع‌رسانی است که در این بخش هم ضعف داریم. رسانه‌ها هم به‌نوعی ورودی جدی در این حوزه نداشته‌اند. درست است؟
قدمی: رسانه‌ها امروز در خط مقدم فرهنگ‌سازی قرار دارند و باید به وظایف خود به‌خوبی عمل کنند.
بررسی، تحلیل و ارائه بسته‌های مختلف رسانه‌ای امروز باید در دستور کار قرار گیرد تا بتوان فرهنگ‌سازی در مردم را ریشه‌ای دنبال کرد.
منصوری: امروز به دنبال این هستیم تا برای ترویج فرهنگ مهارت‌آموزی، کارهای تبلیغاتی و معرفی فعالیت‌های کارآفرینان شاغلان و فعالان عرصه مهارت‌آموزی را در دستور کار قرار دهیم و حمایت خوبی از تولیدات آنها داشته باشیم.
با اعتقاد به دنبال این هستیم تا شرایطی را فراهم کنیم که در بازار کار، مهارت‌آموختگان به‌خصوص در بخش مهارت‌های خانگی فعالیت خوبی داشته باشند.
با برنامه‌ریزی منسجمی در این بخش، تعداد نمایشگاه‌ها را بیشتر کردیم و نمایشگاهی هم در حال آماده‌سازی است که گسترده‌تر در آن کار شود.
مزینانی: چشم‌انداز مثبتی که فعالیت‌های رسانه‌ای در عرصه فرهنگ‌سازی دارد، را در بسیاری از بخش‌ها نظیر فرهنگ‌سازی استفاده از کمربند ایمنی در خودروها شاهد بوده‌ایم و این امر بر کسی پوشیده نیست.
بررسی تأثیرات رسانه بر فرهنگ‌سازی ما به مواردی توجه می‌دهد که شامل باورها، ارزش‌ها و هنجارهای مردم یک جامعه به‌منزله هسته فرهنگ و متعلقات آن است.
فناوری‌ها، مهارت‌ها و نوآوری‌ها که امروز مبحث ما روی آن متمرکز شده، به‌عنوان پوسته فرهنگ مدنظر هستند و متولیان امر باید با همکاری رسانه‌ها به‌خصوص رسانه‌های دیداری و شنیداری به این بخش توجه داشته باشند.
بعد از این مرحله، با واکاوی مفهومی فرهنگ‌سازی می‌توانیم ابزار رسانه را در بخش نهادینه‌سازی فرهنگ مهارت‌آموزی و بهتر است بگوییم مهارت‌پذیری به کار گیریم.
تأثیرات فرهنگی رسانه‌ها در عرصه‌های اندیشه پردازی، جامعه‌پذیری، الگوسازی و بهبود رفتارها امروز تا حدی است که می‌تواند بسیاری از مشکلات را برطرف سازد و متأسفانه تا امروز این بخش مغفول بوده است.
اگر اغراق نباشد، فرهنگ‌سازی رسانه‌ای با توجه به اهمیت حوزه مهارت و فن‌آموزی، در این سال‌ها قابل توجه هم بوده است.
بی‌توجهی مزمن به مهارت‌آموزی در مدرسه/ برخی خانواده‌ها مقاومت می‌کنند
فارس: یکی از مشکلات اساسی در بیکاری امروز دانش‌آموختگان دانشگاهی، بی‌توجهی نظام آموزش عمومی یا مدرسه به مهارت‌آموزی از سنین پایه است. این مسأله را چطور ارزیابی می‌کنید؟
مزینانی: آموزش و پرورش امروز دچار چالش‌های فراوانی است که باید به آن توجه شود. یکی از چالش‌های مهم در نظام تعلیم و تربیت رسمی کشور، همین بی‌توجهی مزمن و فراگیر به مهارت‌آموزی است.
دانش‌آموزان امروز در نظام آموزشی 3-3-6 سه مرحله را پشت سر می‌گذارند. ساختار «3-3-6» از سال تحصیلی 92-91 در نظام آموزشی کشور استقرار یافته است و دوره ابتدایی شامل گروه‌های سنی 6 تا 11 سال خواهد شد.
متأسفانه در این مقطع حساس که روان‌شناسان به‌عنوان دوره طلایی یادگیری از آن یاد می‌کنند، کمترین مهارت‌ها هم آموخته نمی‌شود.
قرار بر این بوده است تا در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش، دانش‌آموزان برای کسب آداب و مهارت‌های زندگی اجتماعی پرورش داده شوند و گرچه در این زمینه کارهایی هم صورت گرفته است؛ اما مهارت‌آموزی به معنای آموختن حرفه‌ای که در آینده بتوان در آن شاغل شد و کسب درآمد کرد، نه‌تنها در دوره ابتدایی، بلکه در دو دوره سه ساله بعد از آن، یعنی متوسطه اول و متوسطه دوم هم محور اصلی برنامه‌ها نبوده است.
نیازی جدی امروز، ما را به این سمت می‌برد تا کمی بیشتر فضای آموزشگاه‌ها و مدارس را به سمت مهارت‌آموزی ببریم؛ خانواده‌ها هم در این بخش مقاومت‌هایی دارند که البته قابل بررسی است.
منصوری: این امر وجود دارد و در سال ۹۶ برای جبران بخشی از نگرانی‌ها در این حوزه، فعالیت‌هایی در استان سمنان انجام شده است.
پارسال بیش از دو هزار نفر زیرپوشش آموزش‌های مهارتی در استان سمنان قرار گرفتند و در طرح «ایران مهارت» که تازه آغاز شده است، هم نزدیک به ۶۰۰ نفر زیرپوشش قرار گرفته‌اند؛ این طرح از اسفندماه سال گذشته آغاز شده است.
استان سمنان در سال 96 در اجرای طرح «هر دانش‌آموز یک مهارت» رتبه نخست کشور را کسب کرده است.
در طرح «ایران مهارت» هم یکی از پنج استان پایلوت کشور هستیم که با آموزش و پرورش همکاری داریم و دوره‌های آموزشی ویژه دانش‌آموزان اجرا می‌شود.
قدمی: سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای به‌عنوان فراگیرترین دستگاه در زمینه آموزش‌های مهارتی مطرح است.
ضرورت پاسخگویی به نیاز آموزشی بازار کاری که مدام در حال تغییر و به‌روز شدن است، کار سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای و به‌طور ویژه مربیان آن را دشوارتر و مسؤولیت آنان را سنگین‌تر خواهد کرد.
تأکید بر این نکته بسیار ضروری به نظر می‌رسد که عوارض و آسیب‌های ناشی از فقر مهارت مستقیماً استقلال و خودکفایی جامعه را هدف خواهد گرفت و رسیدن به اشتغال فراگیر را به تأخیر خواهد انداخت.
آموزش و پرورش در این زمینه نقش مؤثری دارد و امروز باید این نقش پررنگ‌تر از گذشته شود.
پایگاه‌های مهارت‌آموزی در راه دانشگاه‌های سمنان/ لزوم اصلاح محتوایی برنامه‌های درسی دانشجویان
فارس: دانشگاه‌ها هم در عمده رشته‌ها توجهی به مهارت‌آموزی ندارند و این یک آسیب است. آموزش‌ها در آن دسته از رشته‌هایی هم که کارگاه یا آزمایشگاه دارند، کیفیت مناسبی ندارد. برای رفع این مشکل باید چه کرد؟
منصوری: برای دانشجویان هم فرهنگ‌سازی لازم است. زمانی که فارغ‌التحصیل دانشگاهی بیکار داریم، یعنی دقت لازم برای مهارت‌آموزی وجود نداشته است.
اما اگر حین تحصیل در دانشگاه‌ها، دانشجویان مهارت‌های لازم را فرا‌بگیرند، اثربخشی بالاتری خواهند داشت و در این راستا، از ظرفیت‌های مختلف پیش‌بینی‌شده در حال استفاده هستیم.
باید توانمندی‌های خود دانشگاه‌ها را هم مورد استفاده قرار دهیم و با دانشگاه‌های استان سمنان تعاملات خود را بیشتر کرده‌ایم و جلسات مکرری در این بخش برگزار می‌شود تا ظرفیت‌های آنها شناسایی و احصا شود.
بخشی از دانشگاه‌ها را به کارگاه‌ها مجهز کرده‌ایم تا بتوانند مهارت‌آموزی لازم را داشته باشند و به‌عنوان مرکز ارتقای شایستگی‌های حرفه‌ای دانشجویان به فعالیت خود ادامه دهند.
راه‌اندازی این مراکز همچنان در دستور کار قرار دارد و در واقع فنی و حرفه‌ای در یکایک دانشگاه‌های استان سمنان باید حضور داشته باشد.
با شرایطی که امروز پیش می‌رویم، پیش‌بینی این است که تا پایان امسال در اکثر دانشگاه‌های استان سمنان پایگاه‌های ثابت مهارت‌آموزی راه‌اندازی شود و رویکرد دانشگاه‌ها نیز به همین سمت سوق داده شده است.
قدمی: در نظام آموزشی سازمان فنی و حرفه‌ای که مؤثرترین نظام آموزشی غیررسمی کشور و کوتاه‌ترین مسیر آموزش کاربردی با جهت‌گیری اشتغال است، «مربی» به‌عنوان عنصر اصلی و اهرمی تعیین‌کننده، بیشترین تأثیرگذاری را در روند آموزش با هدف ایجاد و ارتقای مهارت افراد به خود اختصاص می‌دهد.
در حقیقت مربیان سازمان فنی و حرفه‌ای، محور اصلی، پشتیبان و مجری آموزش و تربیت مخاطبان هستند که به‌عنوان مؤثرترین قوای اجرایی آموزش، باید قدرت انتقال مهارت‌ها و دانش تخصصی را به کارآموزان تحت تعلیم داشته باشند و این کارها برای دانشجویان هم انجام می‌شود.
مزینانی: دانشگاه‌ها امروز ادامه‌دهنده مسیر ناموفق مدارس هستند و توجه چندانی به آموزش‌های مهارتی ندارند.
چارچوب دروس و سرفصل‌های امتحانی دانشجویان به‌گونه‌ای تنظیم شده است که خودبه‌خود توجهی به مهارت‌آموزی ندارد؛ بدین معنا که دانشجویان وظیفه‌ای در قبال مهارت‌آموزی ندارند.
متأسفانه در کشور ما در قبال امری که برای آن وظیفه‌ای تعریف نشده باشد، اقبال‌ها اندک است و دانشجویان امروز حتی برای آشنایی با مهارتی‌های مرتبط با رشته تحصیلی نیز اجباری ندارند و این نقیصه‌ای است که باید برطرف شود.
هدف از طرح‌های مهارت‌آموزی، آموزش به دانشجویان است تا آنها با مشاغل آینده‌شان آشنا شوند و این آموزش‌ها جز به‌طور محدود آن هم در دانشگاه‌های جامع علمی کاربردی و فنی و حرفه‌ای مورد توجه نیست.
اقدامات جدی در خصوص مهارت‌آموزی در دانشگاه‌ها باید در دستور کار قرار گیرد و اصلاح محتوایی برنامه‌های درسی با تأکید بر مهارت‌آموزی دانشجویان باید مرکز کار و استارت اولیه‌ای در این راه باشد.
واحدهای تولیدی نیروی متخصص می‌خواهند و نداریم!
فارس: سمنان دارای صدها واحد تولیدی است که یقیناً نیروی کار ماهر و متخصص نیاز دارند. آموزش‌های مهارتی تا امروز تا چه اندازه در این بخش مؤثر بوده است؟
قدمی: برنامه‌های درسی در نظام آموزش فنی و حرفه‌ای، ترکیبی از آموزش کلاس درس و کارآموزی در حین کار یا آموزش محیط کار است که الزاماً دربرگیرنده آموزش‌های منجر به ایجاد شغل نیست.
آموزش‌ها در بسیاری از موارد به‌عنوان آموزش‌های ارتقای شغلی که یادگیرندگان قبلاً درگیر آن شده‌اند، مدنظر است.
در هر صورت، آنچه در این آموزش‌ها حائز اهمیت است، اثرگذاری هر چه بیشتر از طریق ارائه پکیج‌های آموزشی موردنیاز برای هر دو گروه جویندگان کار و شاغلان است که شامل مجموعه‌ای از آموزش‌های کاربردی در زمینه شغل خواهد بود.
غیررسمی بودن این آموزش‌ها باعث انعطاف‌پذیری و پاسخگو بودن آنها از یک‌سو و فراگیری طیف وسیع‌تری از جامعه از سوی دیگر شده است.
منصوری: فنی و حرفه‌ای استان سمنان در 18 مرکز ثابت و در 90 کارگاه آموزشی بالغ‌بر 500 حرفه را در استان سمنان به مخاطبان آموزش می‌دهد.
آموزش‌ها در کارگاه‌های سیار شهری، روستایی، عشایر، زندان‌ها، پادگان‌ها، دانشگاه‌ها و مراکز جوار صنعت و... ارائه می‌شود.
اخیراً نیز مرکز جوار کارگاهی در شرکت اتوبوس‌سازی عقاب‌افشان سمنان افتتاح شد و نخستین مرکز ارتقای شایستگی‌های حرفه‌ای دانشجویان را در دانشگاه آزاد اسلامی دامغان افتتاح کردیم.
آموزش در صنایع بزرگ و متوسط در دست انجام است؛ اما در صنایع کوچک به این صورت است که باید از چند صنعت نیازهای آموزشی مشابه جمع‌آوری شود تا دوره‌های آموزشی به مرحله اجرا درآید.
مزینانی: مهارت‌آموزی شاغلان بخش‌های مختلف صنعت، معدن و تولید از اهمیت خاصی برخوردار است؛ اما پیش از آن، بهتر است ترتیبی اتخاذ شود تا نیاز این حوزه‌ها به نیروی متخصص با مهارت‌آموزان حرفه‌ای پاسخ داده شود.
بررسی شیوه‌های مهارت‌آموزی در صنایع بزرگ جهان، چارچوب ادراکی خوبی را از مهارت‌آموزی کارکنان آنها ارائه می‌دهد که امروز می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد.
متأسفانه در برهه کنونی نه‌تنها در استان سمنان بلکه به‌طور مشخص در سراسر کشور با فرصت‌های شغلی‌ای روبه‌رو هستیم که نیروی متخصص و آموزش‌دیده متناسب با آن اساساً در آن منطقه جغرافیایی وجود ندارد و البته این امر عمدتاً مربوط به عدم استقبال فراگیران از آموزش‌های فنی و حرفه‌ای است.
تغییر نگاه؛ نیازی که بیش از همه حس می‌شود
امروز چرایی اهمیت مهارت‌آموزی در نظام آموزشی کشور بر کسی پوشیده نیست و مباحثات مفصل انجام‌شده در بالا نیز بر این مسأله صحه می‌گذارد؛ اما تغییر نگاه در برهه کنونی نیازی است که بیش از همه حس می‌شود.
باید نگاه‌ها را به مهارت‌آموزی در دانش آموزان، دانشجویان، خانواده‌ها، دست‌اندرکاران نظام تعلیم و تربیت و به‌خصوص مدیران ارشد کشور تغییر داد تا بتوان از این رهگذر، تا حدودی به نظام‌های آموزشی نوین نزدیک شد.
امروز دانش آموزان با مهارت‌یابی می‌توانند موفق‌تر عمل کنند. به درک عمیق‌تری از آموخته‌های خود دست یابند و این امر مستلزم تغییر دیدگاه‌ها به آموختن مهارت‌هایی است که در آینده زمینه‌ساز ایجاد فرصت‌های شغلی نو می‌شود.
بخش دوم مطالب مطروحه در این میزگرد را در روزهای آتی در خبرگزاری فارس بخوانید.
انتهای پیام/ر
افشای کامل
روایتگری موثر
زیستگاه رسانه
قصه های کرونا
کد اقناع
کیفیت حکومت
