«آتای مالدابایف» کارشناس سیاسی و پژوهشگر مرکز تحلیلی «راه حل های عاقلانه» در یادداشت اختصاصی که در اختیار خبرنگار خبرگزاری فارس در دوشنبه قرار داد، به بررسی نتایج سفر رسمی «میرضیایف» به قرقیزستان پرداخته است.
در این یادداشت آمده است: در تاریخ 5-6 سپتامبر سال جاری نخستین سفر رسمی «شوکت میرضیایف» رئیس جمهور ازبکستان به «بیشکک» برگزار شد.
این سفر نه تنها مورد توجه بالای محافل سیاسی و کارشناسی ازبکستان و قرقیزستان بلکه کشورهای خارجی نیز قرار گرفت.
افکار عمومی در هر دو کشور این انتظار را داشت که در مذاکرات سران قرقیزستان و ازبکستان یک سری از مسائل مورد بحث نظیر مباحث مرزی، بهره برداری از ذخایر آب و انرژی و ساخت نیروگاه های برق آبی در بالادست رودخانه «نارین»، رشد افراطی گری در میان جمعیت وادی «فرغانه» (در مناطق مرزی دو کشور)، توسعه همکاری های دوجانبه تجاری و اقتصادی مورد بررسی قرار دهند.
پس از به قدرت رسیدن میرضیایف در ازبکستان در سال 2016، در سیاست خارجی تاشکند تغییر و تحول قابل توجهی به بار آمد که تصمیم به تجدید روابط با شرکای خارجی خود از آن جمله بود.
از جمله کشورهای آسیای مرکزی پیام های را دریافت کردند که حاکی از اراده تاشکند نسبت به بهبود روابط با همسایه ها بود.
به عنوان مثال حسن نیت ازبکستان در برابر قرقیزستان از این طریق برجستگی یافت که تاشکند اقدام به باز پس خواندن نیروهای امنیتی خود از ارتفاعات کوه «اونگار تائو» کرد.
ازبکستان تا یک سال پیش پائین ترین سطح روابط در منطقه را با تاجیکستان داشت اما امروز بین دو کشور خط پرواز ایجاد شده و برای عبور کالا و مسافران آن از طریق ازبکستان موانع زیادی برداشته شده است.
البته در همکاری های تاشکند با کشورهای همسایه توجه خاصی به قزاقستان و ترکمنستان نشان داده می شود. ازبکستان در زمینه استخراج گاز، صادرات، واردات و ترانزیت برق ترکمنستان را یکی از کشورهای مهم همکار می داند.
تاشکند ضمن داشتن دیدگاه های مشابه در مورد تامین ثبات سیاسی در کشور، شریک اصلی امنیتی عشق آباد به شمار می رود. با توجه به همسایگی ترکمنستان با افغانستان که ایدئولوژی داعش در حال نفوذ در این کشور می باشد و همچنین میادین گازی در نزدیکی مرز 2 کشور مشاهده می‌شود، عشق آباد در موقعیت وابستگی به تاشکند قرار گرفته است.
اما روابط بین ازبکستان و قزاقستان بر اساس درک دیگرگونه ای از تعاملات متقابل شکل گرفته است. به عبارت دیگر مناسبات بین تاشکند و آستانه با توجه به سطح نفوذ اقتصادی و سیاسی آنها در منطقه، دارای حالت برابری و تعادل می باشد.
با بهبود روابط بین 2 کشور، در سال 2016 تبادل تجاری میان تاشکند و آستانه به 2 میلیارد دلار رسید و همزمان ارتباطات حمل و نقلی نیز بهبود یافت که به عنوان مثال می توان به افتتاح مسیر قطار سریع السیر «تاشکند - آلماتی» اشاره کرد. علاوه بر این مقامات 2 کشور در زمینه اجتناب از مالیان مضاعف، همکاری های نظامی و امنیتی و غیره اسنادی را به امضا رساندند.
میرضیایف به عنوان رئیس جمهور جدید ازبکستان پس از قزاقستان و ترکمنستان به روسیه و چین سفر رسمی انجام داد و تقریبا در حجم 40 میلیون دلار توافقات همکاری منعقد کرد.
در مجموع سفرهای خارجی میرضیایف حاکی از آن است که تاشکند روی اشتباهات گذشته فکر کرده و به دنبال تحقق سیاست چند وجهی خارجی خود برآمده است.
معلوم است که تاشکند قطع نظر از چگونگی نقش و نفوذ اقتصادی کشورهای همسایه به فکر برقراری روابط نزدیک با آنها می باشد.
در جریان سفرهای میرضیایف به ترکمنستان و قزاقستان به طور خاص بر ضرورت استفاده صحیح از منابع آبی فرامرزی آسیای مرکزی تاکید شده بود.
بنابر این بیانیه روسای جمهور قرقیزستان و ازبکستان در این خصوص که نیروگاه برق آبی «قمبر آته» با تلاش های مشترک ساخته خواهد شد، در حقیقت یک موفقیت تاریخی به شمار می رود.
در جریان مذاکرات «الماس بیک آتامبایف» با همتای ازبکی خود اعلام شد که در قرقیزستان هیچ یک نیروگاه برق آبی بدون مشارکت ازبکستان احداث نخواهد شد. میرضیایف نیز از آمادگی کشورش برای مشارکت مالی خبر داد.
در حقیقت این یک پیشرفت بسیار مهم در مورد استفاده از منابع آب و انرژی منطقه به شمار می رود. زیرا طی سال های گذشته برخلاف دعوت بیشکک جهت مشارکت در پروژه های مربوطه در قرقیزستان، تاشکند نه تنها بی توجهی نشان می داد بلکه به فکر کارشکنی در سطح منطقه ای و بین المللی بود.
از جمله به منظور توجیه خط سیاسی خود و ارائه دیدگاه های مخالف در برابر برنامه های قرقیزستان در زمینه ساخت نیروگاه ها، تاشکند از ابزارهای نفوذ خود نظیر دیپلماسی رسمی، سازمان های حوضه ای که در آنها کارشناسان ازبک از موقعیت قابل توجهی برخوردارند، رسانه ها، دوایر پژوهشی و کارشناسی و... استفاده به عمل آورد.
بنابراین حالا با وجود مشاهده شدن نزدیکی مواضع دو کشور در مورد بهره برداری از منابع آبی که جدی ترین مشکل موجود و بالقوه منطقه به شمار می‌رود، برخی بعید می دانند که «میراث» قبلی به زودی فراموش و منجر به تحقق پروژه مشترک شود.
البته در حال حاضر مرکز منطقه ای دیپلماسی پیشگیرانه سازمان ملل در آسیای مرکزی طرح موافقت نامه ای را در زمینه ذخایر آب منطقه تهیه و به دولت های منطقه معرفی کرده است.
به نظر می رسد که امضای این سند به طور خودکار منجر به امضای 2 کنوانسیون آبی (سال 1992 و 1997) خواهد شد که نیازمند دست یافتن به توافق و هماهنگی های در داخل هر یک از کشورهای منطقه و همچنین کل منطقه خواهد بود که تحقق آن در آینده نزدیک بعید به نظر می رسد.
با این وجود روحیات رئیس جمهور ازبکستان نشان می دهد که مرحله عدم همگرایی و حتی بی اعتمادی در برخی از مسائل نسبت به همسایه ها که از سوی تاشکند مشاهده می‌شد، مختص دوران «اسلام کریم‌اف» بوده و در حال رسیدن به پایان خود می باشد.
این احتمال نیز بسیار قوی است که آستانه در تغییر نگاه تاشکند نسبت به موضوع بهره برداری از ذخایر آب و انرژی منطقه نقش مثبت داشته باشد. زیرا طی سال های زیادی قزاقستان و قرقیزستان همکاری های آبی دارند که یک نمونه بسیار مثبت برای منطقه دانسته می شود.
آتامبایف و میرضیایف در کنار مسائل آب و انرژی همچنین در مورد مشکلات مرزی به پیشرفت های خوبی دست یافتند. اعلام شد که تقریبا 85 درصد مرز به طور نهایی تعیین شده و در رابطه به بخش های باقی مانده نیز در آینده به نتیجه خواهند رسید.
رئیس جمهور قرقیزستان گفت که نتایج سفر میرضیایف نشان می دهد که در صورت وجود اراده سیاسی می توان در هر زمینه ای به موفقیت نایل شد.
همکاری های بین پارلمانی و برنامه مربوط به تعمیق و گسترش همکاری های بین مناطق مرزی قرقیزستان و ازبکستان برای سال های 2017-2019 از دیگر توافقات سفر میرضیایف به بیشکک بود.
البته روسای جمهور قرقیزستان و ازبکستان موضوع ساخت راه آهن «چین - قرقیزستان - ازبکستان» را بررسی و بر نقش آن در توسعه مبادله تجاری منطقه‌ای و همچنین مسیر ترانزیت بین شرق و غرب تاکید کردند.
مسائل امنیتی منطقه، مبارزه با تروریسم و افراط گرایی و همچنین جلوگیری و مدیریت حوادث طبیعی، همکاری های چند جانبه در چهارچوب سازمان ملل متحد، سازمان همکاری های شانگهای، کشورهای مستقل مشترک المنافع و غیره از دیگر موضوعات مورد بحث آتامبایف و میرضیایف بود.
با توجه به اهمیت همکاری های بین مناطق مرزی 2 کشور، در این سفر استانداران «تاشکند»، «فرغانه»، «اندیجان» و «نمنگان» میرضیایف را همراهی کردند. بین آنها و استانداران «اوش»، «باتکن» و «جلال آباد» قرقیزستان «شورای استانداران» 2 کشور ایجاد شد که از این طریق به مسائل و مشکلات موجود در مناطق مرزی رسیدگی خواهند کرد.
به نظر می رسد که آتامبایف و میرضیایف در خصوص آینده قدرت در قرقیزستان نیز تبادل نظر کردند زیرا برای تاشکند تضمین اجرای توافقات این سفر مهم می‌باشد.
از اینجاست که میرضیایف ضمن دیدار با «ساپار عیسی کاف » نخست وزیر جدید قرقیزستان با تمجید از نقش آتامبایف در توسعه روابط با ازبکستان، خواستار تداوم این خط مشی سیاسی شد.
آتامبایف برای رسانه های گروهی اعلام کرد که در ماه اکتبر (زمان انتقال قدرت) به تاشکند سفر خواهد کرد. این سفر بدون توجه به این موضوع که در انتخابات ریاست جمهوری 15 اکتبر قرقیزستان کدام یک از نامزدها پیروز خواهد شد، به تعمیق همکاری های 2 کشور کمک خواهد کرد.
ضمنا هیچ یک از احزاب و گروه های مخالف قرقیز با این رویکرد سیاست خارجی بیشکک مخالف نیستند. ولی انتظار توطئه از طرف های ثالث که ثبات و آرامش آسیای مرکزی را نمی خواهند، منطقی است. زیرا قرقیزستان در تاریخ نوین خود شاهد نمونه های از این دست توطئه های طرف های ثالث بود که درگیری های خونین قومی در سال 2010 در مناطق جنوبی کشور از آن جمله می باشد.
از این نظر نخستین سفر رسمی رئیس جمهور ازبکستان به قرقیزستان سرنوشت ساز بوده و آمادگی بیشکک و تاشکند برای روابط حسن همجواری را به نمایش گذاشت. این بحث بسیار مهم است زیرا طی دو و نیم دهه استقلال، بارها روابط بیشکک و تاشکند مواجه بن بست شده بود.
در دهه 1990 و اوایل سال های 2000 بیشتر توافقات کشورهای منطقه فقط حالت اعلامیه را داشتند و امید است که اسناد جدید همکاری های میان بیشکک و تاشکند در حقیقت هدف حل و فصل مجموعه ای از مشکلات موجود را دنبال کند.
البته ثبات سیاسی یکی از عوامل اساسی است و اینکه امیدواری زیادی به حفظ ثبات و امنیت در قرقیزستان پس از انتخابات ریاست جمهوری 15 اکتبر وجود دارد، بحث مهم دانسته می شود که سفر میرضیایف آن را تائید می کند.
انتهای پیام/ح
