به گزارش خبرگزاری فارس از شهرستان نوشهر، ارکیده یکی از معروفترین گلها در بین جوامع انسانی هستند و زیبایی ارکیدهها به دلیل رنگ، شکل، تنوع گلها و وجود آنها از سردترین تا گرمترین نقاط جهان است.
ارکیدهها در 3 هزار سال قبل توسط ژاپنیها و چینیها پرورش داده میشدند. آنها ارکیدههایی مثل دندروبیدم و سیمبیدیوم را پرورش میدانند، چینیها سیمبیدیومها را برای عطر دل انگیز آنها کشت میکردند.
در اروپا نخستین مدارک دال بر پرورش ارکیده به دورههای قبل از امپراتوری روم و یونان بر میگردد.
در قرون وسطی کاوشگران اسپانیایی و پرتغالی موفق به کشف مناطق جدیدی در جهان که عمدتاً از مناطق گرمسیری بودند، با پوشش گیاهی متفاوتی از اروپا مواجه شدند و یکی از گیاهانی که توجه آنها را جلب نمود ارکیدهها بودند و پس از بازگشت از آن مناطق تعدادی از ارکیدهها را به منظور هدیه یا پرورش آنها در اروپا با خود آوردند.
یکی از کشورهای پیشرو در جمعآوری واریتههای ارکیده، انگلستان بود، دریانوردان این کشور تعداد زیادی از ارکیدهها را با خود به خانه آوردند اما با توجه به نشاء گرمسیری، آنها مجبور شدند از اتاقهای گرمی که بعدها گلخانه نامیده میشد، استفاده کنند.
کشت تجاری ارکیدهها از قرن 19 در این کشور شروع شد، با پیشرفت جوامع انسانی همچنین شناخت بیشتر ارکیدهها توسط مردم کشت و کار آن نیز رونق یافت. پرورش ارکیده در ایران به طور رسمی از 66 سال پیش با تاسیس مجتمع کشاورزی گرمسیری و نیمه گرمسیری نوشهر توسط مهندس احمد شیخی شروع شد و هر چند در طی سالیان گذشته مراکز دیگری نیز شروع به پرورش این گلهای با ارزش کردند ولی این مجتمع با داشتن سه هکتار گلخانه، مجهز بزرگترین مرکز تولید ارکیده در ایران است و در ارکیدهها، فالانوپسیس یکی از محبوبترین گلها است که 75 تا 95 درصد از فروش بازار ارکیدهها را در اختیار دارد.
یکی از مشکلات عمده در پرورش فالانوپسیس و دیگر ارکیدهها تولید گیاهچههای آنها است و این به علت ازدیاد سخت ارکیدهها از طریق رویشی است و نیز سبز نشدن بذرهای ارکیده در شرایطی مانند دیگر گیاهان و نیز ترشح مواد فنولیک، سازگار کردن و تفاوتهای سوماکلونالی است.
با توجه به استعدادی که بعضی از نقاط کشور مثل استانهای شمالی برای کشت و پرورش این گل زیبا دارند عدم دسترسی آسان، گرانی و مشکلات قرنطینه گیاهچههای وارداتی باعث عدم توسعه پرورش این گل زیبا در این مناطق شدهاست.
توجه به این گیاهان که دارای بازدهی بالا از نظر اقتصادی است میتواند سبب رشد و شکوفایی صنعت گل و گیاه کشور شود و بنابراین می توانیم با دستیابی به دانش فنی ریز ازدیادی و دانش تغذیه و فیزیولوژی ارکیده ها و بومی سازی آن در کشور باعث دسترسی آسان به این گیاه شویم که این خود توسعه کشت آن در کشور را به همراه دارد که یکی از اهداف مهم این تحقیق تکیه بر تولیدات داخلی و جلوگیری از خروج ارز برای واردات این قبیل گیاهان است.
نقش و جایگاه ارکیدهها
ارکیدهها را در گذشته به خاطر زیبایی وصف ناپذیرشان پرورش میدادند البته استفاده آنها برای گل شاخه بریده به علت تنوع گلها و عمر پس از برداشت طولانی که داشتند بودهاست. اما امروزه ارکیدهها به صنعت میلیون دلاری در کشورهایی مثل تایلند، استرالیا، سنگاپور، مالزی و چند کشور دیگر تبدیل شدهاند، و هشت درصد از تجارت جهانی گل و گیاه را به خود اختصاص دادهاند و با پیشرفت علم ریز ازدیادی توانستهاند بین 10 گل نخست شاخه بریده جهان قرار گیرند.
بر اساس آمار، تولید و فروش ارکیدهها طی چند سال اخیر رشد چشمگیری داشته و در بین آنها نیز فالانوپسیس توانستهاست 75درصد از فروش بازار را از آن خود کند.
بیشترین تولید کننده فالانوپسیس گلدانی در جهان کشورهای هلند، آلمان، چین، تایوان، آمریکا و ژاپن است و معمولاً این تولیدات در طی یک همکاری چند جانبه بین کشورهای فوق حاصل میشود به طوری که تولید کولتیوارهای جدید و کارهای اصلاحی در آمریکا، انتخاب و گزینشهای کلونهای برتر از طریق کشت بافت در ژاپن، تولید انبوه گیاهچهها در چین و پرورش گیاهچهها از نونهالی تا گلدهی در هلند انجام میشود. ریز ازدیادی تجاری فالانوپسیس در اروپا نیز رشد زیادی داشته است به طوری که در کشور آلمان به طور متوسط 9.2 میلیون گیاه در سال 2000، 15.1 میلیون گیاه در سال 2001 و 22.8 میلیون گیاه در سال 2002 تولید شدهاست و صادرات گلدانی این گیاه توسط هلند در سال 2002 بالغ بر64 میلیون یورو بودهاست که 30.9 درصد بیشتر از سال 2001 بودهاست.
مشخصات گیاهشناسی و مورفولوژیکی
ارکیدهها با داشتن هشتصد جنس و 25 هزار گونه بزرگترین خانواده گیاهی است و میتوان در تمام نقاط دنیا پیدا کرد و همین مسئله باعث افزایش تنوع آنها شدهاست. ارکیدهها از چند ریز قبیله مثل oncidinae تشکیل شدهاند و این قبیلهها سپس به جنسهای مختلفی مثل Symbidium، Denderobium، Vanda، Phalaenopsis تقسیم میشوند. این نوع طبقه بندی بر مبنای تنوع شکل در گلها، رنگ گلها و رویشگاه اصلی است.
طبقه بندی بر مبنای گیاه شناسی
ارکیدههای دارزی: معمولاً از طریق برگهای خود مواد غذایی را از هوا دریافت میکنند، و ریشههای آنها ساختار ریشه گیاهان دیگر را ندارند. در این ریشهها سلولهایی به صورت چند لایه وجود دارند که به آن «ولامن» گویند، این سلولها زمان بارندگی از آب پر شده و زمان خشکسالی نیز پر از هوا میشوند. ارکیدههای «اپی فیت» بیشتر منشأ گرمسیری دارند و دارای تنوع بیشتری نسبت به ارکیدههای «زمین زی» هستند.
ارکیدههای «زمین زی»
این ارکیدهها در روی سطح زمین بوده و ریشه در دل خاک دارند. معمولاً دارای اندامهای زیرزمینی مثل کورم بوده و بیشتر در مناطق خنک و سردسیری یافت میشوند. این ارکیدهها از نظر کشت و کار قدیمیتر از ارکیدههای دارزی هستند. ارکیدههای «زمین زی» معمولاً در روی زمین دارای اندامک بادکنک شکل سبز رنگ هستند که برگها در روی آن قرار دارند و گلها نیز از جانب آن خارج میشوند که به این اندامک شبه پیاز گویند.
بیشتر ارکیدههای «زمین زی»به علت تحمل بالایی که به سرما دارند در عرضهای شمالیتر یافت میشوند ولی تنوع آنها کمتر از دارزی ها میباشد و معمولاً در فصل زمستان مانند گلهای پیازی دارای رکود هستند.
ارکیدههای مونوپودیال: ارکیدههای مونوپودیال به صورت یک بوته میباشند که دارای جوانه انتهایی بوده و رشد عمودی دارند و گل نیز یا از جوانه انتهایی و یا از جوانههای جانبی خارج میشود. بیشتر ارکیدههای مونوپودیال را از طریق قلمهگیری نیز میتوان تکثیر کرد. این ارکیدهها معروف به cane orchid هستند و این به علت شباهت ساقه آنها به گیاه خیزران است.
از این ارکیدهها میتوان Vanda را نام برد و بیشتر به صورت «اپیفیت» و بومی مناطق گرمسیری هستند.
ارکیدههای سیمپودیال: این ارکیدهها معمولاً به صورت چند تایی و شکل تودهای و ساختار پیاز نما دارند که این پیاز نماها در هر سال بعد از گلدهی از بین رفته و پیازهای جدیدی از محور آنها خارج میشود و پیاز قدیمی حکم انبار مواد غذایی را برای شبه پیازهای دیگر دارد که به این شبه پیازهای قدیمی backbulb گویند. ارکیدههای سیمپودیال مثل سیمبیدیوم بیشتر خاستگاه سردسیری یا نیمه گرمسیری دارند.
طبقه بندی بر مبنای باغبانی
ارکیدههای سردسیری: این ارکیدهها در مناطق سرد پیدا میشوند مثل ارکیده سیمبیدیوم.
ارکیدههای نیمه گرمسیری: این ارکیده در مناطق نه خیلی سرد و نه خیلی گرم پیدا میشوند مثل دندروبیوم.
ارکیدههای گرمسیری: این ارکیده بیشتر در مناطق گرمسیری و جنگلهای بارانی پیدا میشوند و از نظر شناخت دارای شناسنامه معتبرتری هستند و این به علت تنوع و شکل جالب گلهای آنها و همچنین کشت و کار بیشتر این گلها در جهان است، ارکیدههایی که در این دسته قرار میگیرند فالانوپسیس، واندا و ... هستند.
همان طور که قبلاً گفته شد، ارکیدهها دارای تنوع در شکل و اندازه گلها بوده ولی در نحوه قرار گیری اندامها تفاوت زیادی با هم ندارند.
گلهای ارکیده دارای سه گلبرگ و سه کاسبرگ هستند که دو گلبرگ شبیه به هم و گلبرگ دوم پهن و رنگی شده و «لابلوم» یا «لیپ» را به وجود میآورد که بیشتر جاذب حشرات گرده افشان است. دستگاه تولید مثلی از دو قسمت کلاله و پرچم تشکیل شده که به لیپ چسبیدهاند و به آن ستون گویند. خامه متصل به پرچم بوده و ستونی به نام ژیناندرون را به وجود میآورد.
مشخصات ارکیده فالانوپسیس
فالانوپسیس یکی از معروفترین ارکیدههای موجود است و جزو ارکیدههای مونوپودیال بوده و معروف به ارکیده مادر است چون در آمریکا این گل را به عنوان هدیه روز مادر استفاده میشود. فالانوپسیس بومی جنوب شرقی آسیا و کشورهایی مثل سنگاپور، مالزی، فیلیپین، تایلند، اندونزی و همچنین شمال استرالیا است. محبوبیت فالانوپسیس باعث ارتقای دانش تولید آن در دنیا شده و در کشوری مثل تایوان محصول اول صادراتی بخش کشاورزی است.
به صورت طبیعی فالانوپسیس از دو طریق تکثیر میشود، اول از طریق «بذر» و دوم از طریق «کیکیز» و معمولاً گرههای روی گل آذین فالانوپسیس قابلیت تبدیل به گیاه جدید را دارند و در همانجا نیز این گیاه تولید ریشه میکند که به این گیاه «کیکز» گویند.
جوانه زنی بذور در طبیعت
بذور ارکیدهها بسیار ریز و فاقد مواد ذخیرهای و جنین کامل میباشند که این باعث سختی جوانه زنی آنها شدهاست. ظاهرا قارچها در جوانه زنی بذور ارکیدهها نقش دارند و این کار را با همزیستی که یک همکاری دو جانبه با قارچ «میکوریزا» که نوعی قارچ ریشه است انجام میشود.
مهمترین قارچهایی که با ارکیده همزیستی دارند از جنس «رایزوکتونیا» است و در گذشته گفته میشد بذور ارکیدهها فقط کربوهیدراتها را از قارچها دریافت میکنند ولی بعدها ثابت شد که قارچها علاوه بر کربوهیدراتها آمینو اسیدهایی مثل گلوتامین، اسید اسپاریک و نیکوتیک اسید را نیز از قارچها دریافت میکنند و البته در جوانه زنی انواع ارکیدههای گرمسیری نقش قارچها واضح نیست در صورتی که این نقش در سایر ارکیدهها کاملاً روشن است.
کشت بافت
کشت بافت، فنی است که امکان تولید گیاه در محیط درون شیشه را فراهم میکند و دارای اهداف متعددی است که از جمله مهمترین آنها میتوان به ریز ازدیادی یا تکثیر سریع در فضای محدود، فراهم آوردن امکان انتقال ژن یا مهندسی ژنتیک، رفع مشکلات مربوط به رویش سخت بذرها، کوتاه کردن مراحل چرخه زندگی گیاه و تسریع در گلدهی، تولید گیاهان عاری از ویروس، حفظ و نگهداری ذخایر ژنتیکی و گلدهی در محیط درون شیشهای است.
اهمیت اقتصادی کشت بافت در صنعت گل و گیاهان زینتی
کشت بافت امروزی، در صنعت گلکاری یک بازوی قوی برای تولید انبوه گیاهان زینتی است و به عنوان یک مکمل و در کنار کشت سنتی نقش ایفا میکند و در سالهای گذشته توسعه بسیار زیادی یافته است و در حال حاضر در آزمایشگاههای تجاری در سراسر دنیا حدود 156 جنس از گیاهان زینتی توسط کشت بافت تکثیر میشوند.
در حال حاضر تقاضا برای گیاهان زینتی هم برای تولیدات تجاری و هم برای استفاده در منازل و پارکها رو به افزایش است. به منظور افزایش بهرهوری تولید کنندگان گیاهان زینتی کیفیت مواد گیاهی اولیه از اهمیت ویژهای برخوردار است، بنابراین استفاده از تولیدات کشت بافتی میتواند راه حل مناسبی برای بهبود ازدیاد و تولید این گونه محصولات باشد.
کشت بافت ارکیدهها
ارکیدهها را میتوان نخستین گیاهانی دانست که کار برای تولید انبوه آنها در محیط آزمایشگاهی شروع شد، این گلها به علت عدم جوانهزنی بذور در محیط خارج از طبیعت که در آن زندگی میکنند همیشه مورد توجه پژوهشگران علم بیوتکنولوژی بودهاند و بدین ترتیب بود که از گذشته دور به دنبال پیدا کردن راهی برای جوانه زنی بذور آنها بودند.
نخستین کارهایی که در مورد کشت بافت ارکیدهها انجام شدهاست مربوط به کشت بذر ارکیدهها در محیط استریل توسط آقای نادسون در سال 1920 است اما کار عمده کشت بافت ارکیدهها در سال 1949 با کشت گرههای فالانوپسیس شروع شود و مورل در سال 1960 گیاه سیمبیدیوم عاری از ویروس را تولید کرد و از آن زمان تاکنون کار بر روی ریز ازدیادی ارکیدهها با روشهای مختلف ادامه دارد.
تحقیق و پژوهش: خسرو بالی
انتهای پیام/86019/ش40/ث3001