غرب و نگاه ها به تمدید مذاکرات هسته ای با ایران

ایران و گروه 1+5 روز جمعه توافق کردند که مهلت مذاکرات جامع را برای یک دوره 4 ماهه منتهی به سوم آذر، تمدید کنند. بیانیه مشترک «محمد جواد ظریف» و «کاترین اشتون» تأکید کرده است که طرفین طی هفته‌‌های آینده و به اشکال مختلف گردهم آمده و مذاکرات را ادامه می‌دهند. براساس این بیانیه، اجرای برنامه اقدام مشترک تا 24 نوامبر 2014 که مطابق با زمانبندی پیش بینی شده در برنامه است ادامه خواهد یافت. در همین راستا برای بررسی موضع کشورها و بازیگران روبروی ایران، یادداشت زیر تقدیم می گردد.

علل عدم نتیجه مذاکرات در دور نخست

یکی از مهمترین عواملی که موجب شد این مرحله به نتایج کاملا ملموس نرسد، توقع دولت های اروپایی و پنج به علاوه ( که از سالها پیش میزان زیادی از ایران توقع داشتند) است. یعنی انتظار برآورده شدن چیزهایی را  داشته اند که با حقوق بین الملل مطابقت ندارد. در حالی که نمی توان از کشوری که سازمان بین المللی انرژی هسته ای به حق  طبیعی و صلح آمیز بودن تحقیقات هسته ای اش اشاره داشته، خواست به پژوهش های خود ادامه ندهد.

لذا این امر از موضوعاتی است که دولتمردان ایران و تیم مذاکره کننده بر آن تاکید کرده اند. نکته دیگر تحریم ها است. تحریم ها در چندین  مرحله بر ضد ایران اعمال شده است و برداشتن این تحریم ها زمانبر بوده و نیاز به یک سری عوامل و بسترهای لازم  دارد. یعنی رفع تحریم ها بدان گونه نیست که با دستور اوباما  انجام گردد، بلکه باید از مجاری  گوناگون برداشته شود.

در این راستا تاکید ایران بر رفع تحریم ها است. جدا از این، هر چند کشورهای اروپایی به این نتیجه رسیده اند که باید با ایران مدارا کنند؛ اما در اثر سیاست های چند سال گذشته خود ( که افکار عمومی خود را بر ضد ایران شورانده بودند)، برگشت از این  مرحله و اقناع  افکار عمومی برای آنان کار چندان ساده ای نیست.

در همین راستا اکنون افکار عمومی اروپا  به این نتیجه رسیده که دولت های اروپایی و به ویژه آمریکا باید در همه موارد با ایران به  توافق برسند. چنانچه این موضوع را می توان در مطبوعات و رسانه های اروپایی دید. مثلا یکی از معتبرترین هفته نامه های آلمان در صفحه نخست خود مقاله مفصلی در مورد ایران نوشته و اتهاماتی وارد شده به ایران را آورده و بدان پاسخ داده و خطاب به اروپایی ها و آمریکایی ها گفته بود که در مورد ایران اشتباه می کردید و اکنون وقت تجدید نظر در مورد روابط با ایران است.همچنین به مسائل مختلف عراق، غزه، لبنان و افغانستان اشاره و به اروپایی ها توصیه کرده بود که باید پذیرفت که ایران مهمترین بازیگر منطقه است و بدون ایران  نمی توان کاری کرد.

در واقع افکار عمومی در اروپا  در چند ماه گذشته به این نتیجه رسیده است که اگر توافق با ایران نرسند، در حقیقت چالش و مانع اصلی این امر، غرب و زیاده خواهی های آن از ایران ( که از نظر حقوق بین الملل هم درست نیست) است.

لذا باید به نوعی با ایران همکاری کنند. گذشته از این هیئت های اروپایی و غربی در مذاکرات چندان قدرت نداشتند که در مورد مذاکرات تصمیم گیری کنند. این موضوع موجب سخت شدن گفتگو ها شد. چنانچه اگر به مذاکرات توجه کنیم، زمانی که وزرای5  کشور  در وین حاضر بودند، وزیر خارجه آمریکا در زمان برگشت به کشورش گفت که گفتگوهای وین را باید با شخص رئیس جمهور آمریکا مطرح کنم.

علاوه بر این، نکات مبهم مورد اشاره ایران هم موجب عدم دسترسی به نتیجه شد. بنابراین دو طرف به این موضوع واقف شدند که گفتگوها را ادامه و در پایان مذاکرات هیئت ایران و 5 به علاوه یک، زمانی به طرف مقابل دادند تا بتوانند نکات مبهم را برطرف کنند.

اروپا و نگاه به بن بست در مذاکرات

تمدید مذاکرات نشان می دهد که مذاکرات به بن بست نرسیده و هنوز راهی برای رسیدن به توافق هست. یعنی از گفتگوهای دو طرف هم می توان این امر را نتیجه گرفت. دو طرف به این امر دست یافته اند که امکان دست یابی به توافق کامل وجود دارد، اما نیاز به زمان بیشتری است. موضوع دیگر این است که درخواست های ایران منطقی است و طرف مقابل باید دیر و یا زود این امر را بپذیرد. همچنین درخواست های آنها از ایران عملی نیست.

باید گفت وقتی که آقای آمانو در کنفرانسی اعلام کمک کرد که ایران همکاری کاملی با آژانس داشته است، بهانه ی عدم همکاری ایران از دست رفته است. در همین راستا نگاه به موضوع مذاکرات برد- باخت نیست و برد- برد است. اکنون باید گفت کشورهای اروپایی و آمریکایی به این نتیجه رسیده اند که در هر صورت باید با ایران به توافقی برسند، لذا نیاز به گفتگوهای بیشتری وجود دارد تا حد و حدود امتیازدهی مشخص باشد.

در همین حین نیز مطبوعات اروپایی به این نکته توجه می کنند که توافق با ایران کار سختی است چرا که ایرانیان گفتگو گران ماهری هستند. همین امر هم روند گفتگو ها را کند می کند.

تفاوت اروپایی ها و آلمان در مذاکرات هسته ای

آلمان با اینکه بزرگترین اقتصاد اروپا را دارد و قدرتمند ترین کشور اروپایی است، اما در این مورد موضع بی طرفی گرفته است و تمایل دارد با ایران با توافق برسد. همچنین آلمان بازیگری است که با وجود شرکت در گفتگو ها، سنگ اندازی نمی کند. چنانچه  در زمان حضور شش وزیر خارجه در وین، وزیر خارجه آلمان گفت به آلمان برمی گردد و فوتبال تماشا خواهد کرد.

از طرف دیگر، فرانسه در سالهای اخیر سرمایه گذاری های سیاسی بسیاری در کشورهای عربی و شورای همکاری خلیج فارس کرده و مواضعش در مورد سوریه، لبنان و.. با مواضع امروز اتحادیه اروپا در تضاد است. در حقیقت  فرانسه وزنه سیاست خود را متمرکز برکشورهای عربی کرده و برگشت از این امر برای فرانسه ساده نیست.

در این  بین، کشورهای عربی هم فرانسه را تحت فشار قرار  می دهند تا موضع سرسخت تری در مورد ایران بگیرد. انگلیس به عنوان یکی دیگر از مذاکره کنندگان اروپایی، کاملا به مسائل منطقه آشنا است و می توان گفت این کشور در این فرآیند به نوعی دنباله رو آمریکا است. یعنی انگلیس و آمریکا دارای مواضع بسیار نزدیکی هستند و هر دو با فرانسه موضعی متفاوت دارند. 

نگاه بازیگران منطقه ای و بین المللی به تمدید مذاکرات هسته ای ایران

 نگاه کلی بازیگران بر این مبنا است که مذاکرات به مرحله ای رسیده که امکان سازش وجود دارد ولی قطع نشده است. یعنی اگر مذاکرات تمدید نمی شد و وقتی را مشخص نکرده بودند، وضعیت متفاوت بود.

اما با توجه به مهلت چهار ماه (تا نوامبر)، در چند هفته آینده باز دو طرف با هم گفتگو می کنند. توافق جامع بعد از این همه سال، کار ساده ای نیست. نکته دیگر، مورد توجه قرار گرفتن فتوای مقام  معظم رهبری در مورد سلاح هسته ای است. یعنی هر چند اروپایی ها درکی از مسائل فقهی ما ندارند، اما در نظر بسیاری از آنها، این سخن و فتوا، حرف آخر است.

در بعد دیگر موضع روسیه و چین موضعی الزاما بی طرفانه است. آنها بازیگران اصلی  پنج به علاوه یک نیستند. احساس من این است که چین و روسیه هر دو از تحریم ایران سودهای سرشاری برده اند و از سوی دیگر هم نمی خواهند روابط خود با ایران را بر سر این موضع بر هم زنند. در نتیجه تلاش می کنند تا موضع میانی اتخاذ کنند.

از طرفی دیگر، رهبران رژیم صهیونیستی درباره تمدید مذاکرات هسته ای گفته اند که تمدید مذاکرات از یک توافق بد بهتر است. در این حال، اسرائیل در شرایط کنونی به شدت درگیر بحران غزه است و با آن دست به گریبان است. دولت عربستان هم اکنون از این مساله می هراسد که در صورتی که ایران با کشورهای غربی به نوعی توافق برسد، نقش عربستان در چند سال گذشته در منطقه از دست می رود.

در حقیقت عربستان در چند ماه اخیر درک کرده است که وزنه اش به شدت در حال سبک شدن است و به همان نسبت وزنه ایران درحال سنگین شدن است. در این حال سیاست عربستان و نوع  حمایت این کشور از گروه های  تروریستی، از چشم  غرب مخفی نمانده است؛ لذا ریاض به  هیچ وجه  تمایلی به  تمدید و به نتیجه رسیدن مذاکرات ایران با غرب ندارد.

در همین حین نیز بیانات مقام معظم رهبری به آقای روحانی و تاکید بر اینکه باید روابط با همسایگان را به حد مطلوب رساند، نشان می دهد که ایران تلاش خواهد کرد به نوعی با عربستان گفتگو  کند و عربستان را به سمتی ببرد که احساس خطری از جانب ایران  نکند. گذشته از این،  قطر هم خود را از این موضوع  کنار  می کشد.

در واقع غرب هم متوجه این امر شده که رویکرد کشورهای عربی در شمال آفریقا، ممکن است به مرور زمان، خطری برای اروپا باشد. در این بین فقط یک کشور در منطقه بازیگر اصلی است که بدون آن هیچ پیشرفتی در منطقه حاصل نمی گردد و آن ایران است. این موضع را افکار عمومی اروپا  درک کرده و همسایگان ما هم در حال پذیرفتن آن هستند. در واقع همین که ما گفتگو می کنم، نشان می دهد که ما در حقیقت آمادگی داریم که به عنوان بازیگر اصلی منطقه، نقش خود را ایفا کنیم.

چالش های فراروی آینده مذاکرات

در واقع افکار عمومی غرب از دولتمردان خود می خواهد تا با ایران به توافق برسند. این امر کاملا در غرب و در تمام مطبوعات غربی مورد توجه است. شاید نود درصد خوانندگان روزنامه های و رسانه های غربی این پرسش را می پرسند که  غرب چرا نمی خواهد با ایران به توافق برسد؟ چرا باید غرب در راه رسیدن به توافق سنگ اندازی کند؟

باید گفت در حقیقت اقناع  افکار عمومی  غرب زمانبر است و دولتمردان غربی به این وضع توجه اساسی دارند که دروغ هایی که در سالهای اخیر در مورد ایران گفته اند، را سرپوش گذارند.در واقع این پرسش مد نظر افکار عمومی غرب است که تمام سخنان قبلی در مورد ایران چرا واقعیت نداشته است. لذا این امر یکی از چالش های اصلی غرب در آینده مذاکرات هسته ای است.

چالش مهم دیگر، بحث تحریم هاست. نزدیک به 70 درصد تحریم هایی یکجانبه ای که آمریکا علیه ایران اعمال کرده است، مصوبه کنگره را دارد و به نوعی تصمیم گیری درباره لغو آن باید با رضایت کنگره باشد. لذا یکی از موضوعات مهم برای ایران، سرنوشت تحریم های اعمالی از سوی آمریکا است.

دکترین دفاعی و تسلیحاتی ایران و نقش در مذاکرات

دکترین دفاعی و تسلیحاتی ایران ربطی به گفتگوها ندارد. ما کشور مستقلی بوده و مسائل استراتژیک خود را تعیین و کسی نمی تواند به ما در مسائل دفاعی دیکته  کند. یعنی  تاکید تیم مذاکره کننده کشورمان، کوتاه نیامدن در این حوزه است.

چنانچه غربی ها هم این  مساله را درک کرده اند که ایران حاضر به مذاکره در این مورد نیست. یعنی نمی توان از کشوری خواست که مسائل امنیتی و دفاعی خود را برای  دیگر روشن کند. در واقع غربی ها در آغاز، سطح خواسته ها را چنان بالا  نگهداشته بودند که برای پایین آوردن آن، به زمان احتیاج دارند.

چشم انداز مذاکرات هسته ای 

غیر از غنی سازی و تعداد سانتریفیوژهای ایران، موضوعات دیگری از جمله راکتور آب سنگین اراک، تاسیسات فردو از همه مهمتر تحریم های اعمالی علیه ایران مهم و محل اختلاف ایران و 1+5 است. در این بین دو طرف در طی چهار ماه  بر روی موارد جزئی بیشتر با هم گفتگو خواهند کرد.

دکتر عباس لقمانی

کارشناس مسائل سیاسی

انتهای متن/