به گزارش خبرگزاری فارس از زنجان، استان زنجان یکی از استان‌هایی است که پس از ورود اسلام به ایران مورد توجه بوده و آثار و بناهای مختلفی از دوره اسلام در این استان احداث شده است.
وجود مساجد، مدارس و سایر بناهای اسلامی در استان زنجان جلوه‌ای از معماری و هنر آمیخته فرهنگ ایرانی، اسلامی بوده که علاوه بر ارزش تاریخی دارای ارزش فرهنگی نیز هستند.
استان زنجان از جمله استان‌های کشور محسوب می‌شود که مساجد تاریخی با قدمت بسیار زیاد همچون مسجد تاریخی سجاس در آن همچون نگینی در سبک معماری ایرانی، اسلامی می‌درخشد.
مساجد دیگری همچون مسجد جامع گلابر، شیخ فیاض، میرزائی، یری بالا، ولیعصر، دمیریه، مسجد و مدرسه ملا، شیخعلی و عباسقلی خان در استان زنجان وجود دارد که هر یک به گونه‌ای هنر معماری را به نمایش گذاشته است.
*مسجد جامع گلابر
این بنا در روستای گلابر استان زنجان واقع شده است، تل تاریخی مسجد جامع گلابر مورد حفاری قرار گرفته و مجموعه بسیار ارزشمندی از دل خاک نمایان شده است.
این مجموعه و مسجد از یک مسجد و یک خانقاه که به احتمال بقعه باشد، تشکیل شده است.
*جلوه‌ای از هنر هنرمندان ایرانی به خط نسخ
نقشه مسجد جامع گلابر، مربع نسبتا کوچکی است که دور تا دور آن تا ارتفاع 1.5 متری، از سنگ نوع تراورتن نامرغوب ساخته شده و در منتهی‌الیه آن، کتیبه‌ای به خط متمایل به نسخ در دور تا دور مسجد حکاکی شده است.
بر اساس مقایسه‌های صورت گرفته و قرائن موجود سقف ابتدایی مسجد، گنبد مدوری بوده که به لحاظ عدم انسجام سنگ‌ها فرو ریخته و در دوره‌های بعدی، سقف آن با تیر و تخته پوشیده شده است.
**مسجد شیخ فیاض
این مسجد در انتهای بازار پایین در راسته چاقوسازها قرار گرفته که در سال 1283 هـ.ق ساخته شده است.
بنای مسجد مشتمل بر دو شبستان مرتبط به هم و فاقد صحن بوده که از نظر معماری نیز قابل توجه است.
**مسجد میرزایی قدیمی‌ترین بنای مذهبی پا برجا در زنجان
این بنا نیز در مجموعه بازار پایین قرار گرفته که قدیمی‌ترین بنای مذهبی پابرجا در سطح شهر است و به احتمال قوی در حد فاصل اواخر دوران صفویه تا اوایل دوران قاجار احداث شده است.
مسجد تاریخی میرزایی شامل صحن مرکزی و دو شبستان با حیاط است، گرداگرد صحن مرکزی مسجد، حجرات و ایوان‌های چهارگانه‌ای به صورت قرینه وجود دارد.
در مجموع 14 واحد در سه سوی صحن مسجد مستقر شده و سقف آنها با استفاده از طاق‌های نوع کلیل به سبک آذربایجانی پوشانیده شده است.
مسجد میرزایی از دو بخش تشکیل شده است، بخش نخست به شبستان قدیم معروف است این شبستان به فاصله یک رقبه از دکاکین بازار قرار گرفته و خود دارای یک واحد شبستان و حیاط است.
شبستان قدیم مسجد میرزایی با 15 چشمه طاق و تویزه پوشانیده شده و طاق‌های آن از نوع پنج و هفت خوابیده است که این روش موجب زیبایی هر چه بیشتر این شبستان شده است.
**مسجد میرزایی یا مسجد چهار محرابه
یکی از قدیمی‌ترین مساجد شهر زنجان مسجد میرزایی است که در بافت بازار پایین قرار دارد.
در تابستان سال 872 هجری قمری سپاهیان تیمور گورکانی به سرحدات ایران، خراسان بزرگ هجوم آورده و به بهانه‌ای یکی پس از دیگری ایالات و شهر‌های آباد این سرزمین را به گرداب نیستی و نابودی کشاندند، از جمله آن مناطق آباد، شهر زنجان بود و به نظر می‌آید پس از ویرانی شهر به دنبال این کشورگشایی نخستین مسجدی که در آن ساخته می‌شود مسجد میرزایی است.
همچنین بر اساس متون تاریخی ساخت و یا تجدید بنای مسجد را به سال 1129 هجری قمری توسط حاج حیدر حسین زنجانی نیز دانسته‌اند.
بر اساس اسناد تاریخی مسجد میرزایی به سال 1282 هجری قمری در اواسط حکومت قاجار به خواست مردم و با هدایت و نظارت مرحوم حاج میرزا ابوالقاسم معروف به میرزا تجدید بنا می‌شود و از آن تاریخ به نام مسجد میرزایی معروف می‌شود.
مسجد میرزایی از نوع مسجد چهل ستونی بوده که طاق و تویزه‌های آن با مختصر تزئینات آجر، کاشی و قوس جناغی بر فراز ستون‌های آجری استوار شده است.
**مسجد و مدرسه ملا
این بنا در راسته بازار حلاج‌ها واقع شده و حدود سال 1256 هـ.ق ساخته شده است.
بنای مسجد دارای صحنی در میان شبستان و حجراتی دو طبقه در اطراف آن است که شبستان زمستانی (زیرین) مسجد پر شده است.
**مسجد یری بالا
مسجد یری بالا در بافت قدیم شهر زنجان در محله‌ای معروف به همین نام قرار دارد، این مسجد که دارای معماری بسیار شکیل و زیبا در نمای داخلی است به سال 1319 هجری قمری یعنی پنج سال قبل از شروع انقلاب مشروطیت توسط مرحوم شیخ حسین جوقینی سجاسی معروف به شهید ساخته شده است.
مسجد یری بالا نیز مطابق الگوی معمول در ساخت مساجد این خطه به سبک چهل ستونی بنا شده است، در میانسرای مستطیل شکل آن آب انباری قرار داد که نحوه اجرای سازه‌‌های معماری آن مطابق با سبک معماری خود مسجد است از این رو احتمال دارد که مسجد و آب انبار در یک زمان ساخته شده باشد.
بسیاری از مساجد تاریخی و بناهای مذهبی استان زنجان که هنوز پابرجا بوده و مورد استفاده قرار می‌گیرد علاوه‌بر اینکه بر گردشگران ناشناخته است، خود مردم استان نیز اطلاع چندانی از ارزش تاریخی و فرهنگی این بناها ندارند.
این مساجد علاوه بر اینکه با معرفی سبب جذب گردشگران به استان می‌شوند با شناساندن آنها بابی نیز برای مطالعه این بناها و سبک‌های به کار رفته در معماری آنها توسط برخی از علاقه‌مندان گشوده می‌شود.
---------------------------
گزارش از فاطمه حیدری
---------------------------
انتهای پیام/73006/ح40/ف4004
