به گزارش خبرگزاری فارس از زنجان، زنجان به لحاظ دارا بودن شرایط ویژه جغرافیایی، وقایع و حوادث تاریخی بسیاری را از سر گذرانیده است. فراز و نشیب‌های تاریخی شهر زنجان دستاوردهای زیاد تمدنی را به همراه داشته و وجود بناها و آثار تاریخی متکثر یکی از یادگارهای تمدنی زنجان است که در حال حاضر در جای جای آن دیده می‌شود.
بازار تاریخی شهر زنجان یکی از همین مظاهر مهم تاریخی و تمدنی شهر زنجان است. در کتاب‌های معماری بازار تاریخی زنجان به عنوان طولانی‌ترین بازار مسقف کشور ذکر شده است. این بازار که بر اساس اسناد تاریخی ساخت آن در سال 1205 قمری و در دوران آقا محمدخان قاجار آغاز شده، در سال 1213 قمری در زمان حکومت فتحعلی شاه قاجار به بهره‌برداری رسیده است. بعدها چندین سرا، مسجد، گرمابه و... به مجموعه بازار بالا که مشتمل بر بازار قیصریه، بازار بزازها، حجت الاسلام، امامزاده و عبدالعلی بیک است، افزوده شد.
این مجموعه با توجه به ویژگی‌های معماری و هنری آن، پیوسته به عنوان کانون مهم تجاری، تاریخی، فرهنگی مورد توجه بازدید کنندگان شهر زنجان قرار گرفته است.
بازار زنجان از نظر تولید و نوع فعالیت به هشت راسته تقسیم می‌شود که شامل راسته زرگرها، کفاش‌ها، بزازها، سراج‌ها و غیره است. این بازار دارای راسته‌ها، سراها، میادین، تیمچه‌ها، بازارها، دالان‌ها، مساجد، حمام‌ها، تکیه‌ها است و در درون خود هزار باب مغازه جای داده است.
راسته اصلی بازار زنجان از خیابان سعدی آغاز شده و پس از قطع آن در خیابان فردوسی، در خیابان اصغریه به پایان می‌رسد و در حدود یک کیلومتر درازا دارد. در بدو آغاز بازار از سمت شرق، دو راسته به موازات یکدیگر شکل می‌گیرند که هر یک به سراهای مختلفی مرتبط می‌گردند این دو راسته، راسته امامزاده و راسته عبدالعلی بیک نام دارند.
* تنوع مشاغل،گردش و استقرار صنوف در بازار زنجان
تنوع مشاغل و گردش در جهت استقرار صنوف همسان باعث تشکیل راسته‌های تخصصی و فرعی در اطراف راسته اصلی می‌شود که در بیشتر موارد به عرضه نوع خاصی از اجناس یا خدمات اشتغال می‌یابند.
راسته‌های حاج حسن، ترابی، حاج حیدر، انگورانی، صباغ‌ها، رستم‌خانی و آقا از جمله راسته‌های فرعی بازار زنجان محسوب می‌شوند. مهم‌ترین شاخه فرعی بازار، راسته حجه الاسلام است که به موازات راسته اصلی بوجود آمده و به قیصریه متصل می‌شود.
بازار قیصریه یا راسته قیصریه محل ارائه اجناس ظریف و پر بها است. در حال حاضر قیصریه زنجان محل می‌شود و آن را به خیابان امام خمینی و سبزه میدان متصل می‌کند باعث تقویت این محور شده و در حال حاضر یکی از فعالترین محور‌های بازار است.
کاروانسراهای بازار زنجان یا به عبارت دیگر سراهای آن از ارزشمند‌ترین عناصر تجاری و معماری این بازار به حساب می‌آیند. سراها غالباً محل استقرار تجارتخانهها بوده‌اند و همگی دارای حیاط مرکزی هستند. نکته مهم در مورد سراها چگونگی ارتباط آنها با راسته و نحوه حر کت در داخل آنهاست.
سراهای ملک، حاج شعبان، حاج فتح‌الله، حاج جواد، نهالی، شاطرعلی، حاج رحمان قربانی، حاج کلبعلی، حاج شامی، بالا و پائین از جمله سراهای یک حیاطی بازار زنجان هستند.
گستردگی جغرافیایی بازار از یک سو و تنوع راسته‌ها، تعدد سراها و کاوان‌سراهای درون شهری در راسته‌های فرعی که هرکدام به نامی و به فعالیتی خاص اختصاص یافته از سوی دیگر، همچنین وجود مساجد فراوان گویای پویایی این مجموعه فرهنگی، اقتصادی، تاریخی و هنری در طول زمان و به فراخور اوضاع و شرایط حاکم بوده است.
* نمود ویژگی‌های معماری دوره قاجار در بازار زنجان
هر سمت بازار و هر سرا و رسته‌ای حال و هوای خاص خود را دارد. با توجه به دوره تاریخی بازار زنجان که متعلق به دوره قاجار است شرایط معماری حاکم بر زمان در آن کاملا نمود دارد. راسته‌ها، حجره‌ها، چهار سوق‌ها، مساجد، سراها و کاروانسراهای درون شهری، گرمابه‌ها به شکل زیبا اجرا شده است.
کاروانسراهای بازار زنجان یا به‌عبارت دیگر سراهای آن از ارزشمند‌ترین عناصر تجاری و معماری این بازار به حساب می‌آیند. سراها غالباً محل استقرار تجارتخانهها بوده‌اند و همگی دارای حیاط مرکزی هستند.
فنون زیبایی که در شکل‌گیری بازار نقش بی بدیلی بازی می‌کنند کاربرد انواع طاق و قوس‌های هلالی، جناغی و ضربی، و گهواره‌ای در راسته‌های اصلی و فرعی است که مزین به آجر چینی‌هایی با طرحهای مختلف هندسی خفته، راسته، حصیری و به‌کارگیری آجر و کاشی به سبک قدیمی و کاشیکاری به رنگ‌ها و طرحهای قاجاری در سطوح خارجی و داخلی بناها، طاق‌نماها، طاق و قوس‌ها و همچنین ستون نماهای گلدانی.
تکنیک‌های معماری و سبک‌ها و شیوه‌های تزئینی دوران قاجار در راسته‌ها، حجره‌ها، چهار سوق‌ها، مساجد، سراها و کاروانسراهای درون شهری، گرمابه‌ها به شکل زیبا اجرا شده است. این فنون شامل کاربرد انواع طاق و قوس‌های هلالی، جناغی و ضربی، و گهواره‌ای خاصه در راسته‌های اصلی و فرعی، مزین به آجر چینی‌هایی با طرحهای مختلف هندسی خفته، راسته، و حصیری و به‌کارگیری آجر و کاشی به سبک قدیمی، و کاشیکاری به رنگ‌ها و طرحهای قاجاری در سطوح خارجی و داخلی بناها، طاق‌نماها، طاق و قوس‌ها و همچنین ستون نماهای گلدانی. اوج این سبک‌های معماری و شیوه‌ها و نو آوری‌های تزئینی در اجزا و ارکان مساجد تاریخی زنجان مخصوصا مسجد جامع زنجان به ظهور رسیده است.
* بازار تاریخی زنجان در مسیر انتظار جهانی شدن
این ظرفیت تاریخی در شهر زنجان دارای اهمیت گردشگری بالای است که تا به امروز مورد توجه قرار نگرفته است. در حال حاضر بازار تاریخی شهر زنجان ثبت آثار تاریخی کشور است و می‌تواند در مسیر جهانی شدن قدم بردارد، اما نه با وضعیت موجود! جهانی شدن بازار تاریخی زنجان نیازمند خلاقیت و تلاش در راستای رعایت شاخصه‌هایی مهم برای حفظ و حراست از بناها و آثار تاریخی است. در حال حاضر ضرورت توجه به حریم ساخت و سازها و ساماندهی و احیای مبلمان داخلی بازار زنجان یکی از ضروریات مهم محسوب می‌شود.
در حال حاضر برخی سراهای بازار تاریخی زنجان نیازمند توجه بیش از پیش است و همچنین توجه به بدنه‌سازی خیابان های اطراف بازار که از خیابان‌های اصلی ورودی به آن محسوب می‌شوند باید مورد توجه باشد. ضرورت توجه به یکپارچه‌سازی سیما و منظر داخلی بازار تاریخی و پیروی کردن از الگوی واحد در داخل بازار برای حفظ و توسعه آن و همچنین تحقق جهانی شده آن موثر خواهد بود.
تا به امروز ظرفیت‌های بازار تاریخی زنجان مغفول بوده و با فرا رسیدن ایام نوروز و مسافرت‌های نوروزی که با حضور مسافران در شهر زنجان همراه خواهد بود باز هم باید به داشته‌های خود نگاه کنیم و ببینیم برای رشد و توسعه آن چه کرده‌ایم!
=============
گزارش از احمد اسدی
=============
انتهای پیام/73007/ن40
