به گزارش خبرگزاری فارس از تبریز، ساخته شدن بناهای باشکوه و عظیم در حاشیه رود ارس تاریخی بسیار کهن دارد؛ در کنار مجموعه‌هایی همچون قلعه‌های بلند بالا و حمام کردشت، مجموعه کلیساهای تاریخی نیز بر زیبایی این منطقه و جذابیت‌های دیدنی‌اش افزوده‌اند.
مجموعه کلیساهای این منطقه و دیگر شهرهای استان آذربایجان شرقی نشانه تعامل و همراهی اقوام و ادیان مختلف ابراهیمی در کنار یکدیگر بوده و توانسته‌اند این دوستی را در قالب هنر و فرهنگ نیز به تصویر بکشند.
کلیساها به عنوان بخشی مهم از تاریخ منطقه آذربایجان، همواره حضوری ارزشمند در زندگی مردم منطقه و پیروان عیسی مسیح (ع) داشته‌اند و استان‌های آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی با توجه به موقعیت خاص مکانی و اهمیت تاریخی‌شان، میزبان نمونه‌های منحصر به فردی از مهمترین کلیساهای جهان هستند؛ نمونه‌هایی که با ثبت در فهرست آثار جهانی سازمان یونسکو به یادگارانی برای تمام مردمان جهان تبدیل شده اند.
***
کلیسای سنت‌استپانوس بی‌شک یکی از دیدنی‌ترین یادگاران تاریخی استان آذربایجان شرقی است؛ مجموعه‌ای در 16 کیلومتری غرب شهرستان جلفا و در 3 کیلومتری کرانه جنوبی رود ارس.
در مورد تاریخچه ساخت این بنا اظهارات فراوانی وجود دارد. عده‌ای آن را از بناهای اوایل مسیحیت و برخی نیز چون تاورنیه این بنا را به دوره صفویه نسـبت می‌دهند. درحـالیکه شیوه معماری بنا و مصالح ساختمانی آن نشان دهنده این مطلب است که این کلیسا در بین قرن چهارم تا ششم هجری مابین قرون دهم تا دوازدهم میلادی ساخته شده است.
در مورد موقعیت کلیسا نیز می‌توان چنین استنباط نمود که کلیسا در محوطه‌ای محصور شده از درختان و در دره سرسبزی واقع شده که حصاری سنگی آن را احاطه کرده و آن حصار باروئی بلند با هفت برج نگهبانی و پنج پشت بند استوانه‌ای سنگی شبیه به دژهای مستحکم دوره ساسانی و قرون اولیه اسلامی دارد. دروازه این بارو در وسط دیوار غربی تعبیه شده و دارای دری چوبی ـ آهنین می‌باشد و نقش برجسته‌ای از حضرت مریم(ع) و دوران کودکی حضرت عیسی(ع) در پیشانی طاق‌نمای آن به چشم می‌خورد.
بنای این کلیسا از سه قسمت اصلی برج ناقوس، نمازخانه، اجاق دانیال تشکیل شده است.
برج ناقوس کلیسا بر روی ایوان دو طبقه‌ای متصل به دیوار جنوبی کلیسا قرار دارد. این برج با نقوش برجسته فرشته، صلیب، ترنج، ستاره گل هشت‌پر زینت یافته است. این برج از آثار نفیس دوره قاجاریه است و در زمان عباس میرزا نایب‌السلطنه مرمت شده است. درب ورودی نمازخانه منبت کاری با تزئینات بسیار زیبای آن در وسط ضلع غربی تعبیه شده است و گفته می‌شود بیش از هزار تکه چوب در آن به کار رفته است. در این قسمت از کلیسا حجاری پایه‌ها و نیم ستون‌ها و زنجیرهای جوانب و مقرنس‌های آن از شاهکار‌های هنر حجاری به شمار می‌رود.
کتیبه‌ای از سنگ ماسه‌ای سرخ رنگ به خط نستعلیق بر بالای در ورودی و زیرطاق مدخل کلیسا به چشم می‌خورد، نقش‌های برجسته‌ای از فرشتگان بر پیشانی طاق‌نماهای اضلاع شانزده‌گانه پهن‌گنبد مرکزی که در حقیقت پای طاق گنبد بلند و زیبای نمازخانه کلیسا محسوب می‌شود حجاری شده است. اجاق دانیال تالاری است متصل به دیوار شمالی کلیسا که 6 متر عرض و نزدیک به 20 متر طول دارد؛ اجاق دانیال به نام دانیال از قدیسین قرن پنجم میلادی معروف است.
این زیبایی‌ها و جزییات بسیاری موجب شد تا این مجموعه به همراه چند کلیسای دیگر به عنوان اولین آثار ثبت جهانی استان، همه ساله میزبان تعداد زیادی از گردشگران باشند.
***
اما سنت استپانوس تنها کلیسای دیدنی حاشیه ارس نیست؛ نمازخانه چوپان یا ناخیرچی هم در نوار مرزی ایران و جمهوری خودمختار آذربایجان بر سر راه کلیسای سنت استپانوس ساخته شده و از دیگر کلیساهای ثبت شده در سازمان یونسکو می‌باشد. نمازخانه ناخیرچی در دامنه جنوبی رود ارس، بر دامنه کوه در غرب نمازخانه سنت‌استپانوس قرار دارد. ناخیر در ترکی آذری به معنی گله‌گاو است و ناخیرچی به معنی گاوچران یا چوپان می‌باشد.
کلیسا دارای شکلی صلیبی و یک گنبد مرکزی می‌باشد. گنبد آن بر روی پایه‌ای استوانه‌ای استوار شده است و به همین جهت شکل منحصر به فردی دارد. این نمازخانه همانطور که در تاریخچه آن آمده است چون مورد استفاده قشر ساده و بی‌آلایش چوپانان بوده است بنای آن نیز مانند زندگی چوپانان ساده و زیبا و بی‌آلایش می باشد.
***
کلیسای مریم مقدس سومین کلیسای تاریخی حاشیه ارس است. در محل تلاقی دو رودخانه آق‌چای و ارس در سطح وسیعی و صافی که به صورت طبیعی است و در حاشیه جنوب ارس قرار گرفته، میزبان روستای سنگی دره شام است و در حاشیه شرقی این روستا، کلیسای مریم مقدس ساخته شده است.
دیگر کلیسای مجموعه ثبت جهانی استان، دارای کتیبه یا سنگ نوشته نیست که بتوان با استناد به آن برای بنا تاریخ‌گذاری کرد ولی طبق شواهد و مدارک و متون تاریخی، قدمت و تاریخ این کلیسا به دوران صفویه و قبل از آن برمی‌گردد.
کلیسای مریم مقدس و روستای دره شام تا دوره صفویه فعال بوده و زندگی در آن جاری بوده ولی بعد از آن کوچ ارامنه جلفا به جلفای اصفهان توسط شاه عباس این روستا نیز متروکه گردیده و پس از آن جمعیت زیادی در آن زندگی نمی‌کند.
بنای این کلیسا با مصالح سنگی ساخته شده، به شکلی که در دیواره‌ها شاهد تکه سنگهای کوچکتر و در گنبد تمام سنگی اجرا شده است، در فضای داخلی کلیسا می‌توانیم گچ‌کاری و همچنین نقاشی دیواری هم ببینیم.
تنها در سردرب ورودی کلیسا از سنگهای تراش و تزئینات سنگی استفاده شده است نوع تزئینات گل و بوته و صلیب می‌باشد که به صورت جدا در بخش‌های مختلف دیواره به کار رفته است.
***
کلیساهای حاشیه ارس بی‌شک یکی از دیدنی‌ترین یادگاران تاریخ در روزهای آغاز سال نو هستند؛ یادگارانی از دیروز برای امروز و فردا ...
................................
نگارنده: فرینوش اکبرزاده
................................
انتهای پیام/60001/ع40/د1000
