حسین غیاثوند به بهانه برگزاری همایش سیما و منظر شهری و قرار گرفتن دبیرخانه شهر اسلامی در قزوین در گفت‌وگو با خبرنگار فارس از قزوین در پاسخ به سئوالات به بیان سیاست‌های توسعه شهری در قزوین و مهم‌ترین موانع پیش روی حفظ و گسترش منظر تاریخی فرهنگی شهرهای تاریخی پرداخت که در ادامه می‌خوانید.
فارس: از نقطه نظر علم شهرسازی، شهر دینی و شهر اسلامی دارای چه تعاریفی است؟
دین اسلام دینی است که برای همه شئون زندگی انسان برنامه دارد و زمانی این دین به انسان‌ها عرضه شده که بشر به حد قابل قبولی از ادراک در حوزه‌های مختلف رسیده بود.
دین مبین اسلام برای معماری اسلامی نیز تعاریف مشخصی دارد که در جای جای آیات و روایات به صورت مستقیم و غیرمستقیم به آن اشاره شده است.
در قسمت‌های مختلفی از تاریخ اسلام بزرگان دین مناظر و تعاریفی از امارت‌های ساخته شده آن دوران و در شهرهای مختلف از جمله شهرهای پایتخت مذهبی بیان کرده‌اند که از جمله آنها می‌توان به شهر قزوین اشاره کرد.
در مطالبی که در مورد معماری شهر قزوین بیان شده مشاهده می‌شود که بحث تفکیک جنسیت، تفکیک فضاهای عمومی و خصوصی ساختمان، توجه به آب نما و فضای سبز برای ساختمان‌ها و استفاده از المان‌های معماری اسلامی بسیار مورد تأکید و توجه قرار گرفته است.
تعدد مساجدی که در شهر وجود داشته و تلفیق آنها در فضاهایی مانند بازار، مجموعه‌های مسکونی و تجاری نشان می‌دهد که اسلام برای شهرسازی برنامه دقیقی دارد اما باید اعتراف کنیم که در شهرسازی مدرن از این معماری غنی اسلامی فاصله گرفته‌ایم.
شهرهای ما به جای آنکه بر اساس تعالیم دین مبین اسلام حرکت کنند از الگوهای غربی بهره برده‌اند.
بنابر این باید از فرصت موجود استفاده کرده و سیما و منظر شهری را به سمتی سوق دهیم که در 50 سال آینده مردم با ملاحظه منظر شهری و استفاده از شهر به سمت خداپرست شدن حرکت کنند.
امروزه بسیاری از بناها در حوزه ظاهر ساختمانی مصداق شیطان پرستی هستند که از جمله آن ها می‌توان به کاربری‌های مجموعه‌های مختلف و فضاهایی مثل برخی سالن‌های مراسم و آمفی تئاترها اشاره کرد.
فارس: به اعتقاد شما سیاست‌های توسعه شهری در کشور ما با تعاریف موجود از شهر اسلامی مطابقت و همسویی دارد؟
در برنامه پنجم توسعه و توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور اشاره‌هایی به توسعه شهری مطابق با تعاریف اسلامی شده اما تبلور آن را در دستورالعمل های اجرایی زیاد مشاهده نمی‌شود.
در مقررات ملی ساختمان ایران در خصوص شهر اسلامی نمود خاصی مشاهده نمی‌شود و تعاریف ارائه شده در خصوص معماری اسلامی را باید به قوانین و مقررات تبدیل کنیم و در سیستم نظام آموزشی نیز این موضوع باید تحقق یابد.
در حال حاضر دانشجوی معماری فارغ التحصیل از دانشگاه‌های کشور در زمینه معماری اسلامی هیچ تخصصی ندارد در حالی که هر دانشجوی معماری باید حداقل 30 واحد درسی خود را در این زمینه بگذراند تا تخصص لازم در زمینه معماری اسلامی را کسب کند.
از سوی دیگر در گلوگاه‌های دیگر و آزمون‌هایی که برای جذب فارغ‌التحصیلان معماری در کشور وجود دارد باید تصمیماتی اتخاذ شود که این افراد به سمت طراحی‌ها و معماری‌هایی با سبک اسلامی سوق پیدا کنند.
فارس: مهم‌ترین ویژگی‌های شهر اسلامی از نقطه نظر سیما و منظر شهری چیست؟
یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های شهر اسلامی بنا به فرمایش امام علی(ع) مسئله امنیت آن شهر است.
مشخصه امنیت مسئله جدی است و وجود باغ‌ها و فضای سبز در اطراف شهر هم به لحاظ مسائل زیست محیطی حائز اهمیت بوده و هم به عنوان فضای تلطیف کننده برای هر شهری مورد نیاز است.
وجود باغ و باغستان در مقیاس محله‌ای و یا منطقه‌ای در فطرت انسان وجود دارد زیرا موجب ایجاد آرامش در انسان می شود که در معماری اسلامی مورد تأکید قرار گرفته و رعایت شده است.
در یک شهر اسلامی مساجد باید در دسترس مردم باشند و معماری خیابان ها و کوچه‌ها به گونه ای طراحی شود که دسترسی‌ها به یکدیگر و به خصوص مساجد آسان باشد.
استفاده از کارشناسان حوزه دین نیز در این امر موثر است زیرا به دلیل تسلط بر مبانی دینی می توانند در تدوین آئین نامه ها به معماران و شهرسازان کمک کنند که در این زمینه تاکنون در سطح کشور اقدامی صورت نگرفته است.
در حال حاضر تعداد طراحان با تفکر اسلامی در کشور کم است و در نظام آموزشی کشور موفق نشدیم طراح با تفکر معماری اسلامی تربیت کنیم و طراحان با این موضوع آشنایی کافی ندارند.
منابع موجود در این زمینه به روز نیست و برخی از آنها نیز قابلیت اجرایی ندارند در حالی که باید معماری اسلامی را با موضوعات روز دیکته کنیم تا روح اطاعت پذیری برای مردم نیز داشته باشد.
در کشوری مانند مالزی که سابقه توسعه طولانی مدت ندارد، بهترین مساجد با شکل و ظاهری بسیار زیبا که قابل پذیرش برای نسل امروز است ساخته شده و بهترین مکان‌ها برای مساجد در نظر گرفته شده است.
در چنین کشورهای مساجد محور فعالیت‌های اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی مردم به شمار می‌رود اما در کشور ما هنوز از مساجد برای اقامه نماز و به عنوان مصلی استفاده می‌شود.
یکی از دستاوردهای شهر اسلامی توسعه متوازن شهر است بنابر این بر اساس الگوی معماری اسلامی توسعه شهر باید متوازن باشد و مناطق توسعه نیافته‌ای مانند جنوب شهر قزوین نباید به هیچ عنوان وجود داشته باشد.
فارس: مهم‌ترین موانع در مسیر حفظ و گسترش منظر تاریخی ـ فرهنگی شهرهای تاریخی مانند قزوین از دیدگاه شما چیست؟
بخشی از امور در حیطه کار دولت است و برخی از ضوابط مورد نیاز نیز وجود ندارد که باید به صورت دستورالعمل ابلاغ شده و قابلیت اجرایی شدن داشته باشد.
هنوز معماری اسلامی را باور نکرده‌ایم که در وهله نخست باور داشتن این دغدغه از سوی مسئولان و متولیان امر و در مرحله دوم نیز استفاده از ظرفیت رسانه‌ها برای فرهنگ سازی در تحقق این مهم موثر است.
مردم باید نسبت به این موضوع دغدغه داشته و آگاه باشند که اگر به عنوان نمونه نمای ساختمان خود را با الگوی معماری اسلامی بسازند برکتش در آینده به خودشان و فرزندانشان باز می‌گردد.
فارس: نهاد شورا به ویژه کمیسیون عمران و شورای شهر چه ابزارهای قانونی و نظارتی برای جهت دهی توسعه شهری به سمت حفظ و احیای مفاهیم شهر اسلامی در اختیار دارند؟
شورای شهر یک دستگاه سیاست‌گذار است که وظیفه اجرایی ندارد بلکه وظیفه آن نظارت است.
نقش شورا این است که باید حلقه مفقوده توسعه شهر بر اساس مفاهیم معماری اسلامی را کامل کند و با اتصال کارشناسان به یکدیگر و سیاست گذاری برای شهرداری به عنوان یک نهاد مجری موجب تبلور این مفاهیم در توسعه شهر شود.
تبلور این مهم در طرح تفصیلی شهر قزوین به وضوح قابل مشاهده است و تاکنون در 21 جلسه‌ای که در کمیسیون شهرسازی برگزار شده 17 جلسه به این موضوع اختصاص داده شده است.
در نظر گرفتن سیاست‌های تشویقی برای مهندسانی که در طراحی خود این موضوع را لحاظ می‌کنند و سیاست‌های بازدارنده برای کسانی که از این موضوع فاصله می‌گیرند، می‌تواند تا حد زیادی در حفظ و توسعه سیمای شهر براساس مفاهیم اسلامی موثر باشد.
البته ضوابط باید شفاف، متناسب با جغرافیا، موضوعات فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی و بافت منطقه باشد تا سنخیت اجرایی پیدا کند.
فارس: چه مفاهیمی از شهر اسلامی برای شهروندان ناشناخته است؟
بسیاری از مفاهیم شهر اسلامی برای شهروندان ناشناخته است، بنابر این هرچه شهروندان را با قرآن و فرهنگ اهل‌بیت (ع) مأنوس کنیم به همان میزان بینش و بصیرت آنان نسبت به این موضوع افزایش می‌یابد.
در سطح شهر قزوین نیز آثاری از بناهای تاریخی با معماری اسلامی مانند سرای سعدالسلطنه، دولتخانه صفوی و مجموعه مسجدالنبی برجای مانده که بازدید از آنها در نوع دیدگاه شهروندان نسبت به معماری اسلامی موثر است.
معماری فعلی شهر قزوین معماری نامأنوس با فرهنگ ایرانی ـ اسلامی است و برای رفع این مشکل صدور پروانه ساختمانی در منطقه انصاری شرقی فعلا متوقف شده تا طرح بدنه این خیابان به صورت ایرانی اسلامی تهیه و تدوین شود.
شهروندان قزوینی مردمی مذهبی هستند که اگر الگوهای اسلامی به صورت واضح برای آنان بیان شود قطع یقین استقبال خوبی از آن می‌کنند.
فارس: چگونه می‌توان مفاهیم مدرن معماری را با مفاهیم معماری اسلامی تلفیق کرد؟
معماری مدرن و معماری اسلامی با یکدیگر منافاتی ندارد زیرا معماری اسلامی برگرفته از دین مبین اسلام است که برای همه افراد بشر و در عصرهای مختلف مناسب و مطابق فطرت انسان است.
مفاهیم شهرسازی اسلامی مفاهیم بسیار مترقی را شامل می‌شود که برای جامعه کنونی کاربرد زیادی دارد.
به عنوان نمونه در معماری اسلامی نسبت به شهرسازی با در نظر گرفتن مسئله حفظ امنیت آن تأکید زیادی شده که رعایت آن در عصر حاضر نیز امنیت بیشتر شهرها را به دنبال دارد.
در سال‌های اخیر نمونه‌هایی از تلفیق معماری اسلامی و مدرن در سطح کشور به اجرا درآمده که نمونه آن برج میلاد تهران است و اجرای طرح‌هایی از این قبیل با همکاری متقابل مسئولان و کارشناسان امکان‌پذیر است.
فارس: برگزاری همایش شهر وسیمای شهری چقدر در تبیین مفهوم معماری اسلامی و احیای منظر تاریخی-فرهنگی شهرها موثر است؟
در همایش مجمع جهانی شهر اسلامی که دبیرخانه دائمی آن در قزوین راه‌اندازی شده است، در مقیاس کلان از تمام کشورهای اسلامی تبادل نظر کردیم اما این همایش‌ها کافی نبوده و بخش کوچکی از راه است.
برگزاری پنل‌های تخصصی و تشکیل کارگروه‌ها به منظور بررسی هرچه بیشتر این موضوع باید در سازوکار قرار گیرد.
مسئولان رده‌های مختلف باید برای تحقق این مهم همکاری داشته و این دغدغه در سطح ملی بیان شود تا به نتیجه مطلوب دست یابیم.
انتهای پیام/77010/صا40/پو3002
