تعزیه‌خوانی و شبیه‌خوانی از عهد باستان در ایران مرسوم بوده و ایرانیان شیعه نیز در ساختن تعزیه و به نمایش در آوردن واقعه‌های کربلا و حدیث مصایب سیدالشهدا (ع) به سنت نمایش‌های آیینی ایرانیان قدیم و شیوه اجرای مناسک و آیین‌های آنان و پاره‌ای از عناصر اسطوره‌ای و حماسی نظر داشته‌اند.
خبرنگار فارس در گفت‌وگویی با محمدرضا آزاد نویسنده و کارگردان تئاتر به بحث و بررسی تعزیه و شرایط تعزیه در دوران کنونی پرداخته است.
فارس: تعزیه چیست؟
تعزیه گونه‌ای نمایش مذهبی است که بازتابی از هنر ایرانی و فرهنگ شیعه است که در ایران درست شد و در جهان تشیع نیز به عنوان یک متعالی اجرای اثر دارد.
فارس: تعزیه چه زمانی به‌وجود آمد؟
تعزیه به مرور تشکیل شده است ولی از دسته‌روی‌هایی که در زمان آل‌بویه وجود داشت تعزیه به‌وجود آمد و در زمان زندیه و صفویه تکمیل و در زمان قاجار شکل حرفه‌ای‌تر به خود گرفت.
فارس: گاهاً افراد می‌گویند با توجه به اینکه نمایش‌هایی شبیه به تعزیه برای قهرمان‌های شاهنامه اجرا می‌شود، تعزیه قبل از اسلام به‌وجود آمده است؟
خیر، این شکل تعزیه برای بعد از اسلام است اما در دوره‌های پیش از اسلام نمونه‌ای از این هنر مانند سوگ سیاوش (سووشون) و نمونه‌هایی از این دست بوده است ولی تعزیه با این شکل و شمایلی که هست بعد از اسلام و در زمان آل‌بویه شروع شد.
البته تعزیه شکل‌های مختلفی داشته است، همه هنرها در همه جهان اینطور هستند که وقتی یک هنری به نوعی تشکیل می‌شود به مرور شکل آن عوض شده و تکمیل‌تر می‌شود و طبیعتاً تعزیه هم اینگونه بوده است. شاید تعزیه‌هایی امروزه بر اساس شاهنامه داشته باشیم که البته این از حسن هنر اسلامی و ایرانی است و حتی تعزیه‌هایی از موضوعات امروزی نیز وجود دارد ولی تعزیه هنری است که بر مبنای مراسم عزاداری اباعبدالله‌الحسین (ع) شکل گرفته است.
فارس: می‌توان تعزیه را یک هنر برتافته از ایران و دین اسلام دانست؟
بله، تعزیه یک هنر واقعاً ایرانی اسلامی است که بر اساس فرهنگ نمایشی، هنری و ادبی ایران است و در واقع هنر تعزیه امتزاج تفکرات و اندیشه‌های اسلامی با هنر ایرانی است.
فارس: فلسفه تعزیه در عزاداری امام حسین (ع) چیست؟
ما انسان‌ها دوست داریم از حواس بیشتری برای انتقال پیام‌ها استفاده کنیم. تعزیه هنری است که در راستای هنر نمایش، واقعه کربلا را برای ما با درگیر کردن بیشترین حواسمان محسوس‌تر می‌کند. وقتی ما یک نقاشی را می‌بینیم حس دیدن ما را تقویت می‌کند یا هنر سینما دیدن و شنیدن ما را مورد تاثیر قرار می‌دهد ولی تعزیه هنری است که دیدن، شنیدن و لمس کردن را در بر می‌گیرد و هنری برتافته از ویژگی‌های آیینی ملت ایران است که واقعه کربلا را بازسازی کرده است.
بازسازی واقعه کربلا با همه ویژگی‌هایش فلسفه پیدایش تعزیه است، فلسفه‌ای که نشان می‌دهد انسان مقلد است و تقلید را دوست دارد و انسان با نمایش می‌خواهد اندیشه‌های خود را انتقال دهد و به این وسیله اندیشه و آیین مذهبی خود را منتقل کند که تعزیه بازتاب آن است.
فارس: تعزیه در انتقال درست مفاهیم واقعه عاشورا تا چه اندازه موفق بوده است؟
تعزیه موفقیت بسیاری داشته و بسیاری از تصاویری که نسل‌های مختلف از قیام عاشورا دارند تصویری است که تعزیه برای آن‌ها به وجود آورده است. تعزیه یک رسانه نمایشی است که توانست واقعه عاشورا را به صورت هنری منتقل کند و این خیلی مهم است چون بزرگان می‌گویند «هیچ تفکری در تاریخ ثبت نخواهد شد مگر با هنر در بیامیزد».
الان تلویزیون و رادیو وجود دارد که یک رسانه فراگیر است، ولی زمانی که تلویزیون و رادیو نبوده تعزیه رسانه فراگیر بوده که در تمام محلات و روستاها اجرا می‌شد و همین اجرا موجب شده که بتواند با مخاطب خود به خوبی ارتباط برقرار کند و ابعاد مختلف قیام عاشورا را با زبان هنر به مخاطبانش منتقل کند برای همین تعزیه بسیار تاثیرگذار بوده است.
فرق تئاتر با تعزیه چیست؟ آیا تعزیه جدای از تئاتر است یا زیر شاخه آن محسوب می‌شود؟
یک مفهوم به نام نمایش و یک مفهوم به نام تئاتر داریم که از نمایش خاص‌تر است و تعزیه گونه‌ای از نمایش است که ویژگی‌های شدید آیینی دارد و در آن تماشاگر، تماشاگر نبوده بلکه شرکت‌کننده است. در واقع تماشاگر جزیی از نمایش است و از ویژگی‌های دیگری که فقط در تعزیه وجود دارد و در هنرهای نمایشی دیگر کمتر از آن استفاده شده جنبه موسیقایی و آوازی آن است. تعزیه یک نوع اپرای ایرانی است که شعر و آواز در آن خیلی نقش دارد.
یکی از موارد دیگری که در تعزیه تاثیر دارد نشانه‌شناسی نشانه‌هاست که در تئاتر ایرانی از آن استفاده می‌شود ولی نه به اندازه تعزیه، مثلاً یک صندلی در تعزیه می‌تواند کاربردهای خاصی داشته باشد و نشانه‌های متفاوتی به خود بگیرد. اینها همه جزو ویژگی‌های نمایش است که در آن به کار رفته است و تعزیه گونه‌ای از نمایش است و با تئاتر تفاوت دارد.
============
گفت‌وگو: نجمه عزتی
============
انتهای پیام/2258/م40/آ3004
