به گزارش خبرگزاری فارس از تبریز، وقتی صحبت از ادبیات حوزه کودک و نوجوان به میان می‌آید بی‌شک برخی نگاه‌ها به نویسندگان این حوزه معطوف می‌شود و شاید برخی افراد کاستی‌های این حوزه را از چشم نویسندگان بدانند. برای پی بردن به مؤلفه‌ها و فاکتورهای موفقیت یا عدم موفقیت حوزه ادبیات کودک و نوجوان به سراغ یکی از فعالان عرصه داستانی این حوزه رفته‌ایم که مهمترین فاکتورهای جذابیت داستان‌‌های کودک و نوجوان را ژانر فانتزی، طنز و حادثه می‌داند.
محمد رمضانی که نام آشنای کودکان و نوجوانان است از سال 1363 نوشتن در این وادی را آغاز کرده و البته نمی‌داند چطور شده است که از همان ابتدا برای کودک و نوجوان می‌نویسد و البته طنز می‌نویسد.
وی که عنوان مترجم برگزیده ششمین جشنواره مطبوعات کودک و نوجوان و طنزنویس برگزیده هفتمین جشنواره مطبوعات کودک و نوجوان کشور را به خود اختصاص داده و مقام اول نمایشنامه‌نویسی در کنگره پرسش مهر رئیس جمهوری را در پرونده نویسندگی و فعالیت فرهنگی خود دارد نقدهایی را در عرصه ادبیات کودک ونوجوان وارد می‌داند که پرداختن به این مسائل و تاثیر ادبیات کودک و نوجوان در صنعت نشر کشور و ....محور بحث ما را تشکیل می‌دهد.
ویژگی ادبیات داستانی حوزه کودک و نوجوان چیست؟
مهمترین ویژگی سبک داستان‌نویسی حوزه کودک و نوجوان توجه به مخاطبان آن است چرا که در این حیطه سن خاصی مورد نظر است که در کودکان از سن دو یا سه سالگی تا سن 10 و 12 سالگی را شامل می‌شود و در نوجوانان از 12 تا 18 سالگی و طبق تعریف جدید کانون پرورشی فکری کودکان و نوجوانان تا 20 سالگی را نیز در بر می‌گیرد. اما ادبیات بزرگسالان می‌تواند دوره سنی 18 تا 90 سالگی را شامل شود.
با توجه به این که دوره کودکی و نوجوانی محدود است بیشترین دریافت انسان در این حوزه بوده و شخصیت او شکل می‌گیرد از این رو خوراک فکری، فرهنگی و هنری که به او داده می‌شود بسیار مهم و حساس است.
از دیگر سو در این سن کودک و نوجوان آماده یادگیری و فهم است به اعتقاد من این موضوع مهمترین ویژگی ادبیات داستانی است که باعث حساس بودن این دوره نسبت به دوره‌های بزرگ‌تر می‌شود.
به نظر شما چالش‌های حوزه ادبیات داستانی کودک و نوجوان چیست ؟
چالش‌های چندی همواره دست به گریبان فعالان این عرصه است. بحث اول پدید آمدن مسائل نو و جدیدی که نویسنده کودک و نوجوان ملزم است یا این که خود انتخاب می‌کند تا در مورد آنها بنویسد.
در چنین مواقعی نویسنده از موضوعی برای کودک و نوجوان صحبت می‌کند که خود به عنوان کودک و نوجوان هرگز آن را تجربه نکرده است. به عنوان مثال گوشی موبایل، اینترنت، پیامک، بازی‌های کامپیوتری و ... که نویسنده کودک و نوجوان در دوره کودکی خود نداشته اما اکنون باید حس کودک را نسبت به این پدیده نوظهور درک کند تا بتواند بنویسد و این باعث بروز مشکلاتی در این حوزه می‌شود.
بحث دوم اینکه بسیاری از سازمان‌ها و نهادها علاقه‌مند به آموزش کودکان از طریق ادبیات داستانی هستند این نهادها و سازمان‌ها معمولا نویسندگان کودک و نوجوان را تشویق می‌کنند که مسائل مورد نظر آنان را در قالب داستان بیان کنند و این در شرایطی است که نویسنده معمولا علاقه‌ای به مستقیم‌گویی و آموزش دادن ندارد گاهی متولیان چنین مراکزی حتی با هدایت جوائز و امکانات به سمت خواسته‌های خود سعی می‌کنند نویسنده‌ها را با خود همسو کنند. در چنین شرایطی نویسندگانی که تمایلی به همسو بودن با این جریانات را ندارند معمولا از دایره نعمات این سازمان‌ها و نهادها محروم می‌شوند.
همچنین به اعتقاد من موضوعاتی که از جریانات معاصر بجوشد برای کودک و نوجوان بسیار جذاب خواهد بود. از دیگر سو نوع نگاه نویسندگان به موضوعات معاصر و غیرمعاصر معمولا نگاهی تازه نیست و اکثر آنها حتی اگر در موضوعات معاصر می‌نویسند نگاه آنها نگاه معاصر نیست. می‌توانم بگویم معاصر بودن مهمترین چیزی است که برای ادبیات کودک و نوجوان لازم است.
نقش ادبیات داستانی کودک و نوجوان در صنعت نشر کشور چگونه است؟
در اوایل پیروزی انقلاب اسلامی به نظر می‌رسید فعالیت در حوزه نشر کودک و نوجوان بیشتر از بقیه زمینه‌ها باشد و این بخش ارزش بسیاری داشت اما با پایان یافتن هشت سال دفاع مقدس و آغاز دوره سازندگی به نظر می‌رسد ارزش ادبیات داستانی حوزه کودک در رده‌های دوم، سوم و چهارم قرار گرفت و نسل جوان توجه بیشتری را به خود جلب کردند.
امروزه می‌توان گفت ادبیات کودک و نوجوان چندان مورد توجه نیست دلیل این ادعا این است که از ده‌ها نشریه‌ای که در دهه 60 برای کودک و نوجوان چاپ می‌شد اکنون شاید دو یا سه نشریه به کار خود ادامه می‌دهد از دیگر سو تیراژ 15 هزار جلدی کتاب‌های این حوزه در سال‌های اخیر به دو هزار و گاه کمتر رسیده است.
این امر باعث گران‌تر شدن قیمت کتاب‌ها و عدم تمایل کودک و نوجوان به خرید این کتاب‌ها شده است. در شرایطی که کتاب‌های خارجی گاه با قیمت ارزان و تیراژ بالا ارائه می‌شوند همواره مورد توجه کودکان قرار می‌گیرند. به ویژه به خاطر تیراژ بالا این کتاب‌ها همواره قیمت پائینی دارند. البته باید توجه کرد کتاب‌های خارجی هرگز نمی‌توانند فرهنگ ایرانی را برای کودکان و نوجوانان القاء کنند.
چرا علت استقبال از کتاب‌های خارجی بیشتر است؟
چاپ کتاب‌های خارجی به چند دلیل برای ناشران مفیدتر و کم دردسرتر است. نخستین علت این امر ممیزی است به این معنی که ناشر بعد از ترجمه کتاب به راحتی و بدون اطلاع نویسنده که بخواهد در متن کتاب اعمال می‌کند در حالی که این موضوع در مورد کتاب‌های تالیفی همواره برای ناشر دردسر ایجاد می‌کند.
دومین علت مسئله حق‌التألیف نویسنده است. در کتاب‌های تألیفی ناشر موظف می‌شود در هر چاپ درصدی به عنوان حق‌التالیف کتاب به نویسنده بپردازد اما در مورد اکثر کتاب‌های خارجی، ناشر این مبلغ را فقط یک بار و به مقدار اندک به مترجم می‌دهد.
سوم اینکه ناشر در قبال چاپ کتاب‌های خارجی بابت طراحی روی جلد و احتمالا نقاشی‌های داخلی کتاب هیچ هزینه‌ای متحمل نمی‌شود چرا که کتاب‌های خارجی تمام این نقاشی‌ها را با خود به همراه دارند.
تمام این قضایا باعث می‌شود تمایل ناشران به سمت کتاب‌های ترجمه‌ای بیشتر باشد.
شما به عنوان نویسنده حوزه ادبیات داستانی کودکان با ترجمه کتاب‌های خارجی مخالفید یا خیر؟
شخصا با ترجمه کتاب‌های خارجی مخالف نیستم اما متاسفانه در بسیاری مواقع ناشران متاسفانه به سمت کتاب‌های بسیار کم ارزش گرایش دارند. اگر مسئله کپی رایت در ایران وجود داشته باشد مطمئنا تمایل ناشران به سمت نویسندگان داخلی چرخش خواهد داشت چرا که از عهده پرداخت هزینه‌های گزاف کپی‌رایت نویسندگان خارجی بر نخواهند آمد.
روند مطالعه در بین کودکان و نوجوانان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
در شرایط حاضر وجود انواع و اقسام بازی‌های رایانه‌ای و تفریحات در میزان مطالعه کودکان و نوجوانان تاثیر گذاشته و آن را کاهش داده است و نمی‌توان این موضوع را انکار کرد. اما باید بگویم هنوز هم تمایل به مطالعه در کودکان و نوجوانان به مقدار زیاد وجود دارد آنچه لطمه اساسی را به مطالعه کودکان و نوجوانان می‌زند عدم توجه بسیاری از نویسندگان کودک و نوجوان به علایق آنان است.
متاسفانه بسیاری از نویسندگان توجه نمی‌کنند که کتابشان برای مخاطب جذاب باشد گاه شاهد آن هستیم که نویسنده کتاب کودک و نوجوان معنا و مفهوم بسیار سنگینی را در متن خود آورده و انتظار دارد کودک اثر او را به خاطر آن معنا و مفهوم بپسندد غافل از آنکه التذاذ مهمترین چیزی است که کودک و نوجوان در مطالعه جستجو می‌کند. گاه نیز نویسنده کودک و نوجوان تکنیک‌های بسیار پیچیده‌ای را در اثر خود خلق می‌کند که همین تکنیک‌ها موجب دلزدگی مخاطب از اثر او می‌شود.
فاکتورهای جذابیت این حوزه چیست؟
تا آنجا که با کودکان و نوجوانان ارتباط دارم حس می‌کنم بهترین ژانری که کودکان را به سمت خود می‌کشد ژانر فانتزی، طنز و حادثه است. این بدان معنا نیست که دیگر ژانرها مثلا ژانر تاریخی نباید برای کودکان و نوجوانان نوشته شود. تمام ژانرها برای کودک و نوجوان مهم است اما باید بپذیریم که این سه ژانر در ادبیات کودک و نوجوان حرف اصلی را می‌زند.
فرق رمان با داستان چیست؟
نباید تصور کرد که رمان همان داستان است چرا که در تفاوت این دو باید گفت: رمان حجم بیشتری نسبت به داستان دارد. البته ما داستان بلند نیز داریم که گاه حجم آن به رمان نزدیک می‌شود. مهمترین تفاوت بین رمان و داستان کوتاه و داستان بلند در آن است که در رمان معمولا حوادث موازی بیشتری وجود دارد که این امر موجب می‌شود تغییرات مکان و صحنه بیشتری اتفاق بیفتد.
داستان کوتاه یا بلند با یک شخص حرکت می‌کند و مسیرهای محدودی را می‌پیماید. اما رمان معمولا در سیر حرکت خود با شخصیت‌های بسیاری همراه می‌شود و از مکان‌ها و مسیرهای بیشتری عبور می‌کند.
تفاوت دیگر در این است که در داستان (چه بلند و چه کوتاه) معمولا روانکاوی شخصیت آن طور که در رمان اتفاق می‌افتد صورت نمی‌گیرد.
تفاوت بعدی اینکه در رمان نویسنده مجال آن را دارد تا تحلیلی از مضمون اثر ارائه دهد اما داستان محل تحلیل مضمون نیست.
اگر کمی از حوزه کتاب فاصله بگیریم، تاثیر انیمیشن بر فرآیند آموزش در کودکان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
در شرایط حاضر انیمیشن بیشتر وقت کودکان را گرفته است اما آینده را نمی‌دانم. به نظر می‌رسد کودک و نوجوان هنگام مطالعه، بیشتر خود را جدی می‌گیرد تا هنگام نگاه کردن به انیمیشن. کودک موقع مطالعه کردن دقت بیشتری دارد و واقعا حس می‌کند دارد کار مهمی انجام می‌دهد اما تماشای انیمیشن شکل سرگرمی دارد. به هر حال تأثیر انیمیشن بر کودکان را نباید نادیده گرفت.
مهمترین کارآیی جشنواره‌های سراسری کودکان از جمله جشنواره " دست‌های کوچک دعا" را در چه می‌دانید؟
مهمترین کارآیی این جشنواره‌ها این است که مجموعه وسیعی از دعاهای صادقانه کودکان از سراسر کشور و گاه از کشورهای همجوار جمع‌آوری می‌شود و نویسندگان کودک و نوجوان و سایر شعرا، هنرمندان و متولیان امور آموزشی می‌توانند با مطالعه دعاها به گنجینه وسیعی از افکار و احساسات کودکان و نوجوانان دست یابند.
نمی‌خواهید پلی به گذشته بزنید و بگوئید چطور شد که نویسنده کودک و نوجوان شدید؟
از سال 1363 نوشتن را آغاز کردم و نمی‌دانم چطور شد از همان اول برای کودک و نوجوان نوشتم و طنز نوشتم (بدبختانه) تاکنون تعداد 11 جلد کتاب از من چاپ شده که نسبت به رقم‌های 50، 60 و حتی 100 دوستان رقم قابل توجهی نیست و دلیلش شاید آن باشد که همواره علاوه بر داستان و رمان در حیطه تئاتر، سینما و عکاسی نیز فعالیت کرده‌ام و نیز می‌توانم بگویم شاید یک سوم از عمر خود را در کوه‌های کشور و یا در استراحت برای رفع خستگی از کوهنوردی‌های سنگین به سر برده‌ام.
و اکنون کدام آثار شما جدیدا چاپ شده ؟
به تازگی یک جلد کتاب به نام‌های " الاکلنگ کودکی "و " ماشین هاچی کوچی" توسط انتشارات کانون پرورشی چاپ شده و داستان " کلاغ‌ها مهربان هستند ، مهربان و تنها " به چاپ دوم رفته ، داستان بلند " روزهای تولد" زیر چاپ بوده و رمان "صندلی برای یک نفر و نصفی" برای انتشار به کانون پرورشی تحویل داده شده، همچنین رمان " نفت می‌سوزد آتش می‌سوزاند " که برگرفته از زندگی‌نامه عین‌القضات همدانی است زیر چاپ است.
و هم‌اکنون در مراحل پایانی نگارش رمان " می‌خواهم زنده بمانم " یا " 13 روز مانده به مرگ" هستم.
همچنین به تازگی ساخت فیلم مستند " یاران دره سی " ( دره یاران ) را به پایان رسانده و در تدارکات ساخت فیلم مستند "قاپیلار" ( درها) هستم.
سخن پایانی ؟
خسته هستم هر چند که به خودم اجازه و حق خسته بودن را نمی‌دهم.
================
نگارنده: معصومه درخشان
===============
انتهای پیام/60002/ع40/د1000
