به گزارش خبرگزاری فارس از سنندج، پدیده غار از همان ابتدای زندگی بشر بر روی زمین با دیگر سوالات و مجهولات وی عجین بوده است.
غار ابتدایی‌ترین و نخستین سرپناه انسان در دوران اولیه زمین به شمار می‌رفته و هر جا غاری وجود داشته قطعا در صورت کشف، مورد استفاده برای سکونت و پناه گرفتن در برابر خطرات بوده است.
اگر چه غار برای انسان‌های نخستین و دوره‌های بعد سرپناه و محل امن و آرامش بوده اما در حال حاضر این پدیده در کنار سوالات بسیاری، همراه با تاریکی و وحشت است.
مناطق کردنشین غرب کشور به ویژه استان‌های کردستان، کرمانشاه و آذربایجان غربی به دلیل شرایط خاص توپوگرافی و کوهستانی بودن از استان‌های مهم کشور در زمینه وجود غارهای طبیعی و حتی دست‌ساز و تاریخی به شمار می‌روند.
غار باستانی «کرفتو» در شهرستان دیواندره در استان کردستان، غار طبیعی «قوری قلعه» در نزدیکی شهر پاوه در استان کرمانشاه و غار «سهولان» شهرستان مهاباد در استان آذربایجان غربی از جمله غارهای مهم شناسایی شده هستند که در حال حاضر در کنار دیگر ویژگی‌های توریستی منطقه خودنمایی می‌کنند.
به منظور شناخت بیشتر از پدیده غار و اطلاع از غارهای استان کردستان با آرش یاسمن‌پور یکی از غارنوردان مطرح کشور گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که در پی می‌آید.
یاسمن‌پور دارای مدرک کارشناسی هنر در رشته نقاشی است و غارنوردی را از سال 1387 با رویکرد پژوهشی آغاز کرده است.
وی به همراه هفت تن از غارنوردان کشور، دوره غارنوردی و غارشناسی را در کشور لبنان طی کرده و علاوه بر تجربیات خود، در سال 1387 نیز در همایش بین‌المللی تهران که با حضور جمعی از غارنوردان مطرح کشور برگزار شد، شرکت کرد و در این دوره با نحوه عکاسی داخل غار، تکنیک کاربر روی تک طناب، نقشه‌برداری بر روی غار و زمین‌شناسی غار به صورت مقدماتی آشنا شد.
فارس: جناب آقای یاسمن‌پور به عنوان سوال نخست بفرمایید اصولا غار چیست و چه تفاوتی میان غارنورد و غارشناس وجود دارد؟
هر حفره‌ای که زمین دارد و قابل دسترسی است همچون پدیده‌ای حائز اهمیت است، غار در مناطق آهکی زمین ایجاد می‌شود، غارنورد به نحوی درصدد است با نفوذ به غار زمینه را برای حضور غارشناس آماده کند.
غارشناس نیز کسی است که در مورد شناخت ظاهری غار در ابعاد آب‌شناسی، زمین‌شناسی، جانورشناسی، حشره‌شناسی و باستان‌شناسی فعالیت می‌کند، در واقع شناخت ویژگی‌ها و شناخت ظاهری غار، به آن موجودیت می‌دهد، البته تهیه نقشه غار و اطلاعات محدود آن توسط غارنورد زمینه انجام مطالعات تخصصی توسط غارشناس را نیز فراهم می‌کند.
فارس: غارنوردی از چه سالی در ایران مورد توجه قرار گرفت و از چه زمانی به شکل تخصصی پیگیری شد؟
موضوع غارنوردی در دهه‌های قبل از 50 موجب شد که آقای «چنگیز شیخ‌لی» هیئت غارشناسی را در سال 53 تشکیل دهد. این هیئت فعال بود تا انقلاب، اما پس از انقلاب در فعالیت هیئت رکود ایجاد شد به نحوی که کمتر کسی به غار و غارنوردی توجه داشت تا اینکه به همت جمعی از غارنوردان و علاقه‌مندان غار، کمیته غارنوردی فدراسیون کوهنوردی در سال 77 شکل گرفت. البته در زمینه ورزشی.
این روند ادامه داشت تا اینکه در سال 1387 همایش بین‌المللی غارنوردی و غارشناسی به منظور آموزش مقدماتی غارنوردی برگزار شد و من و آقای پرهون از استان کردستان در این همایش شرکت کردیم. در واقع سمت و سوی پژوهشی کار زمانی در من به وجود آمد که پروفسور ولادیمیر گارسیچ در این همایش خطاب به شرکت کنندگان گفت: " شما در ایران غار ندارید و برای استناد به این گفته خود افزود تا زمانی که هیچ نقشه‌ای در مورد غارهای ایران نداشته باشید نباید مدعی داشتن غار باشید". این گفته پرفسور موجب شد که کار در زمینه نقشه‌برداری تخصصی غار را از پنج سال پیش شروع کنیم.
فارس: از زمان به وجود آمدن این ذهنیت که باید در زمینه نقشه‌برداری غار کار کنید تاکنون چه فعالیتی داشته‌اید؟ به ویژه این فعالیت شما در استان کردستان و غارهای آن در چه حدی بوده است؟
از زمان شروع کار نقشه‌برداری غار در کشور تاکنون 100 غار نقشه‌برداری شده است، در این مدت غار «کتله‌خور» و «زرین رود» در زنجان، «دربند» و «اویشو» در گیلان، «قلایچی» در بوکان و 45 غار در استان کردستان را نقشه‌برداری کرده‌ام و درصد هستم 71 غار شناسایی شده استان را نیز نقشه‌برداری کنم.
فارس: از میان غارهایی که تاکنون شناسایی کرده‌اید کدام یک به لحاظ وسعت و زیبایی و سایر ویژگی‌های که مدنظر یک غارنورد یا یک غارشناس است، مهم‌ترند؟
غار «کنه شم‌شم» در مریوان یک غار باستانی است که 455 متر طول دارد و دارای تالارهای بزرگ و تعداد زیادی کلنی خفاش است که در خصوص آن مقاله‌ای را به سومین سمپوزیوم غارشناسی لبنان ارائه داده‌ام. غار «گل سانه» بیجار که نخستین‌بار توسط هیئت کوهنوردی بیجار کشف شد و تیمی از سنندج به سرپرستی آقای مهدی‌پناه در سال 82 کاوش و اکتشاف آن را انجام داد و من نیز سال 90 برای نقشه‌برداری وارد آن شدم. غار گل سانه هزار و 800 متر وسعت و 160 متر طول دارد، انتهای غار به دو دریاچه نسبتا بزرگ ختم می‌شود دارای رسوبات آهکی بسیار زیبا و دیدنی است اما برای تکمیل مطالعات آن لازم است کار غواصی در دریاچه‌های آن انجام شود.
در محدوده شهرستان دیواندره به طرف شهرستان بیجار نیز غار «درویش خاکی» واقع است که از غارهای بزرگ استان است و یک هزار مترمربع وسعت دارد.
فارس: محدودیت کار شما برای شناسایی و کشف غارهای جدید در چه حدی است، آیا به نوعی مانع برای انجام کار تحقیقی در زمینه غار وجود دارد؟
بله، احتمال وجود غار در مناطقی که زمین دارای ساختار آهکی است بسیار زیاد است. مثلا در محدوده اطراف کوه شاهو و در منطقه «لون سادات» و «دیوزناو»، اما در این مناطق محدودیت‌هایی اعمال می‌شود که عملا مانع کار است.
فارس: به هرحال آنچه که مهم است این است که شما کار نقشه‌برداری غارهای مهم استان را یا انجام داده‌اید و یا در دست اقدام دارید ...
در سال 90 پرونده 11 غار «قالوجه»، «کولان گوره»، «کانی مکاییل»، «کول بی‌بن» و «سه‌مه‌نگان» در دیواندره، «گل سانه» و «کول تاریکه» در بیجار، «کونه که‌م تیا» و «زور ئاوا» در سقز، «کنه شم شم» در مریوان و «صلوات‌آباد» سنندج را در قالب یک تیم به اتمام رساندیم و برای انجام مقدمات ثبت در ردیف میراث طبیعی و تاریخی آن را به سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان کردستان تحویل دادیم.
یکی از غارهای مهم استان که نسبت به سایر غارها صبغه تاریخی و باستانی دارد «غار کرفتو» در شهرستان دیواندره است.
غار کرفتو مورد بی‌توجهی میراث فرهنگی قرار گرفته است
فارس: در صحبت‌هایتان اشاره‌ای به کاری که در این غار کرده باشید، نداشتید لطفا در این زمینه نیز توضیح دهید.
غار کرفتو به دلیل اینکه قرار است در ردیف آثار تاریخی جهان ثبت شود اهمیت زیادی دارد متاسفانه این غار تاکنون نقشه‌برداری نشده و در این زمینه از سوی میراث فرهنگی مورد بی‌توجهی قرار گرفته است و امیدواریم مسئولین میراث فرهنگی در این زمینه اقدامات لازم را برای سرعت بخشیدن ثبت این غار انجام دهند. البته آقایان آذرشب و عبدالله‌پور از کارشناسان میراث فرهنگی استان در زمینه کارهای تحقیقی غارها و ثبت آن با ما همکاری بسیار نزدیکی داشته‌اند که امیدواریم این همکاری در آینده بیشتر شود.
فارس: آیا در استان تشکیلاتی مرتبط با کار شما باشد وجود دارد؟
سه سال پیش انجمن غارنوردان و غارشناسان ایران راه‌اندازی شد که من جزو هفت نفر هیئت موسس آن هستم و در استان مسئولیت شعبه این انجمن را بر عهده دارم. با هیئت کوهنوردی و کارگروه غارنوردی استان و گروه کوهنوردی آرش همکاری داریم.
فارس: شبیه کار شما در زمینه نقشه‌برداری غار آیا در استان‌های کرمانشاه و آذربایجان غربی کار منسجمی مانند کردستان انجام شده است؟
در منطقه غرب کشور به صورت عمومی غارها و غارنوردان زیادی داریم، متاسفانه کار نقشه‌برداری غار در این استانها انجام نشده و بیشتر فعالیت در این حوزه حول غارنوردی است و به صورت تخصصی هیچ‌کدام از غارها به استثنای غار قلایچی در بوکان که خود کار آن را انجام دادم مابقی غارها نقشه ندارند و به نوعی می‌شود گفت که رسما هویت و شناسنامه ندارند.
نگاه درآمدزایی به غار موجب صدمات غیرقابل جبران به آن می‌شود
فارس: از کارگروه غارشناسی استان بیشتر بگویید
این کارگروه با 12 دستگاه اجرای عضو و به ریاست معاون هماهنگی و امور عمرانی استاندار کردستان فعال است اما متاسفانه ذهنیتی که بر چنین تشکیلاتی، که دولتی نیز هستند غالب است بحث درآمدزایی و توریستی آن است. مثلا اینکه ما هر کجا غاری داشته باشیم و آبی نیز باشد فورا چند دستگاه قایق تهیه کنیم و برای درآمدزایی مردم را به آنجا بکشانیم. در حالی‌که در بحث توریستی کردن غار باید به این مهم توجه داشت که نباید در تمامی غارها به روی عموم باز باشد چرا که در این صورت صدمات وارده به غارها غیرقابل جبران است.
در بحث استفاده از غار از دیدگاه علمی و جهانی دو نظریه مطرح است؛ یکی توریستی ورزشی و دیگری توریستی عام. در غارهای مشمول توریستی ورزشی افراد خاص و صاحب فن می‌توانند وارد شوند حال ممکن است آنان ورزشکار باشند و یا به لحاظ بررسی علمی برای مطالعه وارد غار شوند.
نورپردازی‌های غیرتخصصی موجب رشد جلبک‌ها در دیواره غارها شده است
متاسفانه بازدید توریستی عام در غار کرفتو و قوری قلعه و سهولان به این غارها به شدت آسیب وارد کرده است. استفاده از لامپ‌ها و نورپردازی‌های غیرتخصصی موجب رشد جلبک‌ها و برخی گیاهان در دیواره غارها شده در حالی‌که باید سنسورهای حساس در مسیرها و برای تامین روشنایی به مدت کوتاه تعبیه شود. همچنین دستکاری غار و درست کردن پله، استفاده از وسایل صوتی و بلندگو در غار و ریختن زباله و حتی مانده خوراکی‌ها به فضای غار آسیب جدی وارد می‌کند که برای این مشکلات باید چاره اندیشی کرد، باید حتی در تعداد کسانی که وارد غار می‌شوند وسواس به خرج داد چراکه هوای غار با خارج غار تفاوت دارد و وارد شدن منواکسید کربن حاصل از دم و بازدم بازدیدکنندگان به شکل دیگری به غار آسیب می‌رساند.
فارس: بسیاری از غارهایی را که نام بردید مربوط به استان‌های دیگر و یا شهرستان‌های استان بود آیا در سنندج غاری هست که شناسایی شده باشد؟
بله، در محدوده سنندج سه غار وجود دارد که کشف شده است. غار روستای زنان، غار روستای صلوات‌آباد و غار کوه «آبیدر» که جالب‌ترین آن غار آبیدر واقع در «بان شلانه» است.
کار نقشه‌برداری این غارها به اتمام رسیده و در شرف انجام مطالعات زمین‌شناسی قرار گرفته است. پیشنهادم این است که غار آبیدر به دلیل قرار گرفتن در مسیر کوهنوردان غار توریستی ورزشی معرفی شود تا علاقه‌مندان این ورزش از آن استفاده کنند.
فارس: ممکن است در مناطق مختلف استان غارهای زیادی وجود داشته باشد که تنها عده معدودی یا ساکنان بومی از آن خبر داشته باشند. در چنین وضعیتی چگونه می‌توانند محل این غارها را اطلاع دهند.
اگر محل این غارها به هیئت کوهنوردی اطلاع داده شود ما نیز از محل آن باخبر می‌شویم و کار شناسایی و در صورت قابلیت، تهیه نقشه آن را انجام خواهیم داد.
فارس: وضعیت باستان‌شناسی غارها و غارهایی که در دوره‌های مختلف در استان سکونتگاه انسان بوده‌اند، چگونه است؟
برخی از غارهای استان سکونتگاه‌های قدیمی بوده‌اند و انسان‌های اولیه و در دوره‌های مختلف، محل زندگی بوده‌اند. مثلا غار «کانی مکاییل» در محدوده غار کرفتو و در کامیاران و مریوان چنین غارهایی وجود دارد که کاوش‌های باستان‌شناسی در آنها انجام نشده است ولی به لحاظ منطقه‌ای و وجود آثار باستانی در اطراف این غارها، مستعد انجام کار باستان‌شناسی هستند.
فارس: اشاره کردید به دریاچه‌های غار «گل سانه» بیجار، آیا مطالعات این غار و یا غارهای دیگر آبی با کنار گذاشتن احتمال ادامه غار بعد از رد شدن از آب و دریاچه تعطیل می‌شود؟
خیر، بحث جدیدی که هم‌اکنون در زمینه غارنوردی مطرح است غواصی غار است که حدود یک سال از طرح آن در کشور می‌گذرد و متولی آن فدراسیون کوهنوردی است. در زمینه کار غواصی غار به همراه آقای مهدی‌پناه که از فعال‌ترین غارنوردان استان است در این رشته کار خود را در غار «زورئاوای» شهرستان سقز آغاز کردیم و قصد داریم کار غواصی بعد را در غار گل سانه بیجار و دو دریاچه آن انجام دهیم.
نمایشگاه عکس و نقشه غارها برگزار می‌شود
فارس: کار فرهنگی یکی از الزامات جامعه ما در هر زمینه‌ای است. در بحث شناساندن غار و غارنوردی و غارشناسی آیا کاری برای ارتقای آگاهی‌های مردم انجام شده است؟
بله، سال 89 نمایشگاه عکسی از مناظر داخل غارهای استان به همت آقای مهدی‌پناه برگزار شد که مورد استقبال قرار گرفت که قصد داریم به زودی نمایشگاهی از نقشه غارهای استان را برگزار کنیم و امیدواریم میراث فرهنگی در این زمینه و چاپ کتابی جامع از نقشه غارهای استان پیش قدم شود.
فارس: به عنوان سوال آخر بفرمایید؛ در بخش آموزش آیا امکانات و برنامه‌ریزی‌ها با استعدادهای استان چه از نظر نیروی جوان و علاقه‌مند و چه از نظر تعداد غارهای موجود استان تناسب دارد؟
خیر، اگرچه چند سالی است که آموزش غارنوردی شکلی رسمی به خود گرفته اما واقعیت آن است که در زمینه آموزش و تربیت غارنورد استان ضعف دارد و باید هیئت کوهنوردی و فدراسیون مربوطه در زمینه برگزاری کلاس‌های مقدماتی و تخصصی غارنوردی در استان برنامه‌ریزی کنند.
===============
گزارش از: حمیدرضا جوادیان
===============
انتهای پیام/79001/ط40/ژ1001
