به گزارش خبرگزاری فارس، هفته گذشته روسای جمهور روسیه و آمریکا در گفتگوی تلفنی به بررسی مسائل سوریه پرداختند و قرار است که در ماه سپتامبر، دو کشور اجلاسی را در این خصوص در روسیه برگزار کنند. در ضمن قرار شده است که سران دو کشور در جریان اجلاس گروه 8، با یکدیگر دیدار خصوصی داشته و به بررسی مساله سوریه بپردازند.
حامیان حکومت بشار اسد در سوریه اعم از ایران، روسیه و چین همواره بر لزوم دست‌یابی به راه‌حلی دیپلماتیک و پایان زد و خوردها در سوریه تاکید کرده‌اند. در طرف مقابل، حامیان تروریست‌های سوریه نگاه چندان مثبتی به یک راه‌حل دیپلماتیک نداشته‌اند. در میان کشورهای منطقه‌ای متحد تروریست‌های سوریه، اصولا اعتقادی به اینکه بتوان با دولت بشار اسد به توافقی سیاسی دست یافت وجود ندارد. در میان متحدین غربی نیز مواضع کاملا دوپهلو است و مقامات آمریکایی بارها خواستار کناره‌گیری رئیس‌جمهور سوریه از قدرت شده‌اند. بدیهی است کشوری که خواستار کناره‌گیری اسد از قدرت باشد، نمی‌تواند همزمان قائل به دست‌یابی راه‌حل دیپلماتیک با او باشد.
* مواضع روسیه، احتمال یا عدم احتمال تغییر؟
روسیه یکی از اصلی‌ترین قدرت‌های بین‌المللی است که از ابتدای بحران دو ساله سوریه، در کنار حکومت این کشور قرار گرفته است. استفاده سه‌باره این کشور و چین از حق وتو علیه قطعنامه‌های ضد سوری، عملا نشان‌گر آن است که روس‌ها در برآوردهای سیاسی و امنیتی خود بر این باور تاکید دارند که نباید حکومت سوریه تسلیم تروریست‌های حامی غرب یا شورشیان سلفی شود.
به قدرت رسیدن هر یک از این گروه‌ها در تعارض با منافع روسیه قرار دارد. روس‌ها نمی‌خواهند کشوری که میزبان ناوگان آنها در دریای مدیترانه است، تحت اشغال حامیان غرب قرار گیرد و از سوی دیگر با توجه به مشکلات دیرینه با چریک‌های سلفی در افغانستان و چچن، مایل نیستند که سوریه در دستان این گروه‌ها باشد.
در میان کشورهای جدا شده از امپراتوری عثمانی، سوریه تنها کشوری است که پس از جنگ سرد همچنان در حوزه نفوذ روس‌ها قرار می‌گیرد و عقل حکم می‌کند که در پی حفظ آن باشند. از سوی دیگر، روس‌ها قدرت یافتن شورشیان سوریه را در مسیر افزایش نفوذ هژمونیک ایالات متحده در منطقه خاورمیانه می‌بینند که زیرسیستم امنیتی نسبتا مستقل این منطقه را کاملا آمریکایی می‌کند.
از این رو، طی دو سال گذشته مواضع روس‌ها در قبال سوریه تقریب مواضعی با ثبات بوده است. بسیاری از تحلیلگران در مقاطع مختلف پیش‌بینی می‌کردند که روس‌ها به‌زودی دست از حمایت از حکومت سوریه می‌کشند اما تاکنون چنین پیش‌بینی‌هایی به واقعیت مبدل نشده است.
هرچند در عالم سیاست نمی‌توان گفت که مواضع کشورها تغییرناپذیر است اما نشانه‌ای از آن وجود ندارد که دست‌کم در کوتاه‌مدت، تغییری در مواضع روس‌ها مشاهده شود. بنابراین، بعید است که در نشست ژوئن و یا نشست سپتامبر، ایالات متحده بتواند مواضع روس‌ها را تغییر دهد.
* آیا راه‌حل دیپلماتیک برای سوریه ممکن است؟
پاسخ به این سوال را مدت‌هاست در جامعه بین‌المللی، عده کثیری از تحلیلگران جستجو می‌کنند. پاسخ به این سوال ظاهرا مثبت است اما تحقق این امر مستلزم مقدماتی است که در شرایط فعلی وجود ندارد.
جبهه غربی – عربی – عبری در سوریه پیش از هر چیز خواستار سرنگونی حکومت است و چنین پیش‌فرضی با اصل روند دیپلماتیک سازگار نیست. شرط اولیه مذاکره و در نتیجه دست‌یابی به راه‌حل دیپلماتیک آن است که طرفین ابتدا موجودیت یکدیگر را بپذیرند و به بقای یکدیگر احترام بگذارند.
در شرایطی که اصرار طرف مقابل بر استعفای اسد است، طبعا نباید انتظار داشت که اعتقادی به راه‌حل دیپلماتیک داشته باشد. راه‌حل دیپلماتیک از منظر جبهه شورشیان و حامیان آنها پس از واژگونی حکومت فعلی شروع می‌شود، هر چند که بسیاری از تحلیلگران بر این باورند که در صورت تحقق چنین لحظه‌ای، تازه ماجرای درگیری‌ها در سوریه شروع می‌شود و نبرد بین سلفی‌ها و غرب‌گرایان، سوریه را فراخواهد گرفت.
* نتیجه دیدارهای اوباما – پوتین چه خواهد بود؟
به‌نظر می‌رسد دیدار آتی پوتین و اوباما چیزی جز یک دیدار تشریفاتی نباشد. بعید است که در شرایط فعلی دو طرف بتوانند به توافقی با هم برسند، آن هم در شرایطی که ارتش سوریه موفق به پاک‌سازی مناطق درگیری شده و از سوی دیگر، اسرائیل نیز قاعده بازی بین‌المللی را شکسته و به خاک سوریه حمله برده است.
تردیدی نیست که بدبینی سختی بین آمریکا و روسیه بر سر مساله سوریه حاکم است. طرفین به مقاصد هم هیچ اعتمادی ندارند و سوریه عملا به عرصه سیاست – قدرت واقع‌گرایانه بدل شده است. از یک‌سو تا زمانی که تجهیز نیروهای سلفی ادامه دارد، هیچ امیدی به راه‌حل سوری – سوری نیست چه آنکه اگر تنها پای شورشیان سوری در بین بود، شاید راحت‌تر به مذاکره راضی می‌شدند و از سوی دیگر، سلفی‌ها وقتی پای به سرزمینی بگذارند، تا زمانی که آن را به آشیانه‌ای ویرانه برای خود بدل نکنند، دست بردار نیستند.
اوباما اگر به‌دنبال توافق با پوتین است، ابتدا باید بپذیرد که حکومت سوریه پابرجاست و هر طرفی که بخواهد در سلسله مراتب حکومتی سوریه به قدرت دست پیدا کند، با حکومت اسد طرف است. تا زمانی که این امر تحقق نیابد، رویکرد جبهه غربی – عربی رویکردی غیرصادقانه به پروسه دیپلماتیک بوده و به نتیجه‌ای نمی‌انجامد.
* علیرضا کریمی
انتهای پیام/ر
