به گزارش خبرگزاری فارس، پس از فروپاشی شوروی در ابتدای دهه 1990 میلادی، نظریه های مختلفی در مورد نقش و جایگاه روسیه در نظام بین الملل مطرح شد. در حالی که برخی کارشناسان با ارائه استدلال های انکارناپذیر معتقد هستند که نباید قدرت روسیه را مانند دوران جنگ سرد تحلیل کرد، برخی دیگر بر این باورند که روسیه به دلیل داشتن برخی مولفه های قدرت هنوز می تواند نقش تعیین کننده ای در پاره ای از معادلات جهانی داشته باشد. البته یکی از عوامل بسیار مهمی که به این چالش های فکری دامن زده است، الگوی رفتاری روسیه طی دو دهه گذشته است که در برخی مسایل سیاسی و امنیتی نظام بین الملل بر پایه منافع اقتصادی اقدام کرده و در پاره ای از مسایل دیگر در مقابل رویکردهای غربی ایستادگی نموده است.
البته امروزه دلایل قانع کننده جدی وجود دارد که «روسیه جدید» از الگوی رفتاری مشخصی در نظام بین الملل برخوردار است و به همین دلیل به نظر می رسد این کشور به صورت کاملا منطقی و محاسبه گرانه و نه الزاما بر پایه رویارویی های ایدئولوژیک در پی تغییر تغییر قواعد بازی بین المللی است و با پذیرش برخی واقعیت ها به ویژه در حوزه های اقتصادی و نظامی به دنبال استقرار نظام چند جانبه گرایی است.
در این راستا، برخی مولفه های قدرت که قابلیت بازیگری و بازی سازی های جدید به روسیه می دهد عبارتند از: موقعیت ژئواستراتژیک روسیه، در اختیار داشتن منابع انرژی فراوان، عضویت دائم شورای امنیت، توانمندی های راهبردی موشکی، عضویت در پیمان های سیاسی و اقتصادی جدید مانند شانگهای و بریکس و ... .
با این وجود، کارشناسان معتقدند هنوز نمی توان در مورد دکترین امنیت ملی روسیه که مشخص کننده نظریه های امنیتی این کشور در حوزه های داخلی، منطقه ای و بین المللی است اظهار نظر قطعی کرد. به همین دلیل هنگامی که از سیاست های منطقه ای روسیه صحبت می‌شود، پرسش ها و ابهامات زیادی باقی می مانند.
در چنین شرایطی برخی تحلیل گران انتخاب مجدد ولادیمیر پوتین در ماه می 2012 میلادی را به معنی آغاز فصل جدیدی برای رفتارهای منطقه ای و بین المللی روسیه می دانند. پوتین در چند سخنرانی و بیانیه هایی که صادر کرده است بر لزوم فعال تر شدن سیاست خارجی روسیه در حوزه چند جانبه گرایی بین المللی تاکید و هم چنین از تلاش های آمریکا برای مهندسی سیاسی در مناطقی که به طور سنتی برای روسیه اهمیت دارند انتقاد کرده است.
اما یکی از این مباحثی که امروزه تحت تاثیر تحولات جدید منطقه ای مطرح شده است، این پرسش است که روسیه در منطقه خاورمیانه دارای چه راهبردی است؟ به عبارت دیگر، آیا می توان برای روسیه جدید سیاست خاورمیانه ای قایل شد؟
تحلیلگران مسایل روسیه به شکل سنتی در تبیین راهبرد روسیه در منطقه خاورمیانه، این تئوری و نظریه روسی را بیش از هر موضوعی مورد توجه قرار می دادند که «باید در شرق کار کرد و در غرب امتیاز گرفت». این اعتقاد به این دلیل بود که روس ها فکر می کردند هنوز در خاورمیانه قدرت مسلط و موثر غرب است و کشورهای منطقه برای قدرت بالقوه روسیه ارزش قایل نیستند.
فارغ از صحت و سقم نظریه فوق، این فرضیه قطعی است که روسیه پس از فروپاشی شوروی هیچ گاه سیاست خاورمیانه ای خود را حذف نکرد و این سیاست به شکل سنتی تحت تاثیر چند مولفه اساسی قرار داشته است:
1- رویکرد روسیه به انرژی
2- حضور در کمیته بین‌المللی چهارجانبه
3- حمایت از سوریه
4- پذیرش هیئت های مقاومت فلسطینی (حماس)
5- رابطه با رژیم صهیونیستی
6- همکاری نظامی با کشورهای عربی خلیج فارس
7- همکاری با ایران
در عین حال، تحلیل تحولات جدید منطقه خاورمیانه به ویژه وقوع بیداری اسلامی در برخی از کشورهای منطقه و هم چنین بحران سوریه و مواضع روسیه در این خصوص به روشنی می تواند در تبیین و فهم سیاست خاورمیانه ای جدید این کشور مفید و موثر باشد. در این راستا، این فرضیه مطرح است که روسیه در تحولات جدید خاورمیانه از جمله پرونده سوریه دارای منافع راهبردی است و به همین دلیل الگوی بازی روسیه صرفا بر پایه امتیازگیری از غرب نیست.
اگر چه به نظر می رسد در ماه های اولیه تحولات بیداری اسلامی و فروپاشی نظام های دیکتاتور در تونس و مصر، مقامات مسکو تمایل چندانی به پیگیری جدی این تحولات نداشتند و این امر ناشی از این تحلیل بود که ریشه این وقایع را یک سناریوی غربی و آمریکایی می دانستند؛ اما به مرور و پس از وقوع تحولات بعدی از جمله مساله لیبی که در آن ناتو با انجام یک مدل برخورد نظامی جدید معمر قذافی را سرنگون کرد، مقامات مسکو را به شدت نگران ساخت و به همین دلیل در موضوع سوریه به طور جدی ورود کرده است.
الگوی رفتاری جدید روسیه بیانگر آن است که این کشور به طور جدی در حال تغییر در سیاست خاورمیانه ای خود است. در این راستا، روسیه با درک خلاء ناشی از چالش های آمریکا در منطقه به دنبال پر کردن این خلاء و توسعه نفوذ خود است و بدون تردید این راهبرد نمی تواند تنها بر پایه منطق امتیازگیری و یا معامله گری با غرب باشد.
بنابراین کارشناسان بر این باورند که ایستادگی روسیه در پرونده سوریه برخاسته از عمق نگاه ژئواستراتژیک مسکو بوده که به نوعی بیانگر نگرانی های این کشور نسبت به منافع راهبردی است.
نویسنده: رضا مومن زاده
انتهای پیام/ص
