به گزارش خبرگزاری فارس، عراق از معدود کشورهای منطقه غرب آسیاست که به رغم داشتن بسیاری از ظرفیت های بالقوه طبیعی و انسانی، برای دستیابی به توسعه و امنیت نسبی همواره در طول تاریخ با چالش های امنیتی مواجه بوده است. به عبارت دیگر، کشور عراق به طور بالقوه دارای منابع طبیعی، ذخایر انرژی، خاک حاصلخیز، فرهنگ و تمدن قوی، نیروی انسانی لازم و ... می باشد؛ اما آن چیزی که موجب شده است تا این عوامل در قالب یک جغرافیای سیاسی پیشرفته ظهور و بروز ننمایند، چالش های امنیتی است که این کشور به صورت تاریخی همواره با آن ها مواجه بوده و به نظر می رسد چشم انداز امنیتی این کشور را تحت تاثیر قرار داده است.
عراق کنونی نیز به رغم پشت سر گذاشتن تحولات سیاسی، امنیتی و نظامی زیاد هنوز بر پایه مجموعه ای از تعارضات سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و امنیتی استوار است. نقطه عطف تحولات عراق را باید جنگ سال 2003 میلادی آمریکا علیه این کشور دانست که منجر به فروپاشی نظام حکومتی بعث شد. از آن تاریخ تاکنون حدود 10 سال می گذرد و مردم عراق در 2 نوبت انتخابات پارلمانی یکی در سال 2005 و دیگری در سال 2010 شرکت کرده اند. نیروهای اشغالگر خارجی نیز در سال 2011 به صورت رسمی از این کشور خارج شدند. اما به نظر می رسد حکومت عراق به رغم وقوع این تحولات هنوز نتوانسته است بر چالش های جغرافیای سیاسی عراق فائق آید.
بدون تردید یکی از مولفه های مهم جغرافیایی که نقش بسیار برجسته ای در اوضاع سیاسی و امنیتی عراق دارد، مسایل قومی و مذهبی است که این کشور به شکل تاریخی با آن مواجه بوده است. در حالی که در سرزمین عراق تا قبل از 2003 میلادی، جریان های اهل سنت قدرت مسلط حاکمیتی بوده اند، اما فروپاشی حکومت صدام موجب شد تا جریان شیعه به شکل طبیعی و با توجه به برتری کمی جمعیتی سکان قدرت را در دست بگیرد. بدیهی است این امر موجب نارضایتی گروه های سنی داخلی و برخی کشورهای عربی منطقه قرار گرفته و به همین دلیل فعالیت های شدیدی را برای تغییر معادلات داخلی عراق انجام دهند.
علاوه بر این، عراق همواره با مساله استقلال طلبی کردستان مواجه بوده است. کارشناسان معتقدند، اگر چه در تحولات یک دهه اخیر، اکراد بیش از هر جریانی منافع کسب نموده اند؛ اما به نظر می رسد مجموعه ای از عوامل داخلی و خارجی جریان کردی عراق به ویژه شخص بارزانی را به سمت افزایش اختیارات کامل از حکومت مرکزی عراق تشویق می کنند. البته کاملا طبیعی است که این مساله به دلیل حساسیت های بسیار زیادی که نسبت به آن وجود دارد، تاکنون از سوی اکراد به شکل علنی مطرح نشده است.
از طرف دیگر، آمریکایی ها که از سال 2003 میلادی به عنوان بازیگر خارجی جدی در صحنه عراق مطرح هستند، به رغم هزینه های بسیار گزافی که برای ایجاد الگوی حکومتی مطلوب خود در عراق انجام دادند، امروزه به این نتیجه رسیده اند که در این پروژه کاملا شکست خورده اند و حتی به نظر می رسد روند تحولات سیاسی در عراق، آمریکا را به این نتیجه رسانده که باید تدابیر جدیدی را برای کنترل حکومت مرکزی عراق اتخاذ نماید.
بر اساس آخرین ارزیابی های اطلاعاتی منتشر شده، از زمان اشغال عراق تاکنون آمریکایی ها بیش از یک هزار میلیارد دلار هزینه کرده اند و افزون بر 5 هزار کشته داشته اند.
به عبارت دیگر، کارشناسان از قبل پیش بینی می کردند که آمریکایی ها پس از خروج نظامی از عراق در روزهای پایانی سال 2011 میلادی راهبرد جدیدی را در عراق آغاز کنند. در این راستا، یکی از بازی های پیچیده ای که آمریکا متکی بر مولفه های ذاتی درونی عراق در دستور کار قرار داده است، دامن زدن به اختلافات قومی و مذهبی است که هدف آن جلوگیری از شکل گیری عراق قدرتمند و مستقل می باشد. چرا که امروزه شیعه توانسته است حکومتی را در عراق تاسیس نماید که بر خلاف انتظار آمریکاست. به عنوان مثال، مواضع منطقه ای عراق در بسیاری از موضوعات مانند انقلاب بحرین و بحران سوریه بر خلاف سیاست های منطقه ای آمریکا است.
بنابراین در جمع‌بندی نهایی باید گفت:
1-جغرافیای سیاسی عراق به طور بالقوه ظرفیت های چالشی زیادی را برای حکومت مرکزی این کشور ایجاد کرده است. این مساله موجب شده است تا حکومت عراق هنوز در تامین امنیت داخلی مشکل داشته باشد.
2-از طرف دیگر، جهت گیری های داخلی و خارجی حکومت شیعی عراق طی 10 سال گذشته به هیچ عنوان مطلوب آمریکا و برخی کشورهای عربی منطقه نبوده است.
3-شکل گیری اراده جدی متشکل از عوامل داخلی و خارجی برای بازتولید نا امنی ها در داخل عراق امری کاملا واضح و بدیهی است.
4-به نظر می رسد راهبرد جدیدی در مقابل عراق طراحی شده است که در آن الزاما مساله ثبات و امنیت عراق مورد اجماع بازیگران خارجی نخواهد بود و هدف آن هم تضعیف حکومت شیعی در این کشور است.
نویسنده: رضا مومن زاده
انتهای پیام/ص
