برگزاری شانزدهمین اجلاس سران غیرمتعهدها در تهران فرصت مناسبی برای پرداختن به این جنبش بین‌المللی که پس از سازمان ملل بیشترین عضو و ناظر را دارد، فراهم آورده است. در واقع جنبش غیرمتعهدها یکی از سازمان‌های فرا منطقه‌ای مهمی محسوب می‌شود که با برپایی آن بسیاری از معادلات قدرت در جهان دو قطبی دستخوش تغییر شد و تا به امروز نیز یکی از تأثیرگذارترین جنبش‌هایی بوده است که از سوی کشورهای توسعه نیافته و در حال توسعه ایجاد شده است.
اصطلاح غیرمتعهدها نخستین بار توسط جواهر لعل نهرو نخست‌وزیر هند طی نطقی در 28 آوریل 1954 میلادی در کلمبو پایتخت سریلانکا مطرح شد و پس از آن با تلاش رهبران آسیایی - آفریقایی و بنیانگذاران جنبش غیرمتعهدها، این جنبش شکل گرفت.
نخستین تلاش برای ایجاد همگرایی بین کشورهای عضو غیرمتعهدها، در سال 1955 در کنفرانس باندونگ در اندونزی صورت گرفت. تیتو، جواهر لعل نهرو، جمال عبدالناصر، سوکارنو و قوام نکرومه رهبران یوگسلاوی سابق، هند، مصر، اندونزی و غنا به عنوان بنیانگذاران جنبش غیرمتعهدها محسوب می‌شوند که هر یک در زمان خود به دلایلی نقش مهمی در پیدایش این جنبش برعهده داشته‌اند.
پس از رایزنی‌های مقدماتی، جنبش کشورهای غیرمتعهد، یا جنبش عدم تعهد (نم)، (Non-Aligned Movement) در سال 1961 میلادی (1340 شمسی) در دوره جنگ سرد و فضای دوقطبی بین غرب و شرق با هدف ایجادی نهادی بین‌المللی برای متشکل ساختن کشورهایی که نه در اردوگاه سوسیالیسم و نه در اردوگاه سرمایه‌داری قرار داشتند، تشکیل شد. نام جنبش ابتدا جنبش عدم تعهد Non-Commitment بود، اما سریعا به نام جدید تغییر یافت.
پس از فروپاشی شوروی و پایان نظام دو قطبی، کشورهای عضو جنبش عدم تعهد دچار نوعی بی هویتی شده و علت وجودی این جنبش که ایجاد موازنه منفی بین دو ابرقدرت دوران جنگ سرد بود، از بین رفت. به همین جهت بسیاری از کارشناسان سیاسی، دلیلی برای ادامه حیات این جنبش در صحنه بین‌المللی که با توجه به معیارها و مختصات دوران جنگ سرد شکل گرفته بود، ملاحظه نمی‌کردند.
با این همه واقعیات و نحوه عملکرد جنبش غیرمتعهدها در دو دهه اخیر حاکی از ضرورت وجود چنین نهادی است. در واقع جنبش غیرمتعهدها به مثابه جایگاهی برای بیان مواضع کشورهایی که به دنبال استقلال عمل و رهایی از نفوذ قدرت‌های بین‌المللی به ویژه آمریکا هستند، محسوب می‌شود و اقدامات آن در موارد مختلف به ویژه حمایت از کشورهای عضو قابل توجه است. 120 کشور جهان از جمله ایران که تقریباً بیش از دو سوم اعضای سازمان ملل متحد را تشکیل می‌دهند، عضو جنبش عدم تعهد می‌باشند. در واقع با پایان جنگ سرد، هم اکنون اعضای این جنبش را اکثراً کشورهای در حال توسعه تشکیل می‌دهند.
ساختار جنبش غیرمتعهدها در سطوح تصمیم گیری در تمامی اجلاس‌ها و نشست‌ها، براساس اجماع کشورهای عضو بنا شده است. همچنین آرای اجماعی به دو دلیل کاربرد مؤثری در جنبش داشته است، زیرا از یک سو یک موضوع نمادین محسوب می‌شود که وحدت و یکپارچگی جهان سوم را به نمایش می‌گذارد و از سوی دیگر با توافق‌های دقیق و واضح بین اعضا، مانع تکروی‌های آنها می‌شود.
تصمیم‌گیری‌های اعضای جنبش غیرمتعهدها براساس اجماع، گاهی موجب اعلام مواضع کلی و پرهیز از پرداختن به جزییات موضوع‌های مورد اختلاف شده است و این امکان مصالحه را برای اعضا فراهم می‌‌کند. توسل به اجماع به عنوان نقطه قوت اعضای جنبش غیرمتعهدها که در عرصه نظامی و اقتصادی در گذشته در وضعیت ضعیف‌تری بودند، آنها را قادر ساخت در مقابل فشار قدرت‌های بین‌المللی مقاومت کنند.
جنبش غیرمتعهدها علی‌رغم تنوع و گوناگونی نظرات کشورهای عضو آن، با برگزاری 15 اجلاس سران، توانسته است مواضع سیاسی متفاوتی را در عرصه بین‌المللی در قیاس با نظرات قدرت‌های بین‌المللی اتخاذ کند.
برقراری صلح و امنیت، حق استفاده و تولید انرژی هسته‌ای صلح‌آمیز، حمایت از کشورهای مستقل و مبارزه با امپریالیسم، مقابله با تحریم‌ها و اقدامات زورمدارانه، مبارزه با تروریسم، احترام به تمامیت ارضی و حاکمیت ملی کشورها، عدم دخالت در امور داخلی دیگر کشورها و تحکیم و تقویت صلح بین‌المللی از جمله اقداماتی است که از سوی اعضای جنبش غیرمتعهدها همچنان دنبال می‌شود.
محکومیت تبعیض نژادی و آپارتاید، خلع سلاح عمومی و کامل و منع آزمایش سلاح‌های هسته‌ای، مقابله با سیاست زور و تسلط سیاسی و اقتصادی و هر نوع مداخله خارجی از دیگر اقدامات سیاسی است که از سوی کشورهای عضو این جنبش دنبال می شود.
شایان ذکر است که جمهوری اسلامی ایران بر اساس اصول بنیادین و اولیه مندرج در سیاست خارجی خویش یعنی اصل «نه شرقی، نه غربی»، پس از پیروزی انقلاب اسلامی، در ششمین اجلاس سران جنبش عدم تعهد در هاوانا در سال 1979 به عنوان هشتاد و هشتمین کشور به عضویت جنبش عدم تعهد در آمد و طی 30 سال عضویت در آن به خصوص از سال 1983 و در مقطع آغازین جنگ تحمیلی همواره به عنوان یکی از کشورهای فعال و پیشرو در کلیه نشست‌های جنبش عدم تعهد به ویژه اجلاس‌های سران و وزرای امور خارجه شرکت داشته و در تدوین مواضع و تصمیمات جنبش در خصوص مسائل و تحولات مهم بین‌المللی نقش فعالی را ایفا کرده است.
از نقاط عطف همکاری‌های بین ایران و جنبش عدم تعهد در عرصه بین‌المللی می‌توان از حمایت این جنبش از برنامه‌های صلح‌آمیز هسته‌ای کشورمان، در سال‌های اخیر و در پی طرح موضوع فعالیت‌های هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران در شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و متعاقب آن در شورای امنیت سازمان ملل متحد، اشاره کرد که نتیجه آن بیانیه تروئیکای جنبش عدم تعهد و بیانیه‌های متعدد گروه عدم تعهد در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در حمایت از فعالیت‌های هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران بود.
همچنین در اجلاس وزرای خارجه جنبش عدم تعهد در مالزی (خرداد 1385) برای نخستین بار بیانیه جداگانه جنبش عدم تعهد در خصوص فعالیت‌های هسته‌ای کشورمان صادر شد و سه ماه بعد (شهریور ماه 1385) مشابه این بیانیه در چهاردهمین اجلاس سران جنبش عدم تعهد در هاوانا به تصویب رسید. با توجه به سابقه تعاملات جنبش با کشورمان، جمهوری اسلامی ایران امیدوار است ارتقای جایگاه جنبش غیرمتعهدها در عرصه بین‌المللی باعث کمک به اصلاح نظام حاکم کنونی جهانی شده و شاهد ایجاد نظم نوین جهانی بر پایه عدالت خواهی و رعایت حقوق کلیه ملت‌ها باشد.
شانزدهمین اجلاس سران جنبش عدم تعهد در حالی قرار است از 5 تا 10 شهریور (26 تا 31 آگوست 2012) در تهران برگزار شود که برخی کشورهای غربی و در راس آنها آمریکا به طور مستمر، انزوای جمهوری اسلامی ایران را در صحنه بین‌المللی تبلیغ می‌کنند، که از این لحاظ نیز این اجلاس رویدادی بزرگ و حائز اهمیت سیاسی برای کشورمان به شمار می‌رود. ایران در این نشست برای دوره‌ای سه ساله، ریاست آن را بر عهده خواهد گرفت.
گفتنی است که اجلاس سران کشورهای عضو جنبش غیرمتعهدها هر 3 سال یک بار برگزار می‌شود.
به گفته کارشناسان، با توجه به رشد سیاسی ملت‌های منطقه خاورمیانه پس از بیداری اسلامی، اعضای جنبش می‌توانند علاوه بر اتخاد مواضع سیاسی متفاوت از دستورکارهای سنتی گذشته و در عین حال چالش برانگیز نسبت به خواسته‌های غرب در تصمیم‌گیری‌های کلان جهان نقش آفرینی کنند و با توجه به شرایط مکانی و البته زمانی، نشست تهران می‌رود تا به نقطه‌ای عطف در تاریخ سیاسی این جنبش تبدیل شود.
این در حالی است که برگزاری شانزدهمین اجلاس سران غیر متعهدها در تهران به فرصتی برای کشورمان تبدیل شده است. هم‌اکنون کشور مصر ریاست دوره‌ای این جنبش را بر عهده دارد. به گفته کارشناسان ،برگزاری این اجلاس در تهران در این برهه از زمان که منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا با بیداری اسلامی روبرو شده و با توجه به رویدادهایی همچون جنبش وال استریت در آمریکا و اعتراضات مردمی در مناطق مختلف اروپا، از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.
جنبش غیرمتعهدها دارای ظرفیت فراوانی در عرصه بین‌المللی است، هر چند اعضای جنبش عدم تعهد تاکنون گام‌های ارزنده‌ای در این زمینه برداشته‌اند، اما ظرفیت‌های نهفته در این جنبش بسیار بیش از عملکرد فعلی آن است. با توجه به توانمندی‌هایی که جنبش غیرمتعهدها دارد، قادر است نقش مؤثری در صلح جهانی و جلوگیری از تروریسم دولتی و غیردولتی علیه مظلومان ایفا کند.
برگزاری اجلاس جنبش غیرمتعهدها در تهران می‌تواند زمینه‌های مناسبی برای بازیابی مجدد جنبش و تامل بیشتر اعضاء در وظایفشان در قبال رویدادهای جهانی و به خصوص مقابله با زیاده خواهی‌های رژیم سلطه و تروریسم جهانی به سرکردگی صهیونیسم جهانی و سرمایه‌داری جهانی فراهم آورد.
با توجه به تحولات موجود در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا، بحران‌های اقتصادی حاکم بر آمریکا و اروپا و همچنین تنش بین دولت و ملت‌های این کشورها، اعضای جنبش غیرمتعهدها می‌توانند در اجلاس پیش رو با رویکردهای جدیدی نسبت به سیاست‌های زورگویانه غرب، به عنوان یک قطب قدرتمند بر سیستم نظام بین‌المللی اثر بگذارند.
اکنون نیز با توجه به بلوغ سیاسی ملت‌های منطقه خاورمیانه، اعضای جنبش غیرمتعهدها می‌توانند علاوه بر اتخاد مواضع سیاسی متفاوت و چالش برانگیز نسبت به زیاده خواهی‌های غرب در تصمیم‌گیری‌های کلان جهان نقش آفرینی کنند.
با اینکه پایان دادن به دوران استعمار و مخالفت با سلطه قدرت‌های بزرگ و استیفای حقوق از دست رفته کشورها از اهداف مهم جنبش غیر متعهدها به عنوان یک نهاد مهم بین‌المللی و تأثیرگذار بر روند تحولات جهان است، اما اینکه تاکنون تا چه حد توانسته است، به این وظایف عمل کند محل پرسش است. این روندی است که طی سال‌های اخیر نیز به یک چالش مهم بین کشورهای جهان سوم و توسعه یافته تبدیل شده است.
این در حالی است که جنبش غیرمتعهدها متشکل از 120 کشور عضو اصلی، 17 کشور ناظر و 10 سازمان و تشکل بین‌المللی که به عنوان دومین سازمان بزرگ و تاثیرگذار جهانی پس از سازمان ملل متحد شناخته می‌شود، همچنان با چالش‌هایی در جهت حفظ استقلال سیاسی و اقتصادی در برابر غرب مواجه است.
انتهای پیام/
