به گزارش خبرگزاری فارس از زاهدان، مجموعه بناهای واقع روی کوه‌خواجه در فاصله 30 کیلومتری جنوب غربی شهر زابل، جزو برجسته‌ترین آثار خشتی ایران هستند که در حاشیه دریاچه هامون مجموعه شاخصی را پدید آورده که از هرسو قابل مشاهده‌اند.
این کوه در میان زرتشتیان، مسیحیان و مسلمانان مقدس شمرده می‌شود و براساس اعتقادات زرتشتی ،"سوشیانس " که پسر زرتشت و ناجی جهان است از این کوه ظهور می‌کند.
به همین دلیل مسیحیان نیز اعتقاد دارند که این کوه، محل طلوع ستاره‌ای است که آنها را به زمان و مکان تولد حضرت مسیح (ع) بشارت می‌دهد.
این کوه در میان مسلمانان به سبب وجود زیارتگا‌ه‌های متعدد در بالای آن و نیز آرامگاه‌های افراد محلی مورد احترام است.
شاخص‌ترین آثار این مجموعه شامل کهن‌دژ (قلعه سام)، قلعه کُک‌کُهزاد، قلعه چهل‌دختران، زیارت پیر گندم بریان، مزار خواجه، قبور اسلامی، ساختمان‌های منفردآرامگاهی و خانه‌شیطان هستند.
آثار باستانی این کوه از سوی پژوهشگران و باستان‌شناسان بسیاری همچون سراورل اشتاین، ارنست هرتسفلد، گولینی، فاخپا، محمود موسوی، سید منصور سجادی، کاواچی و سرور غنیمتی مورد بررسی و کاوش قرار گرفته که نتایج این بررسی‌ها تنها توانسته بخشی از سابقه دیرین این اثر را نمایان سازد.
این بررسی‌ها روشن کرد، که این آثار متعلق به دوران پارتیان و ساسانیان و در حقیقت کاخ فرمانداری" گرندوفار" از خاندان سورن اشکانی و پادشاه قندهار بوده که به نظر وی همان پهلوان نامی سیستان یعنی رستم دستان است که مسیحیان وی را پیشوای پادشاهان (مغان) سه‌گانه دانسته و او را با یکی از آنان یعنی گاسپار منطبق می‌کنند.
قرارگیری آتش مقدس در بالای حیاط مرکزی، قرارگیری مجموعه در منطقه‌ای دور افتاده ولی قابل مشاهده از هرسو، به علاوه وجود رودخانه هامون در کنار محوطه، عملکرد این بنا را به عنوان معبد، مجموعه بیشتر تقویت می‌کند.
مجموعه عظیم معماری و آثار باقیمانده خشتی در دامنه جنوبی و سراشیبی کوه "اوشی‌دام" یا "اوشی‌دم" که امروز به علت قرارگیری مقبره خواجه غلطان در بالای آن، به "کوه خواجه معروف است"، قرار دارد.
این آثار نشانگر قلعه بزرگ یا شهر کوچکی است که در دامنه این کوه ساخته شده که از نظر دسترسی سلسله مراتب خاص خود را دارد و حداقل در دو دوره مشخص پارتی، ساسانی و احتمالا یک دوره اسلامی مورد استفاده قرار گرفته است.
دیوارهای آن هم از چینه و توده گلی ساخته شده و آجر پخته در آن به کار رفته، دیوار حصار دفاعی شهر از پایین کوه آغاز و تا بالای آن ادامه دارد تقریبا در نیمه راه ساختمان‌های اصلی و یا در واقع هسته مرکزی مجموعه قرار دارد.
پس از عبور از راه کوهستانی به دروازه جنوبی کهن‌دژ می‌رسیم که از دو فضای متوالی مجزا مستطیل شکل تشکیل شده است.
پس از عبور از این ورودی وارد یک حیاط مرکزی به ابعاد تقریبی 30 در 30 متر می‌شویم که در سمت شمال آن ردیفی از طاق نماها در دو طبقه قرار گرفته و در سمت مشرق و مغرب آن بقایای دو ایوان دیده می‌شود.
پلکانی در وسط ضلع شمالی، حیاط را به دالان باریک درازی که زمانی سرپوشیده بوده می‌رساند.
این دالان زمانی به علت وجود نقاشی روی دیوارهای آن معروف به "گالری" بوده است.
نقش و نگارهای به جای مانده روی دیواره‌های قلعه سام، هنرمندی ایرانیان کهن را به زیبایی به تصویر می‌کشد.
نقاشی‌های کوه خواجه بسیار دیدنی و جذابند به طوری که در برخی از آنها اشخاصی دیده می‌شوند که در حالت نواختن موسیقی بوده و برخی نیز می‌رقصند.
از نقاشی‌های دیگر می‌توان به تصویر یک پادشاه با ملکه که در زیر سایه‌بانی قرار گرفته‌اند، اشاره کرد.
در منتهی‌الیه مشرق این دالان تعدادی پله وجود دارد که این فضا را به بخش فوقانی که جایگاه آتش مقدس در آن قرار داشته متصل می‌سازد.
این آتشکده شامل یک اطاق مرکزی به ابعاد 3 در 3 با سقف گنبدی که یک راهرو تنگ و سر بسته آن را احاطه کرده است.
علاوه بر این در کوه خواجه نقوش برجسته ی گلی نیز مشاهده می‌شود که نقش سوار و حیوان گربه‌سان در یک بخش و نقش سه سوار و یک انسان در بخشی دیگر قابل رویت هستند.
در نمای شمالی حیاط روبه روی دیوار جنوبی این گالری، ردیف ستون‌هایی قرار دارند که دارای کنگره یا برجستگی‌های اندک هستند و طرح اصلی و شکل این بخش، الهام گرفته از هنر هلنیستیک یا یونانی است.
از نظر معماری، این مجموعه دارای محور طولی است که ورودی جنوبی و آتشکده بر روی آن ولی در دو سطح متفاوت قرار دارند و استفاده از حیاط مرکزی در مقابل جایگاه آتش مقدس ، بیانگر انجام عبادات مذهبی در این فضای باز و نیز استفاده از فضاهای سرپوشیده آن توسط روحانیون زرتشتی بوده است.
طراحی این مجموعه به هم پیوسته در دو سطح متفاوت، نشانگر توجه به رعایت سلسله مراتب و لزوم عبور زائران از فضاهای مختلف، برای دسترسی به آتش مقدس بوده هرچند هنوز شکل اصلی و ابتدایی بهره‌برداری از این مجموعه کاملاً روشن نیست.
* استقرار آرامگاه خواجه غلطان در کوه خواجه
* آرامگاه خواجه غلطان در راس کوه و در جبهه شمال شرقی کوه واقع شده است.
* قبر طویل خواجه در بالای کوه واقع شده و هر ساله در ایام نوروز گردشگران زیادی به آنجا سفر می‌کنند.
*معرفی کوه‌خواجه برای ثبت در فهرست آثار جهانی
کوه خواجه به عنوان ثبت در فهرست آثار جهانی معرفی شده و مربوط به یک دوران خاص است.
به طورکلی در ارتباط با کوه خواجه دونگاه وجود دارد یکی بحث پژوهشگری و دیگری بحث گردشگری است که یکی از مکان‌های تفریحی ویژه‌ای بوده که مردم به آن مراجعه می‌کنند.
قدمت و ارزش کوه‌خواجه تا جایی است که هر ساله گردشگران از کشورهای مختلف به این مکان سفر کرده و از بناهای موجود در آن دیدن می کنند.
* راه‌اندازی کمپینگ گردشگری کوه‌خواجه
مدیر پژوهشی پایگاه کوه خواجه به خبرنگار فارس گفت: مجتمع فرهنگی کوه‌خواجه در قالب بوستان در فضایی به مساحت هزار و 500متر مربع احداث شده است.
مجید کلانوری افزود: برای راه‌اندازی این کمپینگ 2 هزار و 800 میلیون ریال از محل تملک دارایی‌هایی ملی و اعتبارات استانی، هزینه شده است و همچنین جاده دسترسی به اطراف کوه نیز در حال احداث می‌باشد.
مدیر پژوهشی پایگاه کوه خواجه بیان کرد: کمپینگ تفریحی کوه خواجه شامل نماز خانه، سرویس‌های بهداشتی، رستوران و آلاچیق است و عملیات ساختمان‌سازی مجموعه فوق به اتمام رسیده و عملیات محوطه‌سازی و فضای سبز اطراف کمپینگ که تاکنون 30% پیشرفت فیزیکی داشته است، در حال انجام می‌باشد.
کلا نوری با بیان اینکه اقدامات انجام شده بر روی آثار باستانی این مجموعه با هدف پژوهش و حفاظت بوده، افزود: در سال89، یک میلیون و 140 میلیون ریال برای مرمت بنای کوه خواجه هزینه شده است.
وی افزود: کارهای مرمتی در کوه خواجه شامل مرمت دروازه ورودی، ساباط مسیر دسترسی به حیاط مرکزی، هشتی ورودی، حفاظت و مرمت بقایای نقاشی موجود در گالری نقاشی است.
*** کوه خواجه به عنوان یادمانی اسرار آمیز که رازهای دنیای قدیم را در خود پنهان کرده هر ساله نظرگردشگران زیادی را به خود جلب می‌کند اما این کوه گام‌های حفاظتگران و مرمت‌گران، باستان‌شناسان و محققانی را انتظار می‌کشد که می توانند غبار خاموشی و سکوت قرن‌های گذشته را از چهره معصومش پاک کنند.
...................................
گزارش از: مریم سرگزی
...................................
انتهای پیام/صا10
