بهینه‌سازی مصرف آب از حرف تا عمل

به گزارش خبرگزاری فارس از قم، شکی نیست که توسعه و اجرای طرح‌های آبی از نظر بالابردن استاندارد و سطح زندگی مردم الزامی است و اگر بخواهیم به مردم کمک شود باید توسعه برنامه‌های آبی صورت گیرد، اما این کار بدون تخلیه آب‌های زیر زمینی، خشک شدن رودخانه‌ها و یا از بین رفتن جنگل‌ها به آسانی حاصل نخواهد شد. از منابع آبی نمی‌توان استفاده بهینه کرد مگر آنکه سه اصل عمده یعنی کارآیی مصرف آب، عدالت در توزیع آب و حفظ تعادل بوم شناختی و زیست محیطی رعایت شده باشد.
باید بپذیریم که در کویر زندگی می‌کنیم و بنابر این باید آب را جور دیگر دید و قبل از آن که هر روز با بحران جدیدی از آب روبه‌رو شویم لازم است مصرف آب را از درون دگرگون کرد.
به اعتقاد کارشناسان، اگر آب را با کار آیی بالا مصرف کنیم بدون قطع نیاز فردی، می‌توان نیاز دیگر افراد را بر آورده ساخت. با استفاده از روش‌های کار آمد می‌توان مصرف آب را در بخش کشاورزی به میزان 10 تا 15 درصد، در صنایع به میزان 40 تا 90 درصد و در شهر‌ها نیز به میزان 30 درصد کاهش داد و یا حداقل طوری برنامه‌ریزی کرد که با مصرف همین مقدار آب محصول بیشتری برداشت شده و یا افراد بیشتری را سیراب کرد.
بخش کشاورزی 93 درصد آب کشور را مصرف می‌کند و این در حالی است که بخش صنعت یک درصد، بخش شرب شهری چهار درصد، بخش شرب روستایی یک درصد و سایر موارد نیز یک درصد از این میزان را به خود اختصاص داده‌اند.
یکی از مشکلات بخش کشاورزی ایران و به دنبال آن قم، سنتی بودن روش‌های تولید است که قسمت عمده آن نیز به دلیل پایین بودن سطح دانش فنی کشاورزی است. بهره برداری بهینه از منابع آب، خاک، نیروی انسانی و تکنولوژی در بخش کشاورزی زمانی میسر است که واحد‌های بهره برداری آموزش کافی دیده باشند و در ضمن این واحد‌ها در حد و اندازه مناسب و مطلوب باشد.
کارشناسان بخش کشاورزی با تاکید بر ضرورت استفاده از راهکارهای علمی و کاربردی در مدیریت و استفاده بهینه از منابع آب، استفاده بیشتر از سامانه‌های آبیاری پر فشار و کشت محصولات کشاورزی استراتژیک با نیاز آبی کمتر و ارزش افزوده بیشتر برای کشاورزان را از جمله راهکارها در مدیریت و استفاده بهینه از منابع آب دانسته‌اند.
روند خشکسالی و کاهش ذخایر آب استان به گونه‌ای است که در سال‌های آینده نیز با این مشکل و پیامدهای آن مواجه خواهیم بود، از این رو اصلاح شیوه‌های آبیاری قدیمی و استفاده از شیوه‌های جدید می‌تواند در این زمینه بسیار مفید باشد.
اگر نگاهی دقیق به مطالب یاد شده داشته باشیم ضرورت استفاده بهینه از منابع آبی در استان به شدت احساس می‌شود، ولی در حال حاضر بسیاری از زمین‌های کشاورزی و باغ‌های استان قم هنوز با شیوه‌های سنتی آبیاری می شوند که این مسئله مهم‌ترین علت هدر رفت آب در بخش کشاورزی این استان به شمار می‌رود.
مسئولین و کارشناسان بخش کشاورزی قم بهتر از همه می‌دانند که با اجرای شیوه‌های نوین آبیاری علاوه بر جلوگیری از هدر رفت آب از فرسایش خاک، شوری خاک و آب هم جلوگیری می‌شود، ولی آن طور که باید و شاید در این زمینه در استان اقداماتی صورت نگرفته است.
مسئولان باید توجه داشته باشند که ارائه آمار و اطلاعات تنها نمی‌تواند مشکلات کمبود آب در استان قم را حل کند، زیرا آن چیزی که امروز در اراضی کشاورزی و باغ‌های بسیاری از روستاهای قم می‌بینیم، خلاف آمار و اطلاعات ارائه شده است. مسئولان بخش کشاورزی قم باید توجه داشته باشند که بیشترین آب مصرفی بخش کشاورزی استان مربوط به روستاهایی است که در آن زمین‌های کشاورزی خرد و باغ‌های کوچک وجود دارد. اگر یک بار سرکشی به این روستاها صورت گیرد مشاهده می‌شود که در هیچ یک از این باغات و زمین‌های کشاورزی سیستم‌های نوین آبیاری اجرا نشده و اصلا به لحاظ اقتصادی هم اجرای این گونه روش‌ها برای باغداران و کشاورزان خرد مقرون به صرفه نیست و یا اینکه باغدار و کشاورز اطلاعات درستی از تسهیلات ارائه شده در این زمینه ندارد.
اثبات این نکته نیاز به کار چندان کارشناسی هم ندارد. هر رهگذری که در روستاهای اطراف قم حضور پیدا کرده باشد با چشمان خود جوی‌های آبی را دیده است که هنوز به همان شکل 50 سال گذشته خود باقی مانده و هیچ تغییری در آن صورت نگرفته است. جوی‌های خاکی که بعضا باید در یک مسیر چند کیلومتری، آب را از سرچشمه به باغات و زمین‌های کشاورزی منتقل کنند. مقدار بسیاری زیادی از آب در همین فاصله در زمین فرو می‌رود. از روستائیان هم دلیل عدم لوله گذاری یا سیمان جوی‌ها را که می‌پرسی یا اصلا اطلاعاتی در این خصوص ندارند و یا اینکه می‌گویند چند بار به اداره کشاورزی مراجعه کرده‌ و جوابی نگرفته‌ایم. این مثالی بسیار کوچک از مشکلات بزرگ است و به قول معروف «تو خود حدیث مفصل بخوان از این مجمل».
حال ذکر این نکته ضروری است با توجه به اینکه رئیس مجلس شورای اسلامی و دیگر مسئولین در سخنرانی‌های خود در بین کشاورزان و دیگر اقشار قم و کشور اعلام کرده اند که هیچ گونه محدودیتی در ارائه تسهیلات در زمینه بهینه سازی مصرف آب در بخش کشاورزی وجود ندارد، این سوال در ذهن ایجاد می شود که چرا مسئولین بخش کشاورزی قم در این زمینه اقدامات موثری انجام نداده‌اند. آیا بسنده کردن به این نکته که حقابه‌های قم قطع شده است و تاکید بر آن، مشکلی از مشکلات امروزی کمبود آب در قم حل می‌کند.
به نظر می رسد مسئولین باید از گذشته درس گرفته و با برنامه ریزی امروز به فکر فردا باشند. استفاده بهینه از منابع آبی موجود در قم باید بایست به عنوان اولویت اصلی مسئولین قرار گیرد و در این زمینه تلاش‌ها بیشتر شود.
تحقیقات نشان می‌دهد با افزایش 15 درصدی راندمان آب در حوزه کشاورزی به رغم محدودیت آب می‌توان محصولات را همچون گذشته تولید کرد. پس ضروری است دولتمردان و مسئولان بخش کشاورزی قم در این زمینه حرکت کرده تا قشر زحمتکش کشاورز به عینه خدمات آنان را در اراضی کشاورزی خود مشاهده کنند، نه اینکه هر از چند گاهی آمار و اطلاعات و اعداد و ارقامی که معلوم نیست تا چه اندازه با واقعیت تطابق دارد، در نشریات منتشر شود.
امید است مسئولان مربوطه به جای اینکه در صدد تنظیم جوابیه و ارائه توضیح در باره این نوشتار باشند، به فکر ارائه روش‌های نوین بهینه سازی مصرف آب در بخش کشاورزی قم و آموزش آن به کشاورزان بیفتند و توجه داشته باشند که بهینه سازی مصرف آب در مناطق مختلف کشور، روش‌های مختلفی را می‌طلبد و یک فرمول خاص برای همه مناطق کشور جواب نخواهد داد.
یادآوری اعداد و ارقام، میزان تسهیلات ارائه شده، سطح اراضی بهینه سازی شده مصرف آب و قطع حقابه‌های قم و ... هیچ دردی را از بحران کم آبی که در قم وجود دارد حل نمی‌کند. پس پرداختن به این موضوعات، تکرار مکررات است و بهتر است مسئولینی که در ساختمان نقره ای بلوار غدیر بر صندلی‌های چرخان تکیه زده اند، به فکر بیل به دوشانی باشند که هر روز شاهد خشک شدن یک درخت باغ خود بر اثر کم آبی هستند.
نگارنده از مسئولان ذیربط تقاضا دارد که در صدد پاک کردن صورت مسئله نباشند و به این نکته نیز توجه کند که مطالب فوق حرف دل کشاورزانی که شاید نه توانایی بیان آن را به این شیوه داشته باشند و نه قدرتی که بتوانند این مشکلات را به گوش مسئولان برسانند. اما مسئولان نیز باید این مطلب را به یاد داشته باشند که «زندگی صحنه یکتای هنرمندی ماست، هر کسی نغمه خود خواند و از صحنه رود، صحنه پیوسته به جاست، خرم آن نغمه که مردم بسپارند به یاد».
==============
یادداشت:‌ جواد قاسمی
==============
انتهای پیام/صا10