اصول ثابت ادبیات نمایشی به درستی به واقعه عاشورا گره بخورد

«حفیظ الله رفیعی» مدیرعامل انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس در گفت‌وگو با خبرنگار آیین و اندیشه فارس درباره لزوم توجه هنرمندان به واقعه عاشورا بیان کرد: واقعه عاشورا در تاریخ بشریت، نقطه‌ای عطف به شمار می آید و از هر نظر که به آن نگاه شود، دارای پیام های خاص خودش است. از منظر نمایشی باید متذکر شد که واقعه عاشورا یک نمایش کامل است؛ نمایش حضور انسان در میدان مبارزه با کژی‌ها، زشتی‌ها، پلشتی‌ها و به طور کلی مبارزه با شرّ. این نکته یکی از عناصر مهم نمایش به حساب می‌آید که اگر به درستی به آن پرداخته شود، واقعه عاشورا می‌تواند یکی از مهم‌ترین موضوعات نمایشی در همه عرصه‌ها و برای همه نسل‌ها باشد.
 
* ویژگی‌های استثنایی واقعه عاشورا

وی اضافه کرد: در واقع عاشورا یک نمایش کامل است و واجد همه خصوصیات نمایشی به حساب می‌آید، از جهت موضوع؛ به مبارزه با خیر و شرّ می‌پردازد و از لحاظ قصه؛ دارای سیر داستانی بزرگ است که قصه های کوچکی درون آن پرورش می‌یابد.
مدیرعامل انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس با اشاره به ویژگی‌های منحصربه‌فرد واقعه عاشورا گفت: حماسه عاشورا واجد مجموعه ویژگی‌های کاملاً استثنایی است که در کمتر داستان و نمایشی دیده می‌شود. از لحاظ سمبولیسم رنگ؛ در واقعه عاشورا خواسته یا ناخواسته، به رنگ‌بندی ویژه‌ای برخورد می‌کنیم. در یک طرف اولیا را داریم که با لباس‌های سبز، مشکی و سفید که رنگ‌های کاملاً مثبت هستند و در مقابل، اشقیا و نیروهای شرّ را داریم که با لباس‌هایی به رنگ‌های قرمز، نارنجی و به طور کلی نمایه‌ای از بدی را در سمبولیسم رنگ نیروهای شرّ شاهدیم.
وی به وجوهات انسانی این واقعه بزرگ اشاره کرد و توضیح داد: از لحاظ وجوهات انسانی، عاشورا واجد بزرگ‌ترین مراتب ایثار، از خود گذشتگی و وفاداری است. در واقع، حماسه عاشورا اوج تکامل انسان در صحنه هستی است و اگر به دقت به این نکته‌ها توجه شود، یک هنرمند و یک نمایش‌نامه‌نویس مجرب و توانمند می‌تواند از شرایط عاشورا و از اتفاقی که 14 قرن پیش افتاده است، بزرگ‌ترین بهره‌برداری‌ها را برای ارائه پیام خیلی مهم و انسانی ارائه دهد، به ویژه در بحث مبارزات که عنصر اساسی نمایش است.
 
* در مبارزات حماسه عاشورا عمدتاً مراتب اخلاقی انسانی دیده می‌شود

رفیعی با تاکید بر عنصر اساسی نمایش که مبارزات است، گفت: در مبارزات حماسه عاشورا علاوه بر اینکه اراده بر قدرت را می بینیم، عمدتاً مراتب اخلاقی انسانی دیده می‌شود. مراتب اخلاقی و کمال یافته انسان‌هایی که خودشان به کمال رسیدند و الان می‌توانند برای بشریت به عنوان یک الگو معرفی شوند. قبل از هر مبارزه در واقعه عاشورا شاهد این هستیم که اولیا و در رأس همه امام حسین (ع)، می‌آیند و انسان‌ها را با فرازهای مهمی از مکتب الهام‌بخش تشیع، تبشیر و تنذیر می‌کنند، مراتب انسانی را به همگان ابلاغ و قبل از مبارزه همه را به خوبی و پاکی دعوت می‌کنند و در نهایت مبارزه اتفاق می افتد.
 
* تعزیه؛ تنها بخشی از الهامات عاشورا را بیان کرده است

وی با بیان اینکه در هر شهادتی، کمال و رفتارهای کمال یافته دیده می‌شود، عنوان کرد: بنابراین واقعه عاشورا از منظر نمایش و تئاتر، نمایشی کامل است که به عنوان یک منبع عظیم از نمایش در اختیار ما است.
این کارگردان تئاتر به تعزیه اشاره کرد و توضیح داد: تعزیه توانسته بخشی از الهامات موجود در واقعه عاشورا را بیان کند. در واقع چون تعزیه به واقعه عاشورا گره خورده است، نمایشی کامل به حساب می‌آید. هم اکنون در میان پژوهشگران داخلی و خارجی، این نکته کاملاً جا افتاده است که تعزیه ایران به خاطر الهام گرفتن از واقعه عاشورا به یک نمایش کامل تبدیل شده است؛ این اتفاق هم در ظاهر و هم در کلام و دیالوگ ها و هم در موضوع و قصه ای که ارائه می شود و هم در ارائه مطلب به مخاطبین این مورد مشهود است.
 
* در لایه‌های زیرین جماسه عاشورا نکات کشف نشده بسیاری موجود است

وی که سال گذشته نمایش «پس از واقعه» را نوشته و کارگردانی کرده بود، درباره نگاه هنرمندان به این واقعه به خبرنگار فارس گفت: ما هنوز واقعه عاشورا را برای تبدیل آن به ادبیات نمایشی به درستی معرفی نکرده‌ایم، یعنی شناخت ما از واقعه عاشورا خیلی اندک است. بنابراین برای رسیدن به یک اثر بزرگ نمایشی درباره این واقعه، نیازمند پژوهش، مطالعه و تحقیق هستیم؛ چرا که در لایه های زیرین این حرکت بزرگ، نکته های مهم و کشف نشده ای دیده می شود و وجود دارد که محققان و پژوهشگران ما باید برای یافتن و کشف آنها تلاش و آنها را برجسته کنند و در نهایت این نکات را در اختیار نمایش نامه نویسان قرار دهند.
 
* واقعه عاشورا در ادبیات نمایشی دست نخورده باقی مانده است

حفیظ الله رفیعی در ادامه خاطرنشان کرد: به صورت کلی، نمایش نامه نویسی ما در ایران بر اساس سیستمی است که مبتنی بر تحقیق کامل و همه جانبه نیست و هنوز به یک روش، شیوه و یا سیستمی دست پیدا نکردیم که بتوانیم آثارمان را خیلی قوی ارائه کنیم. نهضت عاشورا از آن دست اتفاقات و واقعه های مهم و جهانی است که شاید اغراق نباشد که بگوییم در زمینه ادبیات نمایشی دست نخورده باقی مانده است. اگر تعزیه توانست کمی به موضوع عاشورا بپردازد به خاطر وجود مقتل نویسان و شاعران کار کشته ای بوده که توانستند بخشی از این اثر استفاده کنند.
وی اظهار کرد: تا زمانی که نمایش نامه نویسان ما باور نداشته باشند که در درون این واقعه بزرگ می توانند به بزرگی برسند و به تولید آثار بزرگ دست یابند، نخواهند توانست این واقعه را به طور کامل بشناسند. نمایش نامه نویس ما قبل از اینکه بنویسد باید درباره واقعه عاشورا به درستی مطالعه کند و اطلاع کسب کرده و بخش های مهم آن را آنالیز کند.
 
* پرداختن به موضوعات مهم عاشورا؛ حلقه مفقوده نمایش‌های عاشورایی

مدیر عامل انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس به حلقه مفقوده نمایش های عاشورایی اشاره و تشریح کرد: آثاری که در سال های بعد از انقلاب اسلامی شاهد بودیم و به واقعه عاشورا پرداختند، معمولاً به موضوعات سطحی این واقعه توجه می‌شده است و شاید بارزترین نکته‌ای که می‌توان به آن اشاره کرد که حلقه‌ای مفقوده هم در نمایش‌های عاشورایی به حساب می‌آید، این است که شخصیت‌پردازی‌ها به درستی صورت نمی‌گیرد، قصه جایگاه محکمی در این گونه آثار ندارد و معمولاً از نکته‌های خیلی معمول این واقعه استفاده شده است.
وی تأکید کرد: ما هنوز در زمینه نمایش‌های عاشورایی حقیقتاً به یک اثر بزرگ و قابل ملاحظه‌ای برخورد نکرده‌ایم و این دقیقاً به خاطر این است که اصول ثابت و تعیین شده ادبیات نمایشی به درستی به واقعه عاشورا گره نخورده است.
رفیعی ادامه داد: به این معنی که هنوز نتوانسته‌ایم از قالب تئاتر برای معرفی قصه‌های خیلی مهم عاشورا استفاده کنیم، بنابراین هنوز در این زمینه جای بحث و گفت‌وگوهای فراوان وجود دارد.
مدیرعامل انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس در پایان خاطرنشان کرد: در این خصوص باید جلسات تخصصی نقد و بررسی تشکیل شود و همچنین باید شرایط نقد را به شکلی فراهم کنیم تا پرداختن به موضوعات سطحی عاشورا، به صورت عادت در نیاید. چرا که آن قدر مسائل مهم در واقعه عاشورا وجود دارد که تا سال های سال هم نمایش نامه های فراوانی درباره آن پدید خواهد آمد.

* ویژه‌نامه محرم و صفر خبرگزاری فارس/95

انتهای پیام/ک