«طنز»؛ گمشده‌ای در شعر دفاع مقدس

ادبیات دفاع مقدس در دهه هشتاد با نوزایی دیگری مواجه شد؛ در این دوره بود که آثاری در حوزه نثر با عنوان رمان و خاطره و داستان کوتاه منتشر شد که نگاهی متفاوت به جبهه؛ رزمنده و دفاع مقدس داشت. ما در این آثار جسارت‌های جدیدی را شاهد بودیم؛ جسارت‌هایی که دیگر با نگاهی تک سویه به ادبیات ننگریسته بود؛ در این نوع آثار دو شکل نمایان شده بود. شکل نخست این بود که بخشی از نیروهای دشمن را هم مخالف جنگ می‌دید و از  منظر آن‌ها به جنگ هشت ساله و هجوم عراق نگاه می‌کرد؛ از منظر آن‌ها رژیم بعث به زور آن‌ها را علیه دیگر  برادران مسلمان‌شان به زور به خدمت گرفته بود در حالی که آنان راضی به این کار نبودند؛ این سویه شکل تکامل یافته‌ی روایتی بود که در دهه شصت و هفتاد دیده می‌شد؛ در آن دوره تمام ارتش عراق دشمن بودند؛ اما دومین رویکرد؛ به مواردی می‌پرداخت که چندان تا آن روزگار مورد توجه قرار نگرفته بود؛ مثل شکست‌های رزمندگان در برخی عملیات‌ها و شکست‌های اطلاعاتی و سرانجام اینکه ورود لحنی به ادبیات که تا آن روزگار دست‌کم در ادبیات رخ ننموده بود، و آن لحن طنز بود.
 
چرا نگاه طنز به ادبیات دفاع مقدس نبود

این پرسش که «چرا نگاه طنز به ادبیات دفاع مقدس در دوره‌هایی نبود»؛ پاسخ‌های فراوانی دارد، اما از منطقی‌ترین آن‌ها یکی می‌شود به قداست این حوزه و رعایت زمان و شرایط کشور اشاره کرد. به بیان دیگر؛ در دهه شصت و هفتاد که هنوز شرایط کشور به گونه‌ای بود که مردم نمی‌توانستند به سورت منطقی به فضای جبهه‌ها بنگرند و امکان این نبود که از احساسات خود کمتر فاصله بگیرند؛ این اتفاق به سختی می‌افتاد که بشود در مورد طنز و یا دشمن‌شناسی مثبت سخنی گفت؛ در ضمن حضور صدام حسین هم دلیل دیگری بود که دل مردم راضی شنیدن چنین نگاهی نبود. پس از  مرگ صدام این فضا تلطیف یافت و مردم عراق به مردم ایران نزدیک شدند و امکان بیان این مباحث بیشتر شد. از آن زمان به بعد فضای طنز شکل تازه‌ای به خود گرفت و ادبیات طنز دفاع مقدس مدت‌ها پس از سینما شکل تازه‌ای به خود گرفت. پس اگر ادبیات دفاع مقدس در حوزه طنز دیر سال و قدیمی نیست یکی از دلایلش رغبت مردم و نویسندگان در دهه‌های شصد و هفتاد در مورد این موضوع بود. حالا اما شرایط تغییر کرده است و همانگونه که بسیاری از رزمنده‌ها هم اذعان دارند در فضای جبهه بسیاری از شوخ طبعی‌ها وجود داشت و اتفاقاً یکی از مباحثی که روحیه رزمندگان را بالا می‌برد همین فضاهای شوخ طبعانه بود. و این فضا می‌باید در آثار ادبی و سینمایی و سایر آثار  هنر دفاع مقدس بازتاب یابد وگرنه از واقعیت فاصله خواهد داشت.
 
خردسالی ادبیات طنز

همانگونه که ذکر شد ادبیات دفاع مقدس تازه در موضوع طنز در حال تجربه است و این تجربه بیشتر در داستان و خاطره است که نمود یافته؛ در واقع باز می‌توان گفت؛ در شرح‌حال‌نویسی از افراد و شخصیت‌ها و در خودزندگی‌نامه‌نوشت‌ها و برخی رمان‌ها و داستان‌ها و نه البته به این میزان در شعر  ما طنز شاهد هستیم. هنوز شاعران به وادی و این نوع رویکرد به ادبیات و شعر دفاع مقدس استقبال نشان نداده‌اند؛ چرا که شعر به شکلی بسیار عمیق و در کلماتی به اختصار ؛ به بیان تاثرات شاعر از محیط می‌پردازد و شاعران در شرایط ویژه بیشتر دوست دارند از حس و حال ویژه و نگاه عمیق همراه با عرفان از جبهه و جنگ و رزمندگان بنویسد تا اینکه ذوق خود را معطوف به نوشتن شعر طنز کند که البته بسیار هم در نوع ادبی خود ممتاز و ارزشمند است.
البته حرکت‌هایی در این حوزه انجام شده است اما بسیار خردسال است و در حال شکل‌گیری؛ بیش از هر چیز در شعر امروز دفاع مقدس نیاز به تحول و نوجویی در مضامین تازه و نو دارد. طنز نیز یکی از همین مفاهیم و مضامینی است که باید به آن توجه شود چراکه واقعیتی بوده است در رفتار رزمندگان و چه بهتر است که این واقیت در شعر شاعران هم علاوه بر سایر انواع ادبی بازتاب یابد؛
انتهای پیام/و