عملکرد امام صادق(ع) و گسترش کمی و تعمیق کیفی عقاید شیعه

حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا جباری، عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) در گفت‌وگو با خبرنگار آئین و اندیشه فارس در خصوص فرا رسیدن سالروز شهادت امام صادق(ع) عنوان کرد: ‌دوران امامت امام جعفر صادق(ع) نقطه عطفی در تاریخ حرکت فرهنگی شیعه به شمار می‌رود به طوری می‌توان گفت فاکتورها و معیارهای اصلی شیعه امامیه در عصر امام صادق(ع) تبیین و نهادینه شد.
وی، امام صادق (ع) را مؤسس و مبتکر مذهب تشیع خواند و گفت: در دوران این امام همام، زمینه‌ای فراهم شد تا حضرت، شیعه اصیل را معرفی کند از این‌رو مذهب تشیع به نام‌های شیعه جعفریه، امامیه و اثنی‌عشری معروف شد که نشانه‌های مذهب شیعه در مقایسه با سایر مذاهب، در عصر صادقین علیهم‌السلام بیش از دوران دیگر ائمه اطهار (ع) تبیین و گسترش یافت.
عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) با بیان اینکه عملکرد حضرت صادق(ع) موجب گسترش کمّی شیعه و تعمیق کیفی عقاید شیعه شد، ابراز داشت: سایر ائمه(ع) نیز در برهه‌های مختلف زمانی، به تبیین اصول اساسی مذهب شیعه می‌پرداختند به طوری که حضرت علی(ع) در طی دوران امامت خویش، انبوهی از معارف الهی را در قالب خطبه‌های متعددی بیان می‌کردند و تا جایی که ذهن مردم جامعه آمادگی داشت معانی اسلام اصیل را به آنها القا می‌کردند.
حجت‌الاسلام جباری تصریح کرد: در عصر امام صادق(ع) شیعه به سمت توسعه کمّی و تعمیق معارف فکری حرکت کرد و این مسئله نقطه عطف امامت امام ششم به شمار می‌رود که از آن جمله می‌توان به عرصه حدیث، فقه، معارف کلامی و تفسیر اشاره کرد در واقع، شاگردان حضرت به گونه‌ای تخصصی تربیت می‌شدند.
 وی ادامه داد: در این خصوص می‌توان به روایت مرد شامی که در «رجال کشّی» آمده است اشاره کرد؛ «مرد شامی از امام صادق(ع) درخواست می‌کند تا در مباحث گوناگون با ایشان مناظره کند، حضرت می‌فرماید با اصحاب من مناظره کن اگر بر آنها غالب شدی گویا بر من غلبه کرده‌ای» و این مسئله بیانگر تبحر و تخصص شاگردان امام (ع) بود.

*تحرک علمی عصر امام صادق(ع) موجب تدوین «کتب اربعه» توسط علما شد

وی با اشاره به برخی از شاگردان خاص امام صادق (ع) عنوان کرد: افرادی مانند «زراره»، «هشام‌بن حکم»، «هشام‌بن سالم» و هر کدام از شاگردان این امام همام در رشته‌ای خاص گرایش داشتند لذا روش امام صادق(ع) در تربیت شاگردانش موجب شد تا در مجموع، تحرک بسیاری در شاخه‌های مختلف علمی عصر آن حضرت پدید که از آن جمله می‌توان، تدوین اصل حدیثی را نام برد که بعدها به «اصول اربعه مائه» معروف شد و شالوده تدوین کتب اربعه قرار گرفت.
عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) ابراز داشت: مجموعه‌های حدیثی در دوران امام صادق(ع) تهیه شد و با راهنمایی ایشان به صورت موضوعی و باب باب تدوین شد بنابراین در مبحث حدیث، «تبویب احادیث» یکی از مباحث مهم آن عصر به شمار می‌رفت چرا که احادیث جعلی فراوانی به دلیل ممنوعیت دوران نقل حدیث، در میان مردم رواج یافته بود از این‌رو یکی از مأموریت‌های امام صادق و سایر ائمه اطهار علیهم‌السلام، پالایش این احادیث بود.
وی تصریح کرد: باید توجه داشت که اهل بیت(ع) علاوه بر پالایش احادیث، نقش القایی برای احادیث داشتند بدین معنا که احادیثی را برای مردم مطرح می‌کردند که تا آن زمان، هیچ فردی آن را نشنیده بود همچنین پالایش احادیث نیز به روش‌های مختلفی توسط امام صادق (ع) انجام می‌شد به طوری که گاهی اصل حدیث و گاهی بخشی از آن را انکار می‌شد و برخی اوقات نیز لفظ و معنای حدیث توسط امام (ع) تصحیح می‌شد بنابراین اگر افراد متخصص در این زمینه وارد شوند، می‌توانند فعالیت‌های بسیاری را در ارتباط با نقش پالایش احادیث توسط ائمه(ع) انجام دهند.
حجت‌الاسلام جباری در پاسخ به سؤالی مبنی بر این که مکتب امام صادق(ع) دارای چه ویژگی‌هایی است که ثمره این مکتب، تربیت شاگردانی است که هر کدام از آنها در زمان خود مرجعی برای مسلمانان به شمار می‌رفتند، خاطرنشان کرد: «زراره»، «هشام بن حکم»، «هشام بن سالم»، «ابان‌بن تغلب» و «عبدالرحمن‌بن حجاج» از  شخصیت‌های بسیار بزرگ دوران امامت امام صادق(ع) هستند که حضرت چند نکته مهم را در تربیت آنها مدنظر داشتند نخست آنکه این شاگردان، حقیقت را در امام صادق(ع) یافتند لذا اگر استاد به گونه‌‌ای باشد که شاگرد صدق، صفا و حقیقت را در وی بیابد طبیعتاً این موضوع در پرورش و رشد آن شاگرد بسیار موثر خواهد بود.
وی ادامه داد: در فضای فکری موجود آن زمان نه تنها مدعیان علم و عالمیت کم نبودند بلکه دوران امام صادق(ع) دورانی است که جامعه به لحاظ علمی، تحرکی اساسی یافته است از این‌رو وقتی شاگردان امام (ع) حقیقت مکتب ایشان را با سایر شخصیت‌ها و مکاتب قیاس می‌کنند، نمی‌توانند فرد دیگری را بر حضرت ترجیح دهند چرا که حقیقت و صفای باطنی امام صادق(ع) بحث مهمی است که در جذب و تربیت شاگردان مؤثر بود همچنین عمق فکری حضرت صادق (ع) و  اینکه منشاء علوم ایشان از عاَلم دیگری بود باعث می‌شد تا هیچ‌گاه ایشان در ارائه پاسخ باز نمانند، بنابراین، امام صادق (ع) اعلم علمای عصر خویش بودند.

* تبیین اصول ثابت برای سیره ائمه(ع) آن را از محدودیت زمانی خارج می‌کند

این استاد حوزه و دانشگاه به بیان دیگر ویژگی مکتب امام صادق(ع) پرداخت و ابراز داشت: تعصبی در کار حضرت صادق(ع) وجود نداشت و ایشان همواره مسیر عدالت را در پیش می‌گرفتند و توجه بسیاری را در رفع مشکلات اخلاقی، علمی، اجتماعی شاگردانشان داشته و تذکراتی را در این خصوص به آنها می‌فرمودند که این نکته نیز گام مؤثری در تربیت شاگردان به شمار می‌رفت.
وی با اشاره به کتابت علوم مختلف در دوران امام صادق(ع) عنون کرد: در عصر حضرت صادق(ع) مردم دست به قلم شدند و دریافت‌های خود را از حضرت به نگارش درآوردند و به کارگیری روش مباحثه علمی در ترویج علم و حفظ آن بسیار موثر بود و حضرت صادق(ع) شاگردانشان را در ترویج و تبیین علوم تشویق می‌کردند از جمله به «عبدالرحمن حجاج» می‌فرمودند: «ای حجاج با مردم مدینه (که عمدتاً از اهل سنت بودند) همنشین شو! من دوست دارم آنها متوجه شوند که در میان مردان شیعه افرادی مانند تو حضور دارند». بنابراین، بروز و ظهور فضایل اصحاب از دیگر نکات طلایی مکتب امام صادق(ع) است.
حجت‌الاسلام جباری تصریح کرد: باید نگاه ویژه‌ای به سیره حضرات معصوم علیهم‌السلام معطوف شود بدین معنا که اصولی را که در رفتار آنها حاکم بود را به صورت منقّح، به زبان روز تبیین کرده و پاسخی مناسب به شبهات موجود داده شود و اگر برخی از اوقات در میان افراد مختلف این تفکر مطرح می‌شود که «ائمه(ع) مربوط به زمان خود بوده‌اند و حال، امروز چگونه می‌توان آنها را الگویی برای خود قرارداد» به دلیل آن است که سیره معصومان به درستی برای مردم تبیین نشده است.
وی افزود: وقتی سیره ائمه اطهار(ع) به صورت اصولی ثابت تبیین شد دیگر آن اصول، زمان‌‌بَردار نخواهند بود و رسانه‌ها نیز بسیار می‌توانند در این خصوص فعالیت کرده و عملکرد فرهنگی امام صادق(ع) و سایر ائمه اطهار علیهم‌السلام را به تصویر کشند لذا زمانی که عملکرد ائمه (ع) به زبان روز برای مردم معرفی شد طبیعتاً همگان با وظایف خود آشنا خواهند شد.
عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) با اشاره به روش شهید مطهری در بیان سیره اهل بیت (ع) ابراز داشت: به اعتقاد بنده کار چندانی در این زمینه صورت نگرفته است و با استفاده از روش شهید مطهری می‌توان قالب و چارچوب کتاب‌های درسی را تدوین کرد و اصول سیره، سیره فردی، سیره اجتماعی، فرهنگی، مدیریتی اهل بیت علیهم‌السلام را در حوزه‌های مختلف، برای نسل‌های گوناگون ترسیم کرد.
انتهای پیام/ک