طائب: قیام مختار موجب بازگشت بنی‌امیه به قدرت شد

به گزارش خبرگزاری فارس از قم، مختار بن ابی‌عبیده ثقفی در سال اول هجری قمری در شهر طائف متولد شد.
پدر مختار، ابوعبیده ثقفى از سرداران بزرگ جنگ با ارتش ایران و مادرش مختار دومه است که از زنان با شخصیت بود و او را صاحب عقل و راى و بلاغت و فصاحت دانسته‌اند. لقب مختار کیسان به معنی باهوش و زیرک بود که علی بن ابیطالب(ع) بر او نهاده بود.
وی که رهبر چهارمین قیام بعد از حادثه عاشوراست، پنج سال بعد از آن حادثه، در شب 14 ربیع‌الاول سال 66 هجری قمری با هدف انتقام از قاتلین سیدالشهدا(ع) و به‌دست گرفتن قدرت با شعار «یا لثارات الحسین» در کوفه بپا خواست و بسیاری از عاملان حادثه عاشورا را همچون شمر بن ذی الجوشن، عبیدالله بن زیاد و عمربن سعد را به سزای اعمالشان رساند.
مختار در حدود 18 ماه حکومت خود توانست با تجهیز و جمع‌آوری سپاهی به کمک ابراهیم بن مالک اشتر قلمرو کوفه را تا موصل گسترش دهد و سرانجام در روز چهاردهم ماه رمضان سال 67 هجری قمری با همکاری اشراف کوفه توسط مصعب بن زبیر به شهادت رسید.
برای تبیین برخی از اهداف قیام وی گفت‌وگویی را با حجت‌الاسلام مهدی طائب از کارشناسان تاریخی انجام داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:

فارس: چه تحلیل‌هایی در مورد قیام مختار وجود دارد؟
ـ تحلیل‌ها متفاوت است اما تحلیلی وجود دارد که حرکت مختار به نفع بنی امیه تمام شد، چون آنها بر اثر حادثه عاشورا بی‌آبرو شده بودند و اگر زمانی می‌گذشت، خیزش‌ها علیه بنی‌امیه افزایش می‌یافت اما حرکت عبدالله زبیر و مختار در کنار وی سبب شد بنی‌امیه دوباره آبرو پیدا کنند و مسلط شوند و در حقیقت کشتاری که به وجود آمد موجب ناامنی در کوفه شد و در نتیجه مردم به دنبال فردی بودند که امنیت را برقرار کنند که توسط عبدالملک مروان این امنیت برقرار شد و مجدد قدرت به بنی امیه رسید.

فارس: آیا هدف قیام مختار خون‌خواهی از قاتلین امام حسین(ع) بود یا رسیدن به حکومت؟
ـ در باب افرادی که در گذشته تاریخی بودند و با ما حدود هزار و 400  سال فاصله دارند، تنها در یک صورت می‌توانیم قضاوت کنیم که شخص معصوم باشد یا توسط وی به طور یقین تائید شده باشد، در غیر این صورت امروز نمی‌توانیم قاطعانه درباره او قضاوت کنیم زیرا تاریخ توسط یک نفر نوشته نشده است و هرکسی به زوایای دیدخودش مسائل را نگاه و حوادث را برای ما نقل کرده است و در میان مورخان هم دوست و دشمن وجود داشته است، ضمنا بسیاری از مطالب در طول تاریخ تحریف شده است که بر اساس این نوشته‌ها نمی‌توانیم نظر قاطعی دهیم.
 
فارس: به نظر شما آیا قیام مختار موجب سرافرازی شیعه شد یا سرافکندگی شیعه را به دنبال داشت؟
ـ در آن زمان اصلا بحث شیعه به شکل فعلی نبوده است و به موافقین بنی‌امیه شیعه بنی‌امیه می‌گفتند و مخالفین بنی‌امیه را شیعه ابن زبیر یا شیعه مختار خطاب می‌کردند ولی روند حرکت قیام بر حسب ظاهر متاسفانه موجب شد بنی امیه مجدد به قدرت برسد.
 
فارس: آیا در تاریخ سندی در راستای تائید مختار از طرف امام معصوم(ع) وجود دارد؟
ـ در مورد مختار یک بحث تاریخی و روایتی درباره وی وجود دارد؛ بحث روایتی که از جانب اهل‌بیت(ع) باشد شامل دو دسته می‌شود که یک دسته فاقد سند معتبر است و قابل اطمینان نیست و احتمال جعل در آن وجود دارد اما یک روایت در مورد مختار وجود دارد که دارای سند معتبر است که از قول امام سجاد(ع) نقل کرده‌اند «که هیچ زن هاشمیه‌ بعد از شهادت امام حسین(ع) موهایش را شانه و خضاب نکرد تا زمانی که مختار سرهای جنایتکاران کربلا را به مدینه فرستاد». در این روایت صرفا ارسال سرهای قاتلین امام حسین مورد تائید قرار گرفته است و این به معنای تائید مختار و قیام وی نیست و فقط خبری است از زمانی که زنان هاشمی از عزا درآمدند و چون تائیدی از معصوم به شکل قاطع نداریم در باب ایشان نمی‌توانیم نظر قطعی ارائه کنیم.
 
فارس: چرا قیام مختار در نهایت با شکست مواجه شد؟
ـ یکی از علل عمده شکست مختار این بود که حرکتش ریشه‌های فرهنگی، توجیهی لازم را در بین مردم آن روز نداشت و در حقیقت مختار با فکر ناب امامت حرکت نمی‌کرد و به دنبال استقرار عدل به معنای واقعی آن در شکل اسلام ناب محمدی هم نبود و البته فرهنگ رایج در بین عموم مردم آن زمان هم اینگونه نبود، منطقه شام با فکر اسلام اموی اداره می‌شد و این فکر اسلام اموی که یک اسلام اشرافی بود در مناطق وسیعی از مصر و یمن آن روز تا بصره رواج پیدا کرده بود و کوفه، بصره، مکه و مدینه هم توسط امویان اداره می‌شد.
بنابر این ریشه‌های لازم فکری در هم‌سویی با مختار به شکل عمومی وجود نداشت که مختار بتواند آن فکر را در آن روز مستقر سازد و اگر بخواهیم شکست را به معنای نرسیدن به اهداف در آن روز ببینیم علت شکست قیام مختار این بود که همگامی عمومی با حرکت وی وجود نداشت.
 
فارس: به نظر شما چه درس‌هایی می‌توانیم از قیام مختار بگیریم؟
ـ به هر ترتیب باید جست‌وجو کنیم و معصوم یا آن کسی که به وی نزدیک است را پیدا کنیم و پشت سر او حرکت کنیم زیرا اگر بخواهیم بر اثر سلیقه‌های شخصی خود جلو برویم و از حجت زمان فاصله داشته باشیم به نتایج خوبی دست پیدا نخواهیم کرد.
 
فارس: آیا مطالب مذمت شده‌ای در تاریخ درباره شیوه انتقام‌گیری مختار از قاتلین امام حسین(ع) وجود دارد و آیا نقل‌هایی که در تاریخ از شیوه انتقام‌گیری مختار از اشقیاء کربلا روایت شده است همچون اینکه آنها را در آب جوش یا روغن داغ انداخت، واقعیت دارد؟
ـ نقل‌هایی که درباره مختار است چه مثبت و چه منفی همه به همین شکل است و ما اگر بخواهیم آنها را در کنار هم بگذاریم و بررسی کنیم، به نقل مثبت هم دیگر نمی‌توانیم اعتمادی داشته باشیم.
 
فارس: به نظر شما مختار باید با شدت کمتری با جنایتکاران کربلا برخورد می‌کرد؟
ماکه در آن زمان نبودیم ببینم مختار چگونه با قاتلین امام حسین(ع) برخورد کرده است و شرایط حال هم با آن زمان متفاوت بوده است اما اگر بعضی نقل‌ها درست باشد و مختار می‌خواست با شرایط فعلی جنایتکاران کربلا را قصاص کند هرگز با آنان این‌گونه برخورد نمی‌کرد، زیرا فقه چنین اجازه‌ای نمی‌دهد و قصاص باید بر اساس دستورات فقه صورت گیرد.
 
فارس: چه نظراتی در مورد تطبیق سریال «مختارنامه» با تاریخ وجود دارد و به نظر شما چند درصد سریال با تاریخ مطابق بود؟
ـ در باب سریال «مختارنامه» دو نظر مثبت و منفی وجود دارد؛ نظرمثبت اینکه زندگی مختار را با برداشت‌های خودشان از تاریخ به شکلی به نمایش گذاشتند که بالاخره بینندگان بهره‌های فراوانی را در راستای بصیرت از آن داشته باشند و نظر منفی اینکه مقداری تخیلات خود را وارد کردند و یا ساختارهایی که در تاریخ وجود نداشت را به تصویر کشیدند که البته این مسئله از طبیعت فیلمسازی هم هست.
به عنوان مثال در تاریخ نقل است که ابتدا حضرت مسلم بن عقیل را سر بریدند و سپس از دارالعماره به پایین پرتاب کردند که در سریال جنازه وی به صورت سالم از بالای دارالاماره به زمین پرتاب شد و در تاریخ آمده یا شبث بن ربعی در سال 80 هجری قمری از دنیا رفت ولی در سریال دیدیم که در جنگی او را کشته شد.
 
فارس: به نظر شما تاریخ را باید همانطور که اتفاق افتاده است نشان داد؟
ـ تاریخ را باید تکشیف کرد و دقیق و همراه با نکات مثبت و منفی به مردم ارائه داد زیرا تاریخ زندگی خود ما است تا ما از نکات مثبتش درس بگیریم و از تکرار نکات منفی اجتناب کنیم.
 
فارس: آیا عملکرد و چهره مختار اینگونه که در سریال نشان داده شد، در تاریخ هم مثبت بوده است؟
ـ برداشت امثال آیت‌الله خویی از روایات در مورد مختار به همین شکل حتی مثبت‌تر هم هست.
 
فارس: به نظر شما ساخته شدن این گونه سریال‌ها چه تاثیری می‌تواند داشته باشد؟
ـ تاثیرات بسیار زیادی می‌تواند چه بر مسلمانان یا غیر مسلمانان داشته باشد زیرا این حوادث وقایع جاریه‌ای است که عبرت گرفتن از آنها برای بشر لازم است و به هر حال در جامعه هم تاثیرات عقیدتی، اخلاقی، سیاسی و معنوی بر مردم دارد ومهم‌تر این است که سبب افزایش بصیرت در تبعیت از ولایت می‌شود.
تا پیش از پخش سریال«مختارنامه» اغلب مردم از حضور ایرانیان در قیام مختار بی اطلاع بودند و یکی از نکات مثبتی که در سریال وجود داشت، همین بود که موجب شد مردم با حضور ایرانیان آشنا شوند.

فارس: به نظر شما چه عواملی سبب شده بود که ایرانیان مختار را در قیام همراهی کنند؟
ـ ایرانیان در جنگ صفین هم حضور داشتند که شاید اغلب مردم بی‌اطلاع باشند و برای کسب اطلاعات بیشتر باید تاریخ تشکیل کوفه را مطالعه کنند تا با نقش بیشتر ایرانی‌ها آشنا شوند اما اینکه چرا ایرانیان مختار را همراهی کردند به این دلیل بود که آنها ظلم و ستم زیادی را از جانب بنی‌امیه به آنها وارد شده بود و از طرفی دوستدار علی بن ابیطالب(ع) بودند و می‌خواستند با همراهی مختار انتقام حادثه عاشورا را بگیرند و دلیل دیگری هم وجود داشت که مختار عرب و عجم را یکسان می‌دانست.
 
فارس: دلیل همراهی نکردن ابراهیم بن مالک اشتر با مختار چه بود؟
ـ به هر حال ممکن است مختار و ابراهیم سوء برداشت‌هایی نسبت به نظرات هم داشتند؛ این احتمال وجود دارد که ابراهیم دچار ضعف شخصیتی شده باشد و یا ممکن است واقعیت‌های دیگری وجود داشته باشد که ما نمی‌دانیم.
 
فارس: پخش برنامه‌ای تحلیلی با عنوان «هنگام درنگ» را بعد از پخش سریال«مختارنامه» چگونه ارزیابی می‌کنید؟
ـ به نظر من این برنامه در نمونه خود بی‌نظیر بود و نشان داد اگر سریال‌های تاریخی بعد از پخش به این شکل مورد بحث و نقد قرار بگیرد تمام زوایای تاریخی برای مردم تبیین می‌شود.

===================
گفت‌وگو از محمدمهدی عنایت‌پور
===================
انتهای پیام/ج10