فراز و نشیب تولید و صادرات میگو و کاهش صادرات خاویار ایران به یک دهم

بدین ترتیب که سالانه 2 تا 2 هزار و 500 تن از دریا صید میشود که تنها مصرف داخلی دارد. میگوی پرورشی هم طی سالهای اخیر با مشکلات زیادی درگیر بوده به طوری که تولید میگوی پرورشی کشور در سال گذشته تنها 6 هزار تن بوده است این در حالی است که کشورهایی مانند چین،تایلند، اندونزی و ده‌ها کشور دیگر سالانه تا 899 هزار تن تولید دارند، بر این اساس در صادرات میگو نیز تقریبا در دنیا جایگاهی نداریم. حجم بالای تولید میگو در سایر کشور‌ها در حالای است که  ظرفیت‌های تولید در کشور ما به مراتب بیشتر از آنهاست، از 128 هزار هکتار زمینی که میتوان برای پرورش میگو استفاده کرد 9 هزا رو 700 هکتار آماده بچه‌میگو ریزی است که سال گذشته تنها از 3 هزار هکتار آن استفاده شد در حالی که استفاده از همین ظرفیت آماده میتوانست میزان تولید میگوی کشور را به 24 هزار تن برساند و ظرفیت دراز مدت هم تا 500 هزار تن یعنی حتی بیشتر از کشور چین است.
در زمینه صادرات سایر محصولات آبزی هم اگرچه رشدی را طی سالهای گذشته داشته‌ایم اما با توجه به ظرفیتهای موجود رشد قابل ملاحظه‌ای به شمار نمیآید به طوری که نسبت به 10 سال گذشته تنها 17 میلیون دلار رشد صادراتی داشته است.
اگرچه مسئولان میگویند با پرورش ماهیان توانسته‌اند خلاء کاهش تولید خاویار و میگو را جبران کنند، اما حتی مقایسه کشوری با چنین ظرفیت‌های فراوان شیلاتی که شمال و جنوب آن دریاست و زمین‌ها و استعدادهای فراوانی برای آبزیپروری به ویژه میگو دارد با کشورهای دیگری مانند تایلند، ویتنام ، تایلند، اندونزی، اکوادور ، برزیل، هندوراس که وضعیت تولید بهتری از ما دارند اسف‌بار است.
خبرنگار فارس در این خصوص گفت و گویی را با علی اکبر خدایی دبیرکل اتحادیه صادرکنندگان آبزیان ایران انجام داده است که میخوانید:
    
فارس: وضعیت صادرات آبزیان را در سال جاری چگونه میبینید؟
خدایی:معمولا برداشت آبزیان به ویژه میگو و خاویار نیمه دوم سال انجام میشود،آمار سال گذشته حاکی است کل صادرات آبزیان 44 هزار و 500 تن به ارزش 159 میلیون و 488 هزار دلار بوده که نسبت به سال 88 که 100 میلیون دلار بود رشد خوبی داشته است.

فارس: میتوانید اقلام صادرات را به تفکیک بفرمایید؟
خدایی: صادرات ما شامل 18 قلم محصول آبزی بود که از کل صادرات 2هزار و 940 تن میگو به ارزش 13 میلیون دلار یعنی کیلویی 5- 4.5دلار صادر شد.خاویار 3 هزار و 991 کیلوگرم به ارزش 6.5 میلیون دلار بود و بقیه هم مربوط به سایر محصولات آبزی بود.
ارزش صادرات خاویار در سال 79بالغ بر 70 میلیون دلار بود که اکنون به یک دهم کاهش یافته است.

فارس: البته نسبت به قیمت آن زمان...
خدایی: قیمت خاویار تفاوتی نداشته و تنها صید ماهیان خاویاری کاهش یافته است.

فارس: یعنی قیمت خاویار صادراتی در سالهای گذشته همین قیمت فعلی است؟
خدایی: البته گرانتر شده اما افزایش قیمت آن زیاد معنیدار نیست. سال 79 صادرات خاویار ایران به کشورهای دیگر 40 تن بوده که در سال 89 به  3 هزار و 991 کیلو یعنی یک دهم کاهش یافته است.کل  ارزش خاویار صادراتی هم آن موقع 64 میلیون دلار بوده که الان به 6.5 میلیون دلار رسید که از نشان از کاهش یک دهمی دارد. در سال 79، کل ارزش صادراتی محصولات دریایی 126 میلیون دلار بود که 64 میلیون دلار ‌آن یعنی حدود 50 درصد خاویار بود یعنی در سال 79 صادرات غیر خاویاری 62 میلیون دلار بود و در حال حاضر 159 میلیون دلار کل ارزش صادراتی محصولات دریایی است که ارزش صادرات غیر خاویاری 153 میلیون دلار است.
بدین مفهوم با تولید میگو و سایر محصولات آبزی خلاء کاهش صید خاویار پوشش داده شده است.در حال حاضر ماهیهای گرم آبی که به کشور عراق صادر میشود بازار خوبی دارد و انواع ماهیهایی که غیر مأکول است و مصرف داخلی ندارد را به کشور چین، ویتنام صادر میکنیم.

فارس: بازارهای صادراتی خاویار ما از گذشته تا حال چه تفاوتی کرده است.
خدایی: صادرات خاویار تنها در حوزه سازمان شیلات است و بخش خصوصی هیچ ورودی به آن ندارد،اما چون پرورش ماهیان خاویاری توسط بخش خصوصی شروع شده امید است که از امسال یا سال آینده با افزایش تولید خاویار مصنوعی یا پرورش توسط بخش خصوصی استحصال و صادر شود اما خاویاری که سازمان شیلات صادر میکند اکثرا به کشورهای آمریکا، اروپا و ژاپن است که مصرف کننده‌های اصلی هستند.

فارس: مشکلی برای صادرات به آمریکا وجود ندارد؟
خدایی: نه خیر، خاویار جزو‌ اقلام تحریمی نیست و به راحتی خود آمریکا وارد میکند.

فارس: قبلا به کدام کشورها صادر میشد؟
خدایی: همیشه بازار خاویار همین‌ها بوده‌اند، بازار قدیمی خود را از قبل انقلاب و سالهای گذشته دارد و مصرف کننده‌های آن هم معمولا اتحادیه اروپا است.

فارس: چه میزان از خاویار در داخل کشور مصرف میشود؟
خدایی: آماری ندارم.
 
فارس: اخیرا خاویار تقلبی در داخل کشور زیاد شده، میگویند چینی است و بیشتر در شمال کشور توزیع میشود؟
خدایی: کشورهای شمالی ایران مانند ارمنستان از این کارها میکنند،اما چون خاویار ایرانی از نظر کیفیت مقام نخست را دارد از خاویار تقلبی استقبال نمیشود.

فارس: روند تولید میگو چطور است؟ به ویژه میگویید کاهش صادرات خاویار را با تولید این محصول پوشش میدهید.
خدایی: البته بیشتر منظورم از طریق تولیدات همه نوع آبزیان است نه صرفا میگو.

فارس: نسبت به 11 سال گذشته تنها 33 میلیون دلار افزایش صادرات آبزیان داشته‌اید.
خدایی: به جهت اینکه خاویار حذف شده است از 62 میلیون دلار ارزش صادراتی آبزیان طی 10 سال گذشته به جز خاویار به 153 میلیون دلار رسیده‌ایم و اگر صادرات خاویار به همان نسبت سالهای گذشته پابرجا بود الان ارزش صادراتی آبزیان به بیش از 210 میلیون دلار میرسید.

فارس: روند صادرات میگو چگونه است؟
خدایی: کاهش داشته، زیرا ذخایر آن در ایران و سایر کشورها روبه کاهش است.

فارس: به چه دلیل؟
خدایی: برداشت از ذخایر به شدت افزایش یافته از سویی رشد جمعیت داریم و سرانه مصرف هم باید بیشتر شود،بنابراین نیاز به میگوی پرورشی بیشتر شده در حال حاضر زمینه صید میگوی دریایی به حداقل رسیده و مردمان جنوب صید را خودشان مصرف میکنند.اما طی سالهای گذشته تولید میگوی پرورشی را توسعه دادیم.سال گذشته 6 هزار و200تن میگوی پرورشی داشتیم که نزدیک به 3 هزار تن صادر و حدود 3هزار و 200 تن در داخل مصرف میشود.

فارس: صید از دریا چقدر بود؟
خدایی: آمار متفاوت است اما حدود 3- 2 هزار تن ، که 90 درصد مصرف داخلی دارد و عمدتا از دو استان بوشهر و هرمزگان صید میشوند.

فارس: تولید میگو را نسبت به سال‌های گذشته مقایسه میکنید؟
خدایی: بله طی دو سال اخیر بیشترین میگوی تولیدی در سال 83 و حدود 8 هزار و 200 تن و عمده بازار هم اتحادیه اروپا بود که معمولا 50 درصد آن صادر و 50 درصد داخل مصرف میشد، اما از سال گذشته تقاضا و قیمت داخل افزایش یافته و دیگر وابستگی صادرات به اتحادیه اروپا را نداریم و بخش زیادی از میگوی تولید در داخل مصرف میشود.طی سالهای اخیر از  8 هزار تن میگوی تولیدی 6 هزار تن به اسپانیا ، ایتالیا و کشورهای اروپایی صادر میشد اما به دنبال بحث‌های سیاسی و نیز اشتباهی که در روند کار سازمان دامپزشکی کشورمان ایجاد شد باعث شد که اجازه صادرات ایران به اروپا را ندهند.

فارس: چه اشکالی به وجود آمده بود؟
خدایی: سازمان دامپزشکی ایران، نماینده اتحادیه اروپا برای کنترل، نظارت بهداشتی انواع آبزیان است که اتحادیه اروپا در زمینه محصولات صادراتی آبزیان کد دامپزشکی ایران را قبول میکند در آن سال سازمان دامپزشکی در مورد باقی مانده سموم آبهای پساب مزارع آزمایش انجام میداد و نتیجه را به فرانسه که مسئول نظارت بر عملکرد سازمان دامپزشکی ایران در زمینه کنترل محصولات صادراتی آبزیان است ارسال میکرد، دامپزشکی ایران هم کارهای روتین خود را انجام میداد اما چند آزمایش را با تأخیر فرستاد یا شاید چند آزمایش را انجام نداد و آنها این را بهانه کردند و کد گواهی ایران را باطل کردند.حتی چندین تن میگو آن موقع صادر شد اما اجازه ترخیص ندادند چند سال بعد این مشکلات حل شد و در طول این مدت بازارهای جدیدی هم بری محصولات آبزیان کشور ایجاد شد.
در سال 89 ، 22 درصد میگوی تولیدی کشور به اروپا صادر شد در حالی که قبلا 90 درصد به اروپا صادر میشد، در حال حاضر به کشورهای کویت، امارات، متحده عربی، مصر، لبنان صادر میکنیم.

فارس: آیا مقطعی که ما در مورد پرورش میگو در کشور مشکل داشتیم و میزان تولید کاهش بیش از 50 درصدی داشت مربوط به همین موضوع بود؟

خدایی: مهمترین دلیل همین بود اما همزمانی این موضوع با بیماری لکه سفید میگو که تولید را در سال 84 قطع کرد، طوفان گونو سیستان و بلوچستان در سال 85 که هم میگوها را به دریا ریخت و بعد از آن تولید‌کنندگان قادر نبودند بدهی بانکی را به موقع پرداخت کند، بانکها وام ندادند، بدهیها معوق شد از سوی دیگر ثبات نرخ ارز نیز به همراه افزایش تورم داخلی باعث رکود بازار تولید و صادرات میگو شد، همچنین کشورهایی مانند چین، اندونزی و غیره هم به افزایش تولید رسیدند و قیمت جهانی از 6 به 4 دلار رسید و به دلیل افزایش قیمت نهاده‌های داخل قیمت تمام شده هم افزایش یافت و همه اینها باعث شد که تولید ما به شدت کاهش یابد و در سال 85 این میزان تولید به 2 هزار و 200 تن رسید اما در حال حاضر این میزان تولید به 6 هزار و 200 تن رسیده است و پیش‌بینی میشود امسال تولید به 7 الی 7 هزار و  500 تن برسد.

فارس: آیا استمهال وام میگوکاران انجام شد؟
خدایی: بحث مفصلی است اگر موافق باشید در جلسات دیگری پیگیری کنیم.


فارس: طی 10 سال گذشته تاکنون صادرات میگو چه روندی را طی کرده مثلا سال 83 که بالاترین میزان تولید یعنی 8 هزار و 200 تن بود، چه میزان صادرات داشتیم.
خدایی: در همان سال 7 هزار و 600 تن صادرات داشتیم، سال 84 یک هزار و 918 تن، سال 87  دو هزار و 980 تن، سال 86، دو هزار و  280 تن، سال 87  یک هزار و 340 تن، سال 88 دو هزار و  700 تن، سال 89 دو هزار و  940 تن بوده است.

فارس: با در نظر گرفتن شرایط ثابت، سالانه چقدر باید افزایش تولید میگو را داشته باشیم؟
خدایی: این صعت نوپا است و همواره هم با چالش همراه بوده و چنین آماری نداریم. حدود 600 پرروش دهنده میگو در کشور وجود دارد که 550 مورد آنها مسئله‌دار است یعنی به نوعی مشکلاتی مانند بدهی بانکی، بیماری، از بین رفتن مزرعه به واسطه توفان و غیره دارند اما در مورد 50 مزرعه‌ای که مشکل ندارند واقعا رشد خوبی را شاهدیم، یعنی از تولید 2 تن در هکتار خود را به 5- 4.5 تن در هکتار رسانده‌اند البته تولید 10- 8 تن در هکتار هم داریم.
آمار متوسط کشوری 2.5 تن در هکتار است که با توجه به مشکلاتی که بوده آمار قابل قبولی است،اما طی 10 سال گذشته به رغم افزایش هزینه‌ها، تولید افزایش پیدا کرده که بخشی از مشکلات را پوشش داده است.افزایش هزینه‌ها اجازه نداده که این درآمدها در جهت توسعه تولید هزینه شود.

فارس: میانگین تولید میگوی کشور در مقایسه با کشورهای پیشتاز چگونه است؟
خدایی: پیشتازان، کشورهای آسیای جنوب شرقی، چین ، ویتنام ، تایلند، اندونزی و کشورهای آمریکای لاتین مانند اکوادور ، برزیل، هندوراس هستند. کشور ما از نظر عملکرد در واحد سطح جایگاه خیلی خوبی دارد اما به دلیل اینکه سطح زیر کشت در کشور ما پایین‌تر و هزینه تمام شده بالاتر است در تولید نهایی جایگاه مناسبی نداریم.
در کشورهای پیشتاز مزارع بسیار بزرگی در مساحت‌های 100 هزار هکتار وجود دارد که اطرافشان را بسته‌اند، میگو ریخته‌اند که هزینه تمام شده را پایین میآورد اما شاید عملکرد در واحد سطح آنها بالا نباشد اما در کل تولیدشان بالاست.


فارس: هزینه تمام شده در کشور ما نسبت به آنها چگونه است؟
خدایی: قیمت تمام شده یک کیلوگرم میگو در کشور ما 4 هزار و 500  تومان تا 5 هزار تومان یا (5-4.5 دلار) است اما قیمت تمام شده یک کیلوگرم میگو در آن کشورها 3.5 - 3 دلار است، از نظر عملکرد واحد سطح جزو 5 کشور اول هستیم. کشورهایی مانند تایلند و اکوادور از ما جلوتر هستند اما از نظر صادرات هیچ جایگاهی را در صادرات نداریم.

فارس: از نظر تولید نهایی میگو چه جایگاهی داریم؟
خدایی: چین 899 هزار تن، تایلند 548 هزار تن، ویتنام 357 هزار تن، اندونزی 334 هزار تن، هند 194 هزار تن، بنگلادش 110 هزار تن، اکوادور 145 هزار تن، مکزیک 91 هزار تن، برزیل 72 هزار تن، ایران 6.5 هزار تن، عربستان 5 هزار تن طبق آمار سال 2010 تولید دارند.

فارس: ظرفیت‌های تولید در کشور چگونه است؟
خدایی: 180 هزار هکتار اراضی مستعد برای پرورش میگو شناخته شده که 128 هزار هکتار آن مفید است. 43 هزار هکتار آن انتخاب شده و در مرحله مطالعاتی است. 25 هزار هکتار آن مطالعه نهایی شده و آماده برای احداث است که تأسیسات زیربنایی 16 هزار هکتار آن آماده شده، استخر  9 هزار و 710 هکتار آماده برای ریختن بچه میگو است که این فضا ظرفیت تولید 24 هزار تن میگو را دارد،اما امسال فقط 3 هزار و 250 هکتار یعنی یک سوم زیر کشت رفت و پیش‌بینی میشود که 7 هزار تن تولید شود.

فارس: ظرفیت 9 هزار و 710 تن که آماده بود، چرا استفاده نشد؟
خدایی: آنها مشکل بدهی دارند. اعتبار ندارند. از سوی دولت حمایت نمیشوند در حالی که تنها با این اقدام تولید ما به 24 هزار تن در سال افزایش مییافت.

فارس: ظرفیت‌های ما که نسبت به کشورهایی مانند تایلند و اکوادور و غیره خیلی بالاتر است پس مشکل تولید چیست؟
خدایی: البته آنها هم از همه ظرفیت‌ها استفاده کرده‌اند و الان جایی برای افزایش تولید ندارند.

فارس: با فرض اینکه تولید اینها در همین وضعیت بماند اما شاید بیش از دو قرن زمان لازم باشد تولید خود را به آنها برسانید؟
خدایی: نهایت ظرفیت ما حدود 500 هزار تن است، یعنی از تمام 128 هزار هکتار زمین قابل کشت یا عملکرد 2.5 تن در هکتار استفاده شود که با کیلویی 5 دلار میتواند 2.5 میلیارد دلار درآمد ارزی داشته باشیم.

فارس: اما شما الان حدود 3 هزار هکتار بیشتر کشت ندارید.

خدایی: مشکلات زیادی سر راه تولید در کشور ما قرار دارد، در نظر بگیرید کشوری مانند تایلند بیش از 500 هزار تن تولید داشته و حدود 400 هزار تن میگو  صادر کرده است و 2.8 میلیارد دلار درآمد داشته در حالی که صادرات فرش و غیره حدود 500 میلیون دلار و خشکبار ما یک میلیون دلار است، یا ویتنام 240 هزار تن میگو صادر کرده، یک میلیارد و 700 میلیون دلار صادرات داشته، اندونزی تا سال 2014 هدف‌گذاری کرده که اولین تولید‌کننده میگو در دنیا باشد و چین را پشت‌سر بگذارد.

فارس:‌آیا شما هم برنامه‌ای داریم؟
خدایی: برنامه داریم که تا پایان برنامه پنجم 48 هزار تن را زیر کشت ببریم و برای 5 هزار هکتار دو برداشت در سال انجام دهیم.

فارس: در مورد وضعیت صادراتی سایر محصولات آبزیان در مقایسه با کشورهای اروپایی بفرمایید؟
خدایی: آمار کاملی ندارم در صحبت‌های بعدی تهیه و ارائه میکنم،اما جایگاه جالبی با توجه به ظرفیت‌های موجود نداریم. در عین حال نسبت به کشورهای منطقه اولیم و حتی در صید ماهیان تن نسبت به هند هم بالاتریم.

فارس: به هر حال در مقایسه، ظرفیت‌های تولید در کشور ما هم بالاتر است و شاید دلیل اول بودن در منطقه هم همین است. فکر میکنید با این ظرفیت‌ها شایسته بود چه جایگاهی داشته باشیم؟
خدایی: شیلات کشور با  با 15-10 و میگو با 35 درصد ظرفیت کار میکنیم از 92 کارخانه فرآوری 25-20 مورد در ایامی از سال فعالند،‌12 هزار لنج صادراتی داریم که به دلیل کمبود ذخایر برای ماهیگیری به آبهای دور میروند یعنی تا نزدیک سومالی میروند آنجا هم با دزدان دریایی درگیرند چند سال پیش رفته بودند سومالی و چند دزد آنها را گرفته بودند، ماجرا از این قرار بود که به دلیل اینکه آبهای اقیانوس هند، ذخایر خوبی ندارد رفته بودند آبهای دور، آنجا با دزدان دریایی درگیر میشوند و اینها را میگیرند و پول میخواهند. ایرانیها قرار با آنها میگذارند و با ترفندی وادار به تسلیم به نیروهای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی میکنند.
گفت و گو از: بهروز نوری
انتهای پیام/م