باشگاه خبرنگاران توانا؛ اسماعیل دهقان: آب سنگ زندگی، سلامت اکوسیستم ما و عملکرد روان اقتصادها در سراسر جهان است. ماهیت محدود آن، همراه با فشارهای فزاینده رشد جمعیت، صنعتی شدن و تغییرات آب و هوایی، چالش‌های فزاینده‌ای را برای مدیریت پایدار آب ایجاد می‌کند.
کم‌آبی یکی از مشکلاتی است که بسیاری از شهرهای جهان با آن مواجه هستند و تهران پایتخت ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست؛ تهران به‌دلیل رشد سریع جمعیت، منابع آبی محدود و زیرساخت‌های قدیمی با چالش‌های آبی قابل توجهی مواجه است. بر پایه برخی برآوردها، هدر رفت کلی آب در تهران می‌تواندمجموع ظاهری و واقعی بین ۲۲ تا ۳۰ درصد برسد؛ که هدر رفت واقعی بین ۱۱ تا ۱۶ درصد در تهران ذکر شده‌است. این شهر به‌شدت به منابع آب زیرزمینی متکی است و بارندگی محدودی دریافت می‌کند. رشد جمعیت در تهران منجر به افزایش درخواست برای آب شده‌است که فشار زیادی بر عرضه موجود وارد می‌کند. به گفته شرکت آب و فاضلاب استان تهران، مصرف آب این شهر در دو دهه گذشته دو برابر شده و از منابع موجود پیشی گرفته است. با توجه به توزیع ۱۲۰۰ میلیون مترمکعب در شهر تهران می‌توان گفت که حداقل ۱۰۹ میلیون مترمکعب سالانه واقعی در شهر تهران آب از طریق خطوط لوله توزیع و انتقال در زیر خیابان‌های تهران هدر می‌رود.
هدر رفت آب به چه معناست؟
در یک زمینه فنی، هدر رفت آب به‌عنوان اختلاف بین حجم آب وارد شده به یک سیستم توزیع و حجمی که در پایان به مصرف کنندگان پرداخت می‌شود، تعریف می‌شود. این هدر رفت را می‌توان به دو دسته اصلی هدر رفت فیزیکی و غیر فیزیکی تقسیم کرد.
هدر رفت فیزیکی یا واقعی از طریق نشت در سراسر شبکه‌های توزیع، مخازن، و اتصالات لوله آشکار می‌شود. چنین هدر رفت‌هایی اغلب توسط طیف وسیعی از عوامل، از جمله زیرساخت‌های قدیمی، فرسودگی، مدیریت فشار نامطلوب، و تداخلات خارجی مانند کارهای جاده‌ای یا فعالیت‌های ساختمانی ایجاد می‌شود. رویدادهای شدید مانند زلزله یا سیل می‌توانند با وارد کردن آسیب شدید به اجزای زیرساخت آب، این هدر رفت را تشدید خواهد کرد.
از سوی دیگر، هدر رفت غیر فیزیکی یا ظاهری برآمده از سرقت آب، مصرف غیرمجاز، عدم دقت کنتور و خطاهای مدیریت داده‌ها است. در حالی که آنها نشان دهنده از دست دادن واقعی آب از سیستم نیستند، اما منجر به از دست دادن درآمد برای شرکت آب و فاضلاب می‌شوند. از همین رو مدیر عامل شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور تأکید داشته است که هدر رفت آب در کشور به ۳۱ و نیم درصد عدد آب بدون درآمد یا هدر رفت کلی می‌رسد، ولی شاخص هدر رفت ۱۶ درصد هدر رفت واقعی شبکه‌های آب است. این نشان از وضعیت واقعی از شرایط خشک‌سالی حاکم بر ایران و هدر رفت آبی است که به چه مشکلاتی در خطوط توزیع انتقال می‌یابد.
تارخ لوله‌گذاری آب تهران
عملیاتی سازی اولیه لوله کشی تهران برای جمعیتی معادل ۹۰۰ نفر در اواسط سال ۱۳۲۹ اجرا شد و دو خط لوله فولادی به قطر ۴۰ اینچ و با ظرفیت ۲۴۲ هزار مترمکعب در شبانه‌روز برای انتقال آب از آب گیر بیلقان به نخستین تصفیه‌خانه تهران یعنی جلالیه در نظر گرفته شد. اولین ناحیه توزیع آب به داخل منازل بین خیابان‌های کنونی انقلاب از شمال، جمهوری از جنوب و ولیعصر از غرب و شاهپور (وحدت اسلامی) از سمت شرق بود. در سال ۱۳۳۵ تعداد اشتراک به ۱۲ هزار و ۶۸۰ مشترک رسید. تهرانی‌ها پس از پنجاه سال انتظار صاحب آب لوله کشی شدند. که با افزایش جمعیت در سال‌های بعد سدهای ۵ گانه تهران به بهره برداری رسید و با توجه به تنش آبی رخ داده چاه‌های آب شرب نیز در سال‌های اخیر برای تولید آب در تهران افزوده شد.
هدر رفت آب، یکی از دغدغه‌های مهم در تهران
تهران در منطقه‌ای خشک و نیمه‌خشک واقع شده‌است که آن را مستعد مشکلات کم‌آبی کرده است. با منابع محدود آب موجود، هر قطره آب ارزشمند است. هدر رفتن آب فشار بیشتری را بر سیستم تأمین آب از پیش زیر فشار وارد می‌کند؛ جمعیت تهران طی سال‌ها به‌سرعت در حال افزایش بوده و منابع آبی را زیر فشار قرار داده است. با ادامه رشد جمعیت شهر، تقاضا برای آب افزایش می‌یابد. هدر رفت این مشکل را تشدید می‌کند و تأمین آب کافی برای رفع نیازهای ساکنان را چالش‌برانگیز می‌کند. تهران مستعد شرایط خشک‌سالی است که پیش بینی می‌شود با توجه به تغییرات آب و هوایی بدتر شود؛ هدر رفت آب تأثیر خشک‌سالی را تشدید می‌کند و منجر به کاهش سطح آب، تخلیه سفره‌های زیرزمینی و کاهش دسترسی به آب برای اهداف خانگی و کشاورزی می‌شود. سیستم‌های توزیع آب منسوخ و ناکارآمد در تهران از طریق نشت، ترکیدگی و سایر اشکال هدر رفتن باعث هدر رفت قابل‌توجه آب می‌شوند. این نه‌تنها آب موجود برای مصرف را کاهش می‌دهد، بلکه فشار بیشتری را بر زیرساخت وارد می‌کند و به منابع بیشتری برای تعمیر و نگهداری نیاز دارد.
هدر رفت منجر به هزینه‌های غیرضروری برای تصفیه آب، مصرف انرژی و توزیع می‌شود که همگی پیامدهای اقتصادی دارند. این امر باعث منحرف شدن وجوهی می‌شود که می‌تواند برای سایر پروژه‌های زیرساختی ضروری استفاده شود. هدر رفتن آب اثرات نامطلوبی بر محیط زیست دارد؛ همان گونه که منابع آب به‌طور فزاینده کمیاب می‌شوند، اکوسیستم‌ها آسیب می‌بینند که منجر به از بین رفتن تنوع زیستی و اختلال در زیستگاه‌های طبیعی می‌شود. افزون بر این، پمپاژ بیش از اندازه آب‌های زیرزمینی به‌دلیل هدر رفتن می‌تواند باعث فرونشست زمین و دیگر مسائل زمین شناسی شود.
قانون‌گذار چه می‌گوید؟
در قانون توسعه و بهینه سازی آب شرب شهری و روستایی در کشور مصوب سال ۱۳۹۴ ماده ۲ بند ۸ آمده است که وزارت نیرو مکلف است سالانه نسبت به کاهش حداقل یک درصد از هدر رفت آب در شبکه تا رسیدن به استاندارد بین المللی اقدام کند.
استاندارد بین المللی اتلاف آب در شبکه ۲۵ یا ۱۰ درصد است؟
استاندارد بین المللی هدر رفت آب در شبکه به سطح پذیرفتنی هدر رفت آب در یک سیستم توزیع آب اشاره دارد. ایجاد این استاندارد برای اطمینان از استفاده کارآمد از منابع آب و به حداقل رساندن هدر رفتن بسیار مهم است. انجمن بین‌المللی آب دستورالعمل‌ها و استانداردهایی را برای کمک به شرکت‌ها و سازمان‌های آب در ارزیابی و مدیریت مؤثر اتلاف آب ایجاد کرده‌اند. طبق دستورالعمل انجمن بین‌المللی آب سطح پذیرفتنی هدر رفت آب در یک شبکه، شاخص مجموع ظاهری و واقعی کمتر یا برابر ۲۵ درصد است اما شاخص واقعی می‌بایست زیر ۱۰ درصد باشد. این شاخص نسبت آب از دست رفته در سیستم توزیع به‌دلیل نشت ترکیدگی لوله و دیگر منابع آب غیر درآمدی را اندازه گیری می‌کند.
آیا هدر رفت آب در تهران را می‌بایست جدی گرفت؟
اهمیت هدر رفت آب در تهران را نمی‌توان نادیده گرفت. پیامدهای اقتصادی زیست محیطی و سلامت عمومی مدیریت ناکارآمد آب قابل توجه است و نیاز به توجه فوری دارد. با اجرای راهبردهای مؤثر صرفه‌جویی در مصرف آب و افزایش آگاهی ساکنان آن، تهران می‌تواند تأثیرات کمبود آب را کاهش داده و در جهت آینده‌ای پایدار تلاش کند. برای ذی‌نفعان دولت و مردم همکاری و اولویت در حفظ این منبع حیاتی بسیار مهم است. علل این مشکل از زیرساخت‌های قدیمی گرفته تا شیوه‌های نگهداری ضعیف و مدیریت ناکافی است. برای رفع مشکل هدر رفت آب در شهر تهران اقدامات متعددی می‌توان انجام داد. اولاً افزایش آگاهی مردم در مورد اهمیت حفظ آب بسیار مهم است. کمپین‌های آموزشی و برنامه‌های مشارکت اجتماعی می‌توانند مصرف مسئولانه آب را ترویج کنند و تغییرات رفتاری را تشویق کنند. ثانیا اجرای مقررات سخت‌گیرانه‌تر و اجرای مجازات‌ها برای هدر رفت آب می‌تواند افراد و صنایع را برای اتخاذ شیوه‌های صرفه‌جویی در مصرف آب تشویق کند. افزون بر این، سرمایه‌گذاری در بهبود زیرساخت‌های آب مانند گسترش تأسیسات تصفیه آب و اجرای سیستم‌های آبیاری پایدار می‌تواند به کاهش هدر رفت آب کمک کند. در پایان، ترویج پژوهش و نوآوری در فناوری‌های مدیریت آب می‌تواند راه حل‌های پایداری برای چالش‌های کم آبی تهران ارائه دهد.
پایان پیام/
