عزیز نجف پور آقابیگلو
طبق تعاریف اهل فن حوزه روانشناسی و مشاوره، امر مشاوره یک تعامل هدفمند است که طی آن مشاور با صرف وقت و توجه برای فرد موضوع مشاوره، به او در جستجو و کشف روش هایی برای زیستن بهتر، تصمیم گیری و تغییر فکر و رفتار کمک می کند. روانشناسی به دنبال شناسایی ذهن و روان و رفتار افراد و تجویز و درمان است.
مشاور در جستجو و کشف روش هایی برای زیستن بهتر، تصمیم گیری و تغییر فکر و رفتار کمک می کند.
روانشناس و مشاور می باید شرایط و مشکلات پیش روی فرد را به درستی شناسایی کند و متعاقبا راه ها و امکانات مختلف برای برون رفت از وضعیت موجود را احصا نماید و نتایج احتمالی آنها را ارزیابی کند و در نهایت بهترین راهکارها را پیشنهاد و اعمال نماید.
این فرآیند تقریبا همان کاری است که توسط پیامبر و اولیای الهی هم انجام می شود. البته با این توجه که تعاریف و شاخصهای دینی اعم از مبدا و معاد و ماهیت انسان و نسبت او با خدا و شیطان و نظایر آنها، در کل این فرایند ساری و جاری هستند.
این فرآیند تقریبا همان کاری است که توسط پیامبر و اولیای الهی هم انجام می شود.
فلذا مشاوره در رویکرد دینی به نوعی از ضلالت به هدایت بردن و از کثرت به وحدت رساندن و از سیئه به حسن مبدل کردن است.
مشاوره در رویکرد دینی به نوعی از ضلالت به هدایت بردن و از کثرت به وحدت رساندن و از سیئه به حسن مبدل کردن است.
صدرالمتالهین عبارت "انا لله و انا الیه راجعون" را متضمن چهار سفر می داند که در نگاه اول، فرآیند مشاوره بیشتر به اسفار سوم و چهارم نزدیک است: سفر سوم سیر من الحقّ إلی الخلق است؛ در این سیر، سالک به خلق و میان مردم بازگشت می کند امّا بازگشتنش به معنای جدا شدن و دور شدن از ذات حق نیست، یعنی با تقوای کاملی که دارد، به سوی خلق و به میان مردم می آید، در حالی که ذات حق را با همه چیز و در همه چیز می بیند.
صدرالمتالهین عبارت "انا لله و انا الیه راجعون" را متضمن چهار سفر می داند.
سفر چهارم سیر فی الخلق بالحق است که در آن، سالک به ارشاد و هدایت مردم به دستگیری از آنان و رساندنشان به حقّ می پردازد، در حالی که خود، انسانی کامل است و مردم را هدایت می کند.
سفر سوم سیر من الحقّ إلی الخلق است.
نکته قابل تاملی که وجود دارد این است که سیر سوم و چهارم که به نوعی فرآیند مشاوره البته در چارچوب دینی و توحیدی است، مسبوق به دو سیر مقدماتی است که اگر مشاور به درستی انجام نداده باشد طبعا توفیقش در نیل به هدف یا محدود خواهد شد و یا اینکه با آفات و انحرافات مواجه خواهد گردید.
سفر چهارم سیر فی الخلق بالحق است.
در سیر اول، سفر من الخلق إلی الحق رخ می دهد و در این مرحله کوشش سالک این است که از عالم دنیا بگذرد تا به ذات حق واصل شود و میان او و حق تعالی حجابی نباشد. در این سفر تمامی مراحل تهذیب نفس و رسیدن به تقوای کامل باید طی شود و به عدالت کامل برسد. در سیر دوم یعنی سفر بالحق فی الحق؛ پس از آن که سالک ذات حق را از نزدیک شناخت، به کمک خود او به سیر در شئون و کمالات و اسماء و صفات او می پردازد.
سیر سوم و چهارم به نوعی فرآیند مشاوره البته در چارچوب دینی و توحیدی است، مسبوق به دو سیر مقدماتی است.
طبعا همانگونه که اگر مشاور بر علم و فنون مشاوره آشنا و مسلط نباشد توفیقی نخواهد داشت، مشاور توحیدی هم اگر سیر اول و دوم را درست طی نکرده باشد در وصول موضوع مشاوره به وضعیت و شاخصهای توحیدی موفق نخواهد شد و ممکن است آن خطای بزرگ هم رخ دهد که مشاور به جای اینکه موضوع مشاوره را به سمت تعالی سوق دهد، خودش در دنیای گم گشته گی و حیرت موضوع مشاوره گرفتار شود.
سیر اول، سفر من الخلق إلی الحق رخ می دهد.
در علم مشاوره قاعده ای وجود دارد مبنی بر همدلی و همراهی مشاور با موضوع مشاوره برای درک بهتر وی در جهت کمک فکری و روحی و حل مشکلات و باز کردن گره ها و ... البته اهل فن بلافاصله متذکر می شوند که این ارتباط در عین نزدیکی، می باید خالی از وابستگی عاطفی باشد.
کوشش سالک این است که از عالم دنیا بگذرد تا به ذات حق واصل شود.
این تذکر نشان می دهد که علم روانشناسی خود به تجربه، قسمتی از این مشکل (عدم وابستگی عاطفی) را دریافته است. هر چند اصل مشکل در اسارت و گرفتاری مشاور در دنیای موضوع مشاوره است که وابستگی عاطفی یکی از ابعاد آن است. حال چه باید کرد؟
در سیر دوم یعنی سفر بالحق فی الحق؛ پس از آن که سالک ذات حق را از نزدیک شناخت، به کمک خود او به سیر در شئون و کمالات و اسماء و صفات او می پردازد.
چگونه می توان هم به موضوع مشاوره نزدیک شد و با او همزیستی کرد و عالم او را درک کرد و فهمید و همراهی نمود و هم در دنیای او گرفتار نشد و قدم و به قدم او را به دنیای توحیدی که واجد تمامی شاخصهای رشد و کمال فکری و روحی و اخلاقی است رهنمون شد؟
مشاور توحیدی اگر سیر اول و دوم را درست طی نکرده باشد در وصول موضوع مشاوره به وضعیت و شاخصهای توحیدی موفق نخواهد شد.
لازمه این فرآیند تحولات معرفتی و وجودی مشاور است که در سیر اول و دوم رخ می دهد و همچنین توجه مشاور به التزام در ادامه سیر سوم و چهارم و سوق دادن موضوع مشاوره به اهداف توحیدی است.
اینها کلیاتی است که باید مورد توجه روانشناس و مشاور مسلمان قرار گیرد و طبعا جزئیات و تفصیل موارد، نیازمند مداقه و البته اتخاذ رویکردهای روش شناختی دیگری است که هم در حوزه تخصص نگارنده نیست و هم در این مقال نمی گنجد.
انتهای پیام/
از شما صاحبنظر گرامی در حوزه تعلیم و تربیت هم دعوت می کنیم، از نویسندگان، ممیزان و اعضای هیئت تحریریه پنجره تربیت باشید. برای ارسال مطالب و عضویت در هیئت تحریریه، از طریق ایمیل FarsPanjarehTarbiat@gmail.com مکاتبه فرمائید.
