باشگاه خبری توانا: بُن‌مایه‌های امنیت و قدرت کشور‌ها بر کمیت و کیفیت جمعیت و ظرفیت‌های جغرافیایی پذیرای آن جمعیت استوار است. خاک خاستگاه زندگی است و نگاه‌داشت آن بازتاب و سرشتی راهبردی دارد. طی چند دهه گذشته شیب نرخ فرؤسایش خاک در ایران روندی افزاینده پیموده است. خاک یکی از ارکان اساسی تولید محسوب می‌شود که با تأمین بیش از ۹۵ درصد غذای بشر، علاوه بر اثر بر کیفیت تولیدات غذایی، تعیین کننده پایداری تولید است. گزارش شده است که ۹۲/۲ درصد از کالری مصرفی روزانه توسط انسان به صورت مستقیم یا غیرمستقیم از خاک تأمین می‌شود و تنها ۱/۲ درصد باقیمانده ریشه در منابع آب دارد.
با توجه به اهمیت خاک به عنوان یکی از مهمترین اجزاء طبیعت، اتحادیه جهانی علوم خاک در سال ۲۰۰۳، در راستای ارج نهادن به اهمیت خاک و جلوگیری از تخریب و نابودی آن، روز ۵ دسامبر را به عنوان روز جهانی خاک نامید. این روز جهانی، بزرگداشتی است که اهمیت خاک و ضرورت بهره‌برداری پایدار از آن را برای جوامع مختلف در سراسر جهان آشکار می‌سازد. شایان ذکر است سازمان ملل متحد نیز در همین راستا سال ۲۰۱۵ را به عنوان سال جهانی خاک‌ها تعیین کرد.
از این روی در سال ۱۳۹۸ قانون حفاظت خاک در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید و در سال ۱۴۰۲ آیین‌نامه اجرایی آن در دولت مصوب شد. در تعریف خاک آورده که پیکر‌های طبیعی، متحول و پویا که حاصل مجموعه‌های از واکنش‌های فیزیکی، شیمیایی و زیستی است و متأثر از آب، اقلیم و موجودات زنده در طی زمان بر روی پوسته زمین یا سنگ مادر به وجود می‌آید. این تعریف شامل خاک درجا ورسوبی نیز می‌شود. خاک به عنوان منبع طبیعی تجدید ناپذیر، سرمایه ملی و بستر حیات، نقش اساسی در استقرار و رشد جوامع بشری و نیز سایر مخلوقات دارد و در واقع بخشی از زنجیره غذایی انسان و سایر حیوانات از خاک می‌باشد.
در هیچ جایی از طبیعت، گونه‌های مختلف جانوری و گیاهی به مانند خاک به صورت در هم فشرده وجود ندارند. یک گرم خاک حاوی میلیون‌ها موجود زنده و چندین هزار گونه باکتری است. با این حال، این تنوع زیستی از آنجا که زیر زمین قرار داشته و در برابر چشمان آدمی نیست، کمتر شناخته‌شده است. گزارش‌ها گویای آن هستند که در اقلیم خشک و بیابانی ایران میانگین ۷۰۰ تا ۱۰۰۰ سال برای تشکیل یک سانتیمتر خاک زمان نیاز است. ایران با داشتن ۱۶۵ میلیون هکتار وسعت به میزان ۱۰% از مرغوبیت مطلوب برای کشاورزی برخوردار است. تأمین امنیت غذایی جمعیتی بالغ بر ۹۰ میلیون نفر در ایران می‌بایست خاکی غنی بهره برد.
امنیت غذایی یک مفهوم چند زمینه‌ای با هدف ارزیابی دسترسی افراد به غذای کافی، سالم و مغذی است. دستیابی به امنیت غذایی پایدار مستلزم توجه همزمان به طیف وسیعی از عوامل محیطی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی و برهم کنش‌های محتمل این عوامل است. کشاورزی و امنیت غذایی پیوند سرراستی به کمیت و کیفیت خاک دارد و خاک از جمله ارزش‌مندترین ثروت‌های ملی به‌شمار می‌رود. خاک زیربنای همه فعالیت‌های کشاورزی و منابع طبیعی است. خاک محیط تغذیه و هم محل استقرار گیاهان است. فرسایش خاک از یک تا ۱۱ تُن در کاهش عملکرد محصولات مؤثر است به همین دلیل امروزه نقش خاک در امنیت غذایی کمتر از آب نیست. در نتیجه زیست همه زیستمندان سرراست و غیرمستقیم به کم و کیف آن بستگی دارد، همچنین خاک به عنوان ذخیره‌کننده و تصفیه‌کننده آب و به‌عنوان بستر ریزجانداران خاک‌زی و ریزاندامگان‌ها (میکروارگانیسم)، کارکرد بنیادی در پایداری و تداوم چرخه زیست دارد. از این‌رو، خاک خاستگاه زندگی است و نگاه‌داشت آن بازتاب و سرشتی راهبردی دارد.
فرسایش، با حذف حاصل‌خیزترین لایه خاک، موجب کاهش تنوع زیستی می‌شود. کیفیت و سلامت خاک تا حد زیادی تعیین‌کننده (میزان) تولیدات و پایداری بخش کشاورزی همچنین کیفیت محیط زیست بوده و به میانجی این دو متغیر تأثیر به‌سزایی بر سلامت کره زمین، حیوان و انسان دارد. بهبود تنوع زیستی خاک اهمیتی حیاتی برای اطمینان‌یافتن از سلامت خاک، امنیت غذایی و تغذیه فردای بشر دارد. یافته‌های علمی ارائه شده از سوی فائو نشان می‌دهند که نظام‌های کشاورزی و شیوه‌های بوم‌شناسی‌کشاورزی همچون کشاورزی ارگانیک، بی‌خاک‌ورزی، تناوب محصولات زراعی و کشاورزی حفاظتی می‌توانند به‌صورتی پایدار بهره‌وری زراعی را بدون تخریب منابع خاکی و آبی افزایش دهند.
تخریب یا تنزل اراضی به مفهوم کاهش توان زمین برای فراهم کردن خدمات قابل ارائه در اکوسیستم است. بر این اساس، واژه اراضی یا سرزمین علاوه بر خاک، شامل اجزای دیگری مانند هوای بالای آن، پوشش گیاهی رشد یافته روی خاک و ریزجانداران و نیز آب موجود در خاک است و واژه تخریب به پیامد‌های منفی برای سامانه‌های اکولوژیکی و در نهایت برای انسان اشاره دارد.
تغییر کاربری اراضی را شاید بتوان مهمترین و اضطراری ترین چالش منابع خاک کشور به ویژه اراضی حاصلخیز کشاورزی دانست که دارای پیامد‌های منفی اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و امنیتی می‌باشد. کمبود کربن آلی و کاهش توان تولیدی منابع خاک از محدودیت‌های مهم کیفیت اراضی کشاورزی می‌باشد که امنیت و سالمت غذایی کشور را به شدت تهدید می‌کنند. تخریب منابع خاک کشور، نه تنها کارکرد تولیدی و زیست محیطی آن را تحت تأثیر قرار داده، بلکه ظرفیت اراضی و سرزمین را برای مقابله و سازگاری با تغییر اقلیم، وقوع خشکسالی و سیل نیز به شدت کاهش داده است. وقوع سیالب‌های شدید با تواتر بیشتر از دوره بازگشت رخداد‌های بارندگی و نیز خشکسالی‌های شدیدتر از نشانه‌های این روند می‌باشند.
داشتن محیط زیست سالم و پاک حق حیاتی همه زیستمندان است و استفاده صحیح از منابع آب و خاک وظیفه کلیه آحاد جامعه است و انسان به عنوان اشرف مخلوقات مسئولیت سنگینی را برعهده دارد. با توجه به توسعه روز افزون اجتماعی، اقتصادی و صنعتی کشور، رعایت الگوی صحیح مصرف از منابع آب و خاک و انرژی و توسعه پایدار و توجه به محدودیت منابع آب و خاک کشور الزامی است. از این رو و عنایت به سیاست‌ها، برنامه‌ها و راهبرد‌های سازمان حفاظت محیط زیست و دغدغه‌های جدی آن در جهت خروج از بحران‌های محیط زیست اجتناب ناپذیر بوده وبا ید در سر لوحه کار کلیه اقشار جامعه و تصمیم‌گیران و تصمیم سازان قرار گیرد.
پایان پیام/
