به گزارش خبرگزاری فارس از ارومیه، به گواه پژوهشگران حوزه تاریخ ادبیات معاصر ایران و هچمنین با بررسی آثار ادبی به جا مانده، می‌توان مرحوم خانم "مریم جهانگیری ارومیه‌ای" را از شاعران پیشگام ضد اسرائیل و ضد صهیونیست و مدافع فلسطین و قدس شریف، در ایران و شهر ارومیه معرفی کرد.
به همین منظور سراغ آقای مصطفی قلیزاده علیار شاعر، نویسنده، برنده جایزه بین المللی شهریار و مسئول واحد آفرینش‌های ادبی حوزه هنری آذربایجان‌غربی رفته‌ایم تا در این زمینه گفت‌وگویی با ایشان داشته باشیم.
فارس: به عنوان نخستین سوال جهت آشنایی بیشتر، بفرمایید شاعره فقید ارومیه‌ای مرحومه «مریم جهانگیری» در چه سالی و در چه خانواده‌ای به دنیا آمدند؟
مصطفی قلیزاده علیار: بسم الله الرحمن الرحیم، شاعر معاصر ایران از خطه ادب پرور و شاعرخیز آذربایجان، شادروان «مریم جهانگیری» فرزند ادیب دانشور مرحوم حسین خان بیگلر بیگی افشار، ۱۰۷ سال پیش در شهر فرهنگی تاریخی ارومیه و در خانواده ای فرهنگ دوست، ادب شناس، علمی و مسلمان از خاندانهای اجتماعی و بانفوذ و مردمی و متمکن دوره قاجار به دنیا آمد و پدر فرزانه‌اش نام «مریم» را به احترام یکی از بانوان بزرگ خاندان بیگلربیگی بر او برگزید.
فارس: درباره حوادث زندگی و تحصیلات مرحوم مریم جهانگیری توضیح مختصری بدهید.
قلیزاده: مریم سومین دختر خانواده فرهیخته میرزا حسین خان بیگلربیگی، از کودکی دارای استعداد سرشار و خلاقی بود، علاوه بر استفاده از پدرش ادیب، درس‌های ابتدایی و رسمی را در مدارس آن روز مثل مدرسه آمریکایی‌ها آموخت و تحصیل او تا کلاس ششم قدیم ادامه داشت و ادبیات فارسی و ترکی را به شیوه مکتبخانه‌‌های قدیمی در محضر پدر فرزانه و ادیب فرا می‌گرفت و مجلاتی مثل "حبل المتین" و "علم و هنر" که به پدر ارسال می شد، به دقت مطالعه می‌کرد. بعدها به صلاحدید پدر در کودکستان شماره سه ارومیه استخدام شد و چند سالی به تعلیم و تربیت کودکان ارومیه مشغول شد. البته بعدها به اداره کشاورزی این شهر انتفال یافت.
به نوشته برادر ادیبش نویسنده برجسته ارومیه مرحوم علاءالدین تَکِش، مریم در سال ۱۳۱۳ و در ۱۹ سالگی ازدواج کرد و حاصل این وصلت ۴ فرزند شد.
این هم گفتنی است که دوره خردسالی و کودکی و جوانی مریم جهانگیری با تلاطمها و اضطرابات سیاسی و اجتماعی سپری شده و ارومیه دچار گرفتاری‌ها و مصائب سخت و مرگباری از جمله اشغال روسها در جنگ جهانی اول و سپس تهاجمات وقتل و غارت اشرار وابسته خارجیها در منطقه شد.
فارس: اشعار مریم جهانگیری عموماً در چه موضوعات و چه سطحی است؟ آیا جمع آوری و تدوین شده؟ دیوان و دفتر شعری از این شاعره باقی است؟
مسئول واحد آفرینش‌های ادبی حوزه هنری آذربایجان‌غربی: بله اشعار مریم جهانگیری ارومی، به لحاظ حجم و کمیت اندک است و به لحاظ قوت و ضعف ادبی در یک سطح نیست برخی قوی و قابل توجه و شماری هم نشانگر جوانی و نوقلمی و ناپختگی است و گاه ابیات تکلف آمیز دارد، اما همه دارای حس و حال شاعرانه از عشق و سیاست و جامعه و ستم و نابرابری‌های اجتماعی و دفاع از حقوق کشور و ملت ایران و مردمان ستمدیده زمان خود است.
بعد از مرگش، این آثار توسط برادرش مرحوم علاءالدین تکش جمع آوری و با زندگی نامه مختصر در کتابی جیبی بلکه کفی و البته با حروفچینی خیلی ریز و ضایع کننده تحت عنوان «به یاد مریم» در سال ۱۳۳۴ منتشر شده است.
شعرهای مریم جهانگیری بیشتر به زبان فاخر فارسی در موضوعات اجتماعی، عاطفی و عاشقانه و بخشی هم در موضوع خانوادگی است.
شعری کوتاه به امام علی (ع) تقدیم کرده با مطلع:
ای علیِ مهربان، شاه زمین و زمان
فخر همه انس و جان، تا دُر یکتا تویی
چند شعر معدود و اندک اما قوی و اجتماعی و مشحون از عناصر شورانگیز حماسی در دفاع از ایران عزیز و ستیز با بیگانگان و بیگانه گرایان است مخصوصا یک غزل کوتاه هفت بیتی با ردیف "گوگل، گونول" (دل، جان) در مدح ایران و سوگند به پرچم زیبای ایران که در ۳۰ آذرماه ۱۳۲۴ سروده؛ یک ترجیع بند حماسی افتخارآمیز در توصیف آذربایجان غیور به عنوان «مهد زرتشت و سرزمین دلیران قهرمان» و یک قصیده کوتاه ۱۴ بیتی در هجو ارتش سرخ شوروی اشغالگر و دفاع از حق ملت مظلوم ایران در دوره اشغال پنج ساله توسط ارتش شوروی در جریان جنگ جهانی دوم، که در بهمن ۱۳۲۴ سروده است.
فارس: شما اخیرا در یک مراسم رسمی فرهنگی، ادبی در حوزه هنری آذربایجان غربی در ارومیه، صریحا "مریم جهانگیری" را شاعر پیشگام ضد اسرائیل و ضد صهیونیست و مدافع فلسطین و قدس شریف، در ایران و شهر ارومیه معرفی کردید، لطفا در این مورد بیشتر توضیح دهید.
مصطفی قلیزاده علیار: بله، مریم جهانگیری که تمام عمر کوتاه ۳۵ ساله اش را در ارومیه گذراند و در ارومیه هم در شهریور سال ۱۳۳۱ به خاک رفت، در سال ۱۳۲۸ شمسی یعنی اولین سالگرد اشغال فلسطین توسط صهیونیست‌های یهودی نما، شعری در هجو و تقبیح دولت جعلی اسرائیل تروریست و غاصب و در دفاع از مسلمانان مظلوم جهان (به یاد مسلمانان) سروده و بصراحت از بیت المقدس و مسلمانان فلسطین اشغال شده توسط یهود غاصب، دفاع کرده است.
البته آن زمان هنوز اصطلاح «صهیونیسم» و «صهیونیست» مرسوم نبود و ماهیت نژادپرستانه و تروریستی غربی مئابانه صهیونیست‌ها در ایران و جهان برای ملت‌ها شناخته شده نبود و صهیونیست‌های غاصب و نژادپرست، خود را یهود مظلوم و آواره و صاحب اصلی فلسطین معرفی می‌کردند و ادعا داشتند استقلال سرزمین موعود آباء و اجدادی چند هزار ساله خود را از فلسطین باز پس می‌گیرند!
شادروان مریم جهانگیری به واسطه روزنامه‌‌ها و مطبوعات و نیز از از وقایع خونین فلسطین و جنایت صهیونیست‌های مسلح و کشتار مردم مسلمان فلسطین باخبر می شد، شعری در این حال و هوای فاجعه آمیز این سرزمین مقدس اسلامی فلسطین سرود.
این بانوی ۳۳ ساله مسلمان آگاه و شاعره غیرتمند ایرانی با سلاح شعر، پیشرو مبارزه با صهیونیسم در ایران و بلکه در جهان شد.
ابیاتی از آن شعر جهادی مریم جهانگیری را که ۷۴ سال پیش سروده، و چقدر در حال و هوای امروز غزه مظلوم و مقاوم است، اینجا برای مثال می‌آورم:
مرا حیرت از کار این دهر بودی ... که یاری به آن قوم جانی نمودی
همان مردنی ملتی کز نحوست ... به جایی نمی داشت حق ورودی
خلاصه، همان ننگ تاریخ عالم ... که پشت فلک از جفایش خمودی
کنون خواهد از نو مسیحای دیگر ... ز اسلام، مصلوب سازد یهودی
ز خون مسلمان به بیت المقدس ... ز هر کوی جاری نموده است رودی
به این ماجرا خویش و بیگانه سوزد ... گل و بلبل و شمع و پروانه سوزد!
فارس: شما در همان مراسم گفتید که به احتمال زیاد مریم جهانگیری به مرگ مشکوک و ترور توسط دست‌های وابسته به اسرائیل در بیمارستانی در ارومیه از دنیا رفته! در این باره توضیح می دهید؟ اصلا ماجرای وفات این شاعر ضد صهیونیست چه جوری بوده؟
شاعر ارومیه‌ای: بله، ببینید در این باره کسی تاکنون چنین نگفته است. مریم جهانگیری بر اساس تاریخ بیماری منجر به وفاتش که برادرش مرحوم علاءالدین تکش در مقدمه کتابچه «به یاد مریم» نوشته شده در صبح جمعه اول شهریور ۱۳۳۱ حالت سکته پیدا کرده و به بیمارستان منتقل شده، اما تلاش پزشکان بی نتیجه مانده است و مریم جهانگیری روز ۷ شهریور وفات کرده و در قبرستان معروف «آقاقبری» ارومیه به خاک سپرده شده است.
اما نکته قابل توجه اینکه، برادر مریم در مقدمه همان کتابش به عنوان سند دست اول و خانوادگی، نوشته: «دو نفر قابله و سه نفر دکتر که بی وجدانی و ناپاکی هر یک آشکار است! [در این ۷ روز مدت بستری مریم]، به نوبت مراجعه کرده به قدری به او دوا خورانده و آمپولهای سمّی تزریق کرده و حمام خردل تجویز نموده و سپس به عمل خلاف مقررات ملی و ضد انسانی «کورتاژ» اقدام کرده بودند که او را به آن حالت اسف اشتمال درآوردند! ( «به یاد مریم»، ص ۱۸)
این عین نقل مطلب برادرش است. اما هر حادثه مهمی مثل مرگ یک هنرمند متفاوت، اندیشمند بزرگ، رهبر مردمی بزرگ، قهرمان ملی، شاعر مبارز، نویسنده اجتماعی، روزنامه نگار فعال و ... آن هم به کیفیت اسف بار مرگ مریم جهانگیری به همین سادگی اتفاق نمی‌افتد، لذا به احتمال زیاد همان چند نفر قابله و پزشک بی‌وجدان و ناپاک به گفته علاءالدین برادر مریم! آمده و بی تاخیر و بی امان و بیرحمانه و در واقع عمداً این مادر جوان ایرانی و شاعره و نویسنده فعال فرهنگی و اجتماعی مستقل و مخالف اسرائیل جنایکار تازه به دوران رسیده را در بستر بیماری با هزار رنگ و نیرنگ مسموم کرده و ترور شیمیایی بیولوزیکی کرده اند.
این ادعای بنده نیست، در واقع صریح سخنان مرحوم تکش برادر مریم است.
اما من از سخن علاءالدین تکش استنباط می‌کنم که این دو قابله و سه دکتر بی وجدان و ناپاک، همه یا تعدادی از آن جمع پنج نفره بی وجدان ناپاک، از طرفداران اسرائیل تازه تاسیس بوده‌اند و یا از طرف آنها ماموریت داشتند و اجیر بودند تا مریم جهانگیری ضد اسرائیل را ساکت کنند.
خلاصه اینکه من به احتمال قوی و نزدیک به یقین بر آنم که مریم جهانگیری که سلسله جنبان شعر مقاومت فلسطین و نخستین بانوی شاعر ایرانی ضد صهیونیست در شهر ارومیه بود، ۷۴ سال پیش به دست عوامل صهیونیست جهانی یا ماموران اسرائیل شهید شد در عین حال معتقد به نگاه علمی و ادامه پژوهش دانش بنیاد و نقدپذیر هستم و از منظر بنده مرغ یک پا ندارد، اگر کسی دلایلی محکم در ردّ این دیدگاه بنده داشته باشد، آن هم با احترام تمام قابل بررسی علمی خواهد بود. فعلاً همین قدر.
فارس: و سخن پایانی.
قلیزاده علیار: ممنونم از شما که این فرصت را در این ایام سخت غزه و فلسطین مظلوم و مقاوم، فراهم کرده که از شاعر آزاده ایرانی مریم جهانگیری یاد بیاوریم.
با دو بیت از یک غزل لطیف و عاشقانه مرحوم مریم جهانگیری سخن خود را به پایان می‌برم.
ای شب چرا نرفته و تأخیر می‌کنی ... ای صبحدم در آمدنت دیر می‌کنی
گویا چو من اسیر کمند بتی شدی ... کاندر شکنج بند چنین گیر می‌کنی
ای ماهرو! به جادوی خونریز شهر دل ... از شش جهت گرفته و تسخیر می کنی
پایان پیام
