گروه زندگی- سمیه دهقان زاده: چند قدم مانده تا تابستان، درست در بیستم و پنجمین روز از خرداد هر سال، خوش خوشان گل و گیاه است، آخر این روز به نامشان زده شده، آن هم از نوع ملی‌اش. هدفش نامگذاری روز ملی گل و گیاه هم ترویج فرهنگ نگهداری و استفاده درست از گل‌ها وگیاهان عنوان شده است.
حال که روزگار چرخ خورده و دوباره به این روز رسیده‌ایم، بیایید به باغ ملی گیاه شناسی ایران سر بزنید که تماشایش، آن هم با یک گیاه شناس حرفهای، خوش رو و خوش خلق روزتان را خواهد ساخت.
بطری آب بردارید، کرم ضد آفتاب، کلاه لبه دار، لباس خنک و کفش راحت یادتان نرود، اگر دوست داشتید یک ساندویچ سرد یا خوراکی کم دردسر هم ایده خوبی است. حالا که حاضر شدید، هر جا که بودید خود را از بزرگراه تهران- کرج به خروجی پیکان شهر، شهرک سرو آزاد برسانید. خیابان گودرزی و هشتم غربی را که پیدا کنید سر در باغ ملی گیاه شناسی، خودی نشان می‌دهد و اعلام می‌کند به مقصد رسیده‌اید. بلیت بازدید را از همان ساختمان رو به روی در ورودی تهیه کنید، قیمتش 25 است و برای دانشجو، دانش آموز و بازنشسته‌ها و برخی دیگر اقشار تخفیف هم دارد.
نقشه کامل مسیر رویشگاه‌های باغ ملی گیاه شناسی بر روی دیوار
از هیمالیا تا آبشاری چشم به راه تماشا
از درب شرقی باغ که وارد شوید، دست چپ روی دیوار، نقشه کامل باغ ملی گیاه شناسی خیلی شیک و مجلسی نقش زده شده، ولی بهتر است موقع تحویل بلیت، یک نقشه کاغذی هم تحویل بگیرید که دلتان قرص‌تر باشد. کمی که قدم بزنید تابلویی است که رویش نوشته «شروع بازدید»، تبریک می‌گویم حالا بازدید شما رسما شروع شده است!
دست چپ که بیایید وارد بلوار آموزشی-نمایشی می‌شوید. حالا تا انتهای آن بروید درست رو به رو، چشمتان به جمال تپه‌های هیمالیا روشن می‌شود. تپه‌ها را به سمت بالا بروید، آنجا دو مسیر دارید برای ادامه. قسمت رو به رویتان جنگل‌های خزری است و سمت چپ قسمت البزر. بلد راه‌های این باغ می‌گویند، بهتر است اول به سمت البرز بروید، آخر آنجا آبشاری دلبر چشم‌به راه است که به دیدنش بروید.
رفتید و برگشتید؟ حالا قطعه خزر دیدن دارد.
نمایی از مسیر تعبیه شده برای بازدیدکنندگان در قسمت جنگل‌های هیرکانی
کف پوش جنگلی و این درختان کهنسال
«وارد جنگل‌های خزر که شوید، کف پوش جنگلی است و تابلوها، بازدیدکنندگان را راهنما می‌کنند. جنگل‌های هیرکانی(خزر) یکی از زیباترین و قدیمی‌ترین قسمت‌های باغ ملی گیاه‌شناسی ایران است. از زمان تاسیس، این قطعه از باغ هم موجود بوده است. درختانش عمری به اندازه نیم قرن یا چند سالی بیشتر دارند. خاک این قسمت اسیدی است تا گیاهان منطقه خزری خود را با آن وفق دهند. آبیاری درخت‌ها و گیاهان در این بخش، قطره‌ای، بارانی و در برخی مواقع به صورت دستی انجام می‌شود.
تراکم درخت و زادآوری طبیعی را تا دلتان بخواهد می‌توانید به چشم ببینید، بس که خاک این نقطه از باغ مساعد و سخاوتمند است و بذر هر گیاه که بیفتد، جوانه می‌زند و قد می‌کشد. «بلوط بلند مازو» و سنجاب ها اینجا خوب بهم عجیبند و البته پاییز بیشتر از هر وقت می‌توان این جهنده‌های بلوط جمع کن بانمک را رویت کرد! مینا، دارکوب، دم جنبانک‌ها را هم خوش شانس باشید، به چشم خواهید دید»، این‌ها را «مهدیه صالحی» عضو موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع گیاه شناسی می‌گوید.
درخت لیلکی در نمایی از باغ گیاه شناسی ملی ایران
او که حرفهای علمی را به زبان ساده بیان می‌کند، با اشاره به درختی خشن ادامه می‌دهد: «درخت لیلکی از بومیان منطقه خزری است. تنه‌ها خاردار و جنبه حفاظتی و دفاعی دارد. در گویش محلی به آنها «لالکی» می‌گویند. شمالی‌ها این گیاه ها را در حاشیه‌های مزارع می‌کارند که حیوانات به زمین و مزارعشان حمله نکنند. این گیاه از تیره لوبیا و غلاف‌هایی به همین شکل هم دارد».
نمایی از بازدید خانوادگی از رویشگاه هیرکانی
انارهای ترش در حریم امن با فرهنگی
در جاده که بپیچید در سمت چپ تا چشم کار می‌کند درخت‌هایی که انار ترش‌های شمال از سر و رویشان می‌بارد به چشم می‌خورد، پاییز که بشود انارها می‌رسند و بعد می‌ترکند.
درخت‌های دو طرف جاده، با طناب‌هایی مرزبندی شده‌اند تا با جاده مماس نباشند ولی جز آن طناب، حصاری نیست با این حال نه کسی به انار ترش‌ها پاتک زده نه آب توی دل گل و گیاهان دیگر تکان خورده است و آدم حظ می‌برد از این همه با فرهنگی و احترام به این گنجینه گیاه‌شناسی ملی.
«صالحی» ، ناظر بخش نهالستان قدیم با عشق و حوصله‌ای خاص در مورد تک تک گیاهان حرف می‌زند، او با اشاره گیاهی بالا رونده می‌گوید: «این گیاهان رونده «عشقه» است که شمالی‌ها «دار دوست» صدایش می‌کنند در قسمت خزری دیده می‌شود. این‌ها درخت‌ها را در آغوش می‌گیرند و بالا می‌روند، انگل نیستند اما خب کمی درخت را ضعیف می‌کنند، در اینجا به جهت اینکه این قسمت از باغ باید تماما سبز باشد، آنها هرس نمی‌شوند.
گزنه‌ها در باغ ملی گیاه شناسی
راز و رمز «شب خسب»ها تا گزنه شیرین
وی ادامه می‌دهد: درخت «شب خُسب» مثل برگ گل قهر می‌ماند. برگ‌هایش شب‌ها روی هم جفت جفت می‌خوابد و گلی صورتی رنگ و معطر دارد. نفس که بکشید عطر ملایم و خوشایندی را حس می‌کنید.»
بیشتر که قدم بزنید چشمتان به دو نوع گزنه روشن می‌شود، اینجا هم گزنه شیرین دارد که نیش نمی‌زند، هم گزنه‌ای که گزنده است. دست به آن بزنید گردش خون در همان منطقه تماس دست با گیاه یکدفعه زیاد می‌شود و احساس گزش حاصل می‌شود به همین سادگی و به همین دردناکی!
البته این گزنه هم خاصیت درمانی دارد هموطنان شمالی هم برای درمان کم خونی هم تقویت موی سر و جلوگیری از شوره سر و لاغری از آن بهره می برند. تازه در آش‌ها و بعضی غذاهایشان هم از آن استفاده می‌کنند.
«بابا آدم» با برگ پهن و بزرگ با خصوصیات گیاهی و از بومی های منطقه خزر است. پنیرک هم اینجا تا دلتان بخواهد، هست.
این اطلاعات مفید را باغبانی قدیمی و کاربلد توضیح می‌دهد و لبخندزنان دور می‌شود.
«مهدیه صالحی» عضو موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور
لذت قدم زدن کنار بزرگترین دریاچه دنیا در یک باغ
نرم نرم که بیایید، کف پوش جنگلی تبدیل به چیپس چوب می‌شود، کفپوشی شبیه سازی شده از کف‌پوش منطقه خزری. این کف پوش، بهترین تقویت کننده خاک و نگهدارنده رطوبت است و صد البته حس جذاب قدم زدن در میان جنگل‌های هیرکانی را برایتان تداعی می‌کند!
حالا دریاچه خزر با ابعاد کوچک‌تر اما با همان سر و شکل واقعی‌اش به رویتان لبخند می‌زند، استوار ایستاده، هم خنکی دارد هم رطوبت را برای این زیست بوم تامین می‌کند. البته دریاچه تنها نیست و گیاهان پوششی مثل «عشقه» هستند هم برای مرطوب ماندن خاک منقطه بخشی از مسئولیت را به دوش می‌کشند، هم هوا را شرجی و مرطوب نگه می‌دارند.
نمایی از دریاچه خزر منطقه هیرکانی باغ ملی گیاه شناسی
دقت که کنید، وسط دریاچه خزر، دریچه مربعی سفیدرنگ است که برای تخلیه سالانه آب و پاکسازی از آن استفاده می‌شود. تمام آب باغ گیاه شناسی، آب چاه بوده و از طریق پمپ رفت و برگشتی در جریان است. سه مترسک چوبی خوش ترکیب هم درست رو به روی دریاچه جاخوش کرده‌اند و بساط عکس و عکاسی را گرم کرده‌اند.
نمایی از مجموعه رویشی آمریکا در باغ ملی گیاه شناسی
از سرو شیراز تا سرویی که خزان دارد
خزر را به انتها رساندید. حالا رو به رو را که نگاه کنید، رویشگاه قفقاز است. قفقاز را حسابی سیاحت کنید، انتهای این رویشگاه، به باغ ایرانی می‌رسید. اینجا معماری و چیدمان درختان و گیاهانش سبک چهار باغ را برایتان تداعی خواهد کرد.
درخت سرو شیراز سنبل باغ ایرانی دقایقی میخکوبتان می‌کند. این سروها، دور تا دور حوضچه مرکزی جاخوش کرده‌اند. نسترن، شیرخِشت، گل‌های محمدی.بید مجنون، امان از این بید مجنون و البته گلخانه گیاهان گرمسیری همه را می‌توانید سیر تماشا کنید.
حالا بیایید می‌خواهیم به زیستگاه متفاوت از این باغ‌ها دعوتتان کنیم. رویشگاه گیاهان آمریکا. گل‌های اشرفی، شقایق کالیفرنیایی، بید بیابانی آمریکایی با گل‌های بنفش رنگش. با اینکه در اواخر بهاریم، هنوز پرحیاتند و جذاب.
خانم صالحی حین قدم زدن در چمنزارهای آمریکا به با رنگ سبز روشن اشاره می‌کند و می‌گوید:« این درخت، دار تالاب (سرو مرداب) است و‌تنها سروی است که خزان دارد. در پاییز برگ‌هایش ارغوانی رنگ می‌شود و بعد هم برگ‌هایش کاملا می‌ریزد.»
نمایی از رویشگاه های چین و ژاپن در باغ ملی گیاه‌شناسی
با فسیل زنده گیاهی آشنا شوید
خسته که نشده‌اید؟ بیایید تازه داریم به جاهای هیجان انگیزش می‌رسیم.حال قطعه چین و ژاپن پیش روی شماست. در کنار دریاچه این قسمت می‌توانید قدم بزنید و همراهانتان را در تماشای ماهی زینتی دریاچه همراهی کنید.
در میان دریاچه جزیره‌ایست و درخت نارونی بُنسای شده، هم برای رهگذران دلبری می‌کند و انگاری حقیقتا در حال قدم در باغ‌های چین یا ژاپن هستید.
درخت« جینکو بیلوبا» فسیل زنده گیاهی، با برگ‌های دو پایه‌ای مثل بادبزن ژاپنی و قدمت سیصد میلیون ساله هم اینجاست. دل به دلش دهید، شاید رازهایی مگو از زمین برایتان بگوید.
نمایی از مجموعه صخره‌ای در باغ ملی گیاه‌شناسی
از این مسیر باغ صخره‌ای، دریاچه و آبشار دوم منتظر شماست و سرو رونده و خزنده را همه جا می‌بینید.
گیاهان از بین تخته سنگ ها رشد کرده‌اند. راستی درخت «فوتونیا» یا درخت سه رنگ را هم حتما ببینید. برگ‌های این درخت سه رنگ بسیار براق هستند.اگر به رنگ برگ‌های آن دقت کنید متوجه می‌شوید که تعدادی از آنها سبز و تعدادی دیگر ارغوانی هستند.
نمایی از قطعه اروپایی باغ ملی گیاه شناسی ایران
قطعه اروپا و میوه‌درختی ضد سرطان
بیایید در آلاچیقی به پاهایتان استراحت کنید. نفس‌تان که چاق شد دوباره راه بیفتید و سمت بالا بروید، چشمتان که به درب غربی افتاد، بلواری است که تفرجگاه صدایش می‌کند و جنگل‌های «شاکای» را در خود جای داده است. در میانه آن، یک باغ میوه است و ۴و نیم هکتار میوه‌های بومی از زالزالک، انجیر، سیب و انگور گرفته تا بادام پسته و زردآلو ، گیلاس، تمشک و شاتوت کنار هم زندگی مسالمت آمیز دارند. باغ میوه را که رد کنید، موزه حشرات است که برای اهلش داستانی دارد شنیدنی.
دست راستتان، ورودی قطعه اروپاست. قطعه اروپا دالانی است دارای دو ضلع غربی و شرقی. ضلع شرقی مجموعه درخت و درختچه‌ها است و ضلع غربی پوششی‌‌ها متشکل از گیاهان علفی و بوته‌ای هستند. در ادامه نرده‌هایی هستند که با رزهای مینیاتوری و پیچ «کلماتیس» پوشیده شده‌اند.
چمن کپه‌ای ساجینا (بومی اروپا) هم در امتداد نرده‌ها دیده می‌شود، سمت راست در مسیری مجزا سردیس دانشمندان برجسته اروپا در زمینه علوم زیستی پشت سر هم ردیف شده‌اند. دو طرف بخش اروپا، درخت سرخدار با میوه‌های قرمز رنگ دیده می‌شود که از آن داروی ضد سرطان تهیه می‌شود.
سردیس دانشمندان علوم زیستی اروپا در باغ گیاه شناسی ملی
اگر همه بخش‌های بازدید عموم باغ ملی گیاه شناسی ایران را طی کنید، حدود چهار هزار قدم راه رفته‌اید. کافی شاپی در میدان مرکزی در باغ ایران، یک کافی شاپ در قسمت ورودی و یک کافی شاپ- رستوران هم پشت قسمت پهن برگ‌ها وجود دارد.
اینجا صندلی‌های فلزی، تابلوهای راهنما برای مسیر یابی، سرویس بهداشتی و آلاچیق هم هست. زیرانداز و آوردن حیوان خانگی، دوچرخه و انواع چرخدارها جز ویلچر و کالسکه ممنوع است.
کمی سطح دسترسی‌اش بعد از ایستگاه مترو ایران خودرو، سخت می‌شود اما ماشین و تاکسی پیدا کنید تا باغ راهی نیست.
حال به پایان مسیر رسیده‌اید، بیایید در بزرگی و شگفتی خدا تامل کنید. باورتان می‌شود، شما تقریبا زیست بوم گیاهی و رویشگاه‌های دور تا دور دنیا را سیاحت کرده‌اید آن هم درست در ایران خودمان و در شهرک سرو آزاد کرج؟ از تماشا که سیر شدید به خانه برگردید که آدم‌هایی چشم به راه شمایند برای شنیدن دیدنی‌های شما.
پایان پیام/
