به گزارش خبرگزاری فارس از اردستان، مساجد جامع عمدتاً به بزرگ‌ترین مسجد هر شهر گفته می‌شود که برای گردهمایی‌‌های عبادی، سیاسی و مراسم مذهبی به کار می‌رود، مسجد جامع اردستان که یکی از مکان‌های دیدنی این شهر محسوب می‌شود که علاوه بر اهمیت مذهبی از جذابیت‌های تاریخی بسیاری نیز برخوردار است.
مسجد جامع اردستان در مرکز محله محال این شهر واقع شده و از کهن‌ترین مساجد ایران است و نخستین مسجد ۲ طبقه تاریخ اسلام و دومین مسجد چهار ایوانی جهان اسلام است که در دوره سلجوقی ایجاد شده است.
مسجد جامع اردستان کاندیدای ثبت‌جهانی است
نرگس بهشاد سرپرست اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری اردستان در گفت‌وگو با خبرنگار فارس، اظهار داشت: مسجد جامع شهرستان اردستان یکی از بناهای شاخص این شهرستان بوده که به شماره ۱۸۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده و بر اساس بررسی‌های باستان‌شناسی زمان ساخت این بنای تاریخی بین اواخر قرن دوم تا نیمه قرن چهارم است.
وی افزود: در قرن ششم، تغییرات اساسی در بنای مسجد صورت گرفت، بنای اولیه مسجد از کهن‌ترین مساجد ایران بوده و اولین مسجد ۲ طبقه تاریخ اسلام است که در دوره سلجوقیان تجدید بنا و بخش‌های مختلفی به آن اضافه شده است.
بهشاد خاطرنشان کرد: بنای کنونی مسجد جامع اردستان با طرح چهارایوانی در کنار بناهای قدیمی دیگر همچون حسینیه، آب‌انبار، کاروانسرا، بازارچه و مدرسه علمیه یک مجموعه تاریخی را تشکیل می‌دهد.
سرپرست اداره میراث فرهنگی اردستان تصریح کرد: به‌طور کلی در دوران‌های مختلف مرمت‌های بسیاری بر روی این مسجد انجام شده و اعتبارات مختلفی نیز تخصیص پیدا کرده و آخرین مرمتی که در داخل مسجد انجام شد، مربوط به سال ۹۷ بوده است که قسمت جنوبی مسجد مرمت شد.
وی بیان کرد: در سال جاری قرار بر این است که ۲ قرارداد در راستای مرمت مسجد جامع بسته شود که یک قرارداد با مبلغی در حدود ۵۰۰ میلیون تومان منعقد شده و در حال انجام بوده و پشت‌بام قسمت غربی مسجد در حال مرمت است.
بهشاد ادامه داد: در قرارداد دوم حدود یک میلیارد تومان اعتبار جذب می‌شود که البته هنوز قرارداد بسته نشده و این مبلغ اعتبار نیز در جهت مرمت چندین بنا از جمله مرمت سردرب غربی مسجد جامع اردستان و ۲ حسینیه تاریخی زواره است.
سرپرست میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری اردستان خاطرنشان کرد: حدود ۱۰۰ میلیون تومان اعتبار امانی برای مسجد جامع تخصیص یافته که این اعتبار برای خریداری سم و سم‌زدن موریانه‌ها انجام می‌شود چرا که قسمت جنوبی مسجد در حال حاضر موریانه دارد.
وی با بیان اینکه مسجد جامع اردستان کاندیدای ثبت جهانی است، گفت: طبق گفته دفتر ثبتی استان، قرار است که پرونده ثبت‌جهانی بسیاری از مساجد استان که تقریبا در یک دوره تاریخی هستند آماده شود و به‌صورت مجموعه‌ای اقدامات ثبت آن انجام شود.
مسجد جامع اردستان ۴ ایوان منحصر‌به‌فرد دارد
محمدرضا صدوقی، کارشناس مسائل تاریخی در گفت‌وگو با خبرنگار فارس اظهار کرد: مسجد جامع اردستان در سال ۱۳۱۰ خورشیدی توسط یک باستان‌شناس مشهور فرانسوی جزو اولین بناهایی است که در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید و دلیل اهمیت آن نیز این بوده که باستان‌شناس فرانسوی شخصا به اردستان آمده و اقدامات ثبت ملی مسجد را انجام داده است.
وی ادامه داد: مسجد جامع اردستان همزمان با میدان نقش جهان، کاخ چهل‌ستون، تخت جمشید و سایر بناها در فهرست آثار ملی قرار گرفته که از آن زمان تاکنون این بنای با ارزش تاریخی تحت پژوهش، مرمت، حفاظت و معرفی وزارت میراث فرهنگی قرار دارد.
صدوقی بیان کرد: پروژه‌های متعدد کاوش‌های باستان‌شناسی در این بنا انجام شده همچنین مورد پروژه‌های گسترده مرمتی نیز قرار گرفته و مهم‌ترین فصل پژوهشی که در این بنا انجام شده مربوط به دهه ۵۰ خورشیدی است که افرادی همچون مرحوم باقر آیت‌الله زاده شیرازی و مرحوم سید نصراله هاشمی در این بنا سه فصل کاوش باستان‌شناسی انجام دادند.
کارشناس مسائل تاریخی تصریح کرد: حاصل این کاوش‌های باستان‌شناسی در نشریه اثر شماره یک جمع‌آوری شده که ثابت می‌کند این بنای تاریخی چهار لایه تاریخی را بر خود گذرانده که لایه اول مربوط به دوره ساسانیان، لایه دوم مربوط به دوره آل‌بویه، لایه سوم مربوط به دوره سلجوقیان و آخرین لایه مربوط به دوره صفویه است.
وی خاطرنشان کرد: لایه مربوط به دوره ساسانیان کاملا باز نشده ولی چیزی که مشخص است این است که یک آتشکده یا کوشک ساسانی در این بنا قرار داشته که بقایای آن هنوز مشخص است، در سال ۲۸۵ قمری و در دوران آل‌بویه، این مسجد جامع به سبک شبستانی ایجاد می‌شود.
صدوقی یادآور شد: در سال ۵۵۳ هجری قمری، به همت ابوطاهر حسین ابن قالی ابن احمد و به‌دست استاد محمود اصفهانی معماری این بنا از سبک شبستانی به سبک مساجد ایرانی و چهار ایوانی تغییر می‌کند، دارای گنبدخانه و ایوان‌های رفیع می‌شود.
کارشناس مسائل تاریخی اضافه کرد: مسجد جامع اردستان ۴ ایوان منحصر به فرد دارد که ایوان جنوبی موسوم به صاحب‌الزمان، ایوان جنوبی موسوم به صفه صفا، ایوان غربی موسوم به صفه امام حسن(ع) و ایوان شرقی موسوم به امام حسین(ع) است.
وی گفت: اولین مسجد دوطبقه جهان اسلام است که طبقه بالا مختص بانوان بوده و طبق پایین مختص آقایان قرار داشت، این مسجد تک مناره بوده و نشان‌دهنده این است که اهل تسنن آن را ساخته‌اند و گنبد آن از نوع دوپوش گسسته است و دارای پنج در و پنج محراب است که دلیل آن جامع بودن اردستان می‌باشد.
صدوقی بیان کرد: این مسجد یک شبستان زیرزمینی دارد که در فصل سرما از آن استفاده می‌شده، همچنین دارای سیستم تهویه رطوبت می‌باشد و مهم‌ترین موضوع این است که در کمربند باغ‌های انار قرار دارد و تنها مسجد جامع تاریخی ایران است که در بافت تاریخی قرار ندارد.
کارشناس مسائل تاریخی ادامه داد: در دوره صفویه، مسجد جامع اردستان به یک مجموعه شهری تبدیل شده و مکان‌هایی از جمله مدرسه علوم دینی، حمام محله محال، حسینیه، کاروانسرا و آب‌انبار به مجموعه مسجد اضافه می‌شود.
وی یادآور شد: دلیل اینکه این مسجد در باغ قرار دارد این است که مجموعه قنوات اردستان الگوی زیست و ساخت مساجد را تغییر داده و مساجد داخل بافت‌های تاریخی قرار ندارد و در ضمن این بنای تاریخی کاندیدای ثبت جهانی می‌باشد.
مسجد جامع اردستان از کهن‌ترین مساجد ایران است که کاندیدای ثبت‌جهانی بوده و در طی سال‌های اخیر نیز در راستای محافظت از این بنای تاریخی، مرمت‌هایی انجام شده است.
پایان پیام/۶۳۱۳۵/ح
