به گزارش خبرگزاری فارس از اصفهان، سال گذشته پس از افتتاح رصدخانه ملی ایران بر فراز قله های سربه فلک کشیده کاشان، «ساینس» - از معتبرترین مجلات علمی دنیا- در مقاله‌ای مفصل به ابعاد مختلف نخستین پروژه کلان علوم پایه کشور پرداخت و از آن با عنوان «تلسکوپی در کلاس جهانی» یاد کرد. اکنون در آستانه سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی به بررسی آخرین وضعیت این دستاورد بزرگ ملی پرداخته ایم.
رصدخانه ملی ایران نخستین طرح کلان علمی کشور در حوزه علوم پایه است که با وجود آن گام مهمی در توسعه نجوم و کیهان‌شناسی برداشته می‌شود؛ این عملیات نخستین تلاش برای ساخت رصدخانه‌ای مدرن در کشور، پس از رصدخانه‌هایی همچون رصدخانه مراغه است که شروع پروژه آن در سال ۱۳۸۲ آغاز و پس از گذشت فراز و نشیب‌های فراوان در سال ۱۴۰۰ به بهره‌برداری و افتتاح رسید که البته مراسم افتتاح آن نیز بی‌حاشیه نبود؛ برای آشنایی بیشتر با این پروژه و اطلاع از روند کار آن به سراغ علیرضا بهنام مدیر سایت و آرش دانش مدیر رسانه‌ای رصدخانه ملی ایران رفتیم و آنچه در ادامه می‌خوانید حاصل گفت‌وگوی خبرنگاران فارس با این افراد است:
فارس: در ابتدا توضیحی در خصوص روند ساخت رصدخانه و مسیری که در این سال‌ها طی کرده و قرار است در ادامه طی کند بفرمایید.
علیرضا بهنام؛ مدیر سایت رصدخانه ملی ایران: فعالیت‌های اجرایی رصدخانه ملی ایران از سال ۱۳۸۲ آغاز شد اما در سال‌های ابتدایی موضوع مکان‌یابی آن مطرح بود زیرا موضوعی دارای اهمیت است که اگر از روز اول مکان آن به‌درستی انتخاب نشود، در مراحل بعدی با مشکل مواجه خواهیم شد.
مکان‌یابی نیازمند اندازه‌گیری‌های دقیق و نیازمند ۲ دسته معیار است؛ دسته اول معیارهای محیطی از جمله جهت باد، غبار، زلزله و شب‌های بدون ابر است که می‌توان این موارد را از طریق ایستگاه‌های هواشناسی به‌دست آورد؛ در این دسته‌بندی ایران دارای ۳۳ منطقه آب و هوایی است که با بررسی آن‌ها به ۴ نقطه کاشان، قم، بیرجند و کرمان رسیدیم.
دسته دوم معیارهای نجومی‌اند که در این راستا شاخص‌مان میزان دید نجومی آسمان در هر کدام از نقاط بود؛ برای بررسی این مورد به سرپرستی آقای دکتر نصیری قیداری کلاس‌های آموزشی برگزار و در ادامه با آزمونی ۸ نفر انتخاب شدند این ۸ نفر در ۴ تیم ۲ نفره با شرایط یکسان، ۴ نقطه مذکور را بررسی کردند و در نهایت از ۴ نقطه به منطقه کاشان رسیدیم و با کار میدانی «کوه گرگش» به‌عنوان مکان نهایی انتخاب شد.پس از آنکه مطمئن شدیم این نقطه بهترین مکان برای احداث رصدخانه ملی است، فعالیت‌های عمرانی از جمله ساخت جاده آغاز شد.
از سال ۱۳۸۷ که مطالعات را آغاز کردیم، نقطه موردنظر فاقد جاده بود که با دسترسی کوهنوری و ایجاد جاده‌های مال‌رو توسط چهارپا استقرار و ایجاد ایستگاه و ماکت عملیات انجام و در ادامه عملیات عمرانی آغاز شد.
آرش دانش؛ مدیر رسانه‌ای رصدخانه ملی ایران: رصدخانه‌ها پروژه‌های همیشه پویا هستند یعنی در نقطه‌ای شروع می‌شوند اما تمام نمی‌شوند؛ در هر رصدخانه‌ای علاوه بر اینکه اقدامات ملی به‌صورت مداوم انجام می‌شود اقدامات توسعه‌ای نیز نیاز است و در این راستا پس از انجام اولین نورگیری در حال توسعه هستیم یعنی باید عملکردها بهینه شود و از سمتی بخش کنترل‌مان در حال اقدام است و از سمتی توسعه فناوری‌مان مشغول است تا بهترین کارایی را داشته باشیم.
فارس: آقای بهنام، طبق مواردی که فرمودید از اولین گام برای احداث رصد خانه تا افتتاح آن حدود ۱۸ سال طول کشیده است؛ دلیل طولانی شدن روند چیست؟
بهنام: قله مذکور یکی از قله‌های بلند ایران با ارتفاع ۳ هزار و ۶۰۰ متر است و در این راستا باید توجه داشته باشیم که قله‌های بیش از ۲ هزار و ۵۰۰ متر زمستانی طولانی مدت دارند؛ کوه گرگش از اوایل آبان تا اوایل خرداد هوای بسیار سردی دارد و به همین علت حدود نیمی از سال را نمی‌توان کار عمرانی انجام داد.
**ماجرای افتتاح نصفه نیمه رصدخانه چه بود؟
فارس: تیر ماه سال گذشته بود که خبر افتتاح رصدخانه ملی ایران بدون آیینه منتشر شد؛ داستان این خبر از چه قرار بود؟
بهنام: موضوعی که تحت عنوان افتتاح مطرح شد، افتتاح نبود؛ رصدخانه چند فاز دارد که در آن روز فاز مکانیکی را افتتاح کردیم و همان موقع اعلام شد که آینه تابستان سال آینده فعال می‌شود.
آینه مذکور به حدی حساس است که در زمان تکمیل قسمت مکانیکی نمی‌توان آن را نصب کرد زیرا با کوچک‌ترین خطای انسانی یک ثروت ملی نابود می‌شد و نمی‌توانستیم این ریسک را بپذیریم.
دانش: موضوعی که گاهی اوقات اختلافاتی مطرح می‌کند، مفاهیم است؛ مفهومی به نام «رصدخانه» و مفهومی به اسم «تلسکوپ ملی» داریم و در سال گذشته بارها بر این موضوع تأکید شد که پایان عملیات عمرانی و افتتاح «رصدخانه ملی ایران» را داریم؛ رصدخانه ملی ایران افتتاح شد اما موضوع تلسکوپ از رصدخانه جدا است.
عده‌ای می‌گفتند رصدخانه افتتاح شد اما آیینه ندارد که برای این موضوع دلایل فراوانی مطرح است؛ برای این آیینه هزینه بسیاری صرف شده و این موضوع منطقی نیست زیرا کمترین اتفاقی که رقم می‌خورد این بود که با حضور مسؤولان گرد و خاک در فضا بلند می‌شد و بر آیینه می‌نشست و لایه نشانی بی فایده می بود.
عده‌ای می‌گفتند رصدخانه بدون تلسکوپ معنایی ندارد که این صحبت نیز اشتباه است؛ رصدخانه شامل زیرساخت‌هایی از جمله ساختمان پشتیبانی، گنبد تلسکوپ، جاده دسترسی، اینترنت و... است.
رصدخانه ملی سال گذشته افتتاح شد و هیچ‌شخصی در آن روز اعلام نکرد این کار به پایان رسیده است؛ آیینه امسال بر تلسکوپ نصب شد و تلسکوپ ملی ایران توانست اولین تصویر خود را ثبت کند.
**از تلسکوپ هابل تا تلسکوپ ملی
فارس: یکی از ادعاهایی که توسط یکی از اعضای مجموعه در خصوص رصدخانه ملی ایران مطرح شد، این بود که کیفیت تصویر تلسکوپ رصدخانه ملی ایران بیشتر از تلسکوپ هابل است و از سمتی پس از انتشار اولین تصاویر، انتقاداتی به آن‌ها وارد شد؛ ارزیابی و تحلیل شما از این مورد چیست؟
بهنام: تلسکوپ هابل خارج از جو قرار دارد و از سمتی برفراز کره زمین لایه عظیمی از تلاطم جو قرار دارد که باعث اثرگذاری بر روند کار می‌شود؛ تلسکوپ هابل از آن لایه بالاتر رفته است و اگر تلسکوپ‌مان را کنار هابل بگذاریم تصاویر بهتری خواهیم داشت اما نمی‌توان این کار را انجام داد.
دانش: اولین تصویری که ثبت می‌شود واقعه‌ای تاریخی و جذاب است؛ اولین نوری که تلسکوپ دریافت کرد از نظر تاریخی تصویری مهم است و این موضوع شروع راه است و از این به بعد نیازمند اصلاحاتی در روندها هستیم تا به‌جایی برسیم که بیان کنیم تصاویری داریم که می‌توانیم در اختیار متخصصان قرار دهیم.
در مجموعه‌مان متخصصان نجوم حضور دارند که تصاویر در اختیارشان قرار گرفته و در این مدت در حال تلاش بر بهبود عملکرد و تصویر هستند.
گرچه تصویری که گرفتیم از نظر نجومی نشان داد در ایده‌آل‌ترین حالت ممکن قرار داریم زیرا تصویری که گفتیم در حد پارامتر دید نجومی خود سایت بود اما باید ارتقا پیدا کند زیرا تصویری که منجمان قصد استفاده از آن را دارند، تصویری است که نیاز به ابزار خاص دارد.
**رصدگاه ملی ایران، عرصه‌ای برای حضور علاقه‌مندان
فارس: طبق صحبت‌ها رصدخانه پروژه‌ای پویا و روبه رشد است؛ بر این اساس، از این به بعد و پس از ثبت اولین تصاویر، چه اتفاقاتی در رصدخانه ملی ایران رقم خواهد خورد؟
بهنام: به این دلیل که رفت و آمدها تولید آلودگی می‌کند، با حریمی امن از رصدخانه نقطه‌ای را انتخاب کردیم و سال آینده پروژه «رصدگاه ملی ایران» افتتاح می‌شود که این مکان نزدیک به رصدخانه است و تمام علاقه‌مندان به نجوم امکان استفاده از این فضا را دارند.
از سمتی در رصدخانه زیرساخت‌ها را آماده کردیم که این زیرساخت شامل جاده، برق و فیبر نوری است که موضوعی هزینه‌بر و زمان‌بر بود و حداقل ۴ نقطه اطراف قبله گرگش بهترین اماکن برای توسعه است.
دانش: رصدخانه زیرساختی را فراهم کرده و از این به بعد شاید به این مسیر پیش برویم که امکانات را در اختیار افرادی که طرح و ایده علمی دارند قرار دهیم و از این موضوع استقبال خواهیم کرد که منجمان‌مان در دانشگاه‌های سراسر کشور فعال شوند و ایده‌هایشان را ارائه دهند و حتی ابزار مورد نظرشان دهند تا این ابزارها ساخته یا تهیه شود.
از سمتی ارتباط‌مان با مراکز علمی همیشه بوده و ادامه خواهد داشت؛ در این راستا با دانشگاه‌هایی از جمله دانشگاه صنعتی اصفهان و شریف در ارتباط هستیم و این آمادگی و علاقه را داریم که از دیگر مراکز نیز حضور داشته باشند؛ اسم رصدخانه، رصدخانه ملی ایران است و متعلق به همه است هر مرکزی که علاقه‌مند باشد می‌توانیم امکانات را برای آن‌ها فراهم کنیم.
همچنین برنامه‌ای داریم که علاقه‌مندان در نزدیکی رصدخانه از فضا استفاده کنند که زیرساخت‌های این امر آماده شده است و برای استفاده از دیگر وسایل نیز، جایگاه دیگر تلسکوپ‌ها را در رصدخانه ملی ایران پیش‌بینی کرده‌ایم اما این موضوع به حمایت‌های مالی دولت‌ها دارد؛ یکی از نگرانی‌ها این است که فکر کنند کار رصدخانه به پایان رسیده است.
**حضور معادن چه آثاری بر رصدخانه خواهد داشت؟
فارس: آقای بهنام، در صحبت‌های ابتدایی‌تان به موقعیت جغرافیایی رصدخانه اشاره کردید و وقتی جست‌وجویی می‌کنیم شاهد نزدیکی برخی از معادن به رصدخانه هستیم؛ این نزدیکی خللی در روند کار رصدخانه ایجاد نمی‌کند؟
بهنام: رصدخانه در منطقه‌ای واقع شده که معادن فراوانی در اطراف آن قرار و اثر مخربی بر رصدخانه دارد زیرا معادن معمولاً با روش انفجار برداشت‌هایشان را انجام می‌دهند و پوشش گیاهی منطقه را کنار می‌گذارند و با ایجاد غبار سایت را از بین خواهد برد و در این راستا مکاتباتی با استانداری، معاونت عمرانی و وزارت صمت انجام شده تا معادنی که به رصدخانه آسیب می‌زنند به جایی دیگر منتقل شوند.
موضوعی دیگر که سایت را تهدید می‌کند آلودگی نوری است و در این راستا با کمک وزارت نیرو کاری را آغاز کردیم تا آلودگی نوری شهرهای اطراف تا شعاع ۱۰۰ کیلومتر را کنترل کنیم زیرا لامپ‌ها نشت نور به سمت آسمان دارد و در این راستا وزارت نیرو در حال تلاش است لامپ‌های جدیدی برای معابر تولید کنند.
**تعجب مشاوران بین‌المللی از تصاویر ثبت شده تلسکوپ ملی
فارس: آقای دانش، شما نیز در صحبت‌هایتان به آمادگی همکاری رصدخانه با مراکز علمی اشاره کردید؛ علاوه بر مراکز علمی داخل کشور، با خارج از کشور هم ارتباط داشته‌اید؟
دانش: در طول مدت فعالیت رصدخانه تیم مشاوران بین‌المللی داشته و داریم که در کنار طرح حضور دارند و این مشاوران، برترین‌های این عرصه در جهان هستند اما همکاری‌های بین‌المللی‌مان به این بحث ختم نمی‌شود زیرا تعداد زیادی از افراد همکار در پروژه در حال حاضر در حال همکاری با نقاط مختلف دنیا هستند و می‌توانند از داده‌های این تلسکوپ استفاده کنند.
در حال حاضر تمام پروژه‌های دنیا پروژه‌های مشارکتی هستند و در این راستا امکان پروژه‌های مشارکتی را هم داریم که در این مسیر سال گذشته اولین مقاله علمی مرتبط با رصدخانه ملی با همکاری دوستان ایرانی و غیر ایرانی در اسپانیا منتشر و در اروپا ارائه شد؛ به‌طور خلاصه پیش از اینکه رصدخانه افتتاح شود اقدامات مشارکتی و مناسبات علمی وجود داشته و ادامه خواهد داشت.
فارس: آقای دانش، به حضور مشاوران خارجی در کنار پروژه اشاره فرمودید؛ نظر و واکنش این افراد نسبت به تصاویر منتشر شده از تلسکوپ ملی ایران چه بود؟
دانش: اولین نور که منتشر شد به قدری از نظر کیفی خوب بود که مشاوران بین‌المللی متعجب بودند که توانستیم در اولین نور به پارامتر دید سایت برسیم و این موضوع نشان داد تمام حساسیت‌های پیش از ثبت تصویر به‌جا بود و از سمتی شاهد بازخوردهای بین‌المللی این تصاویر بودیم.
پایان پیام/۶۳۱۲۵/آ/
افشای کامل
روایتگری موثر
زیستگاه رسانه
قصه های کرونا
کد اقناع
کیفیت حکومت
