کوشکی: مختارنامه نشان داد اسلام در زمان یزید غریب شده بود

محمدصادق کوشکی پژوهشگر و استاد دانشگاه امام صادق(ع) در مورد چرایی قیام سیدالشهدا(ع) و اینکه ایشان برای چه چیزی شهید شدند به خبرنگار حوزه اندیشه خبرگزاری فارس گفت: در این رابطه تنها کسی که صلاحیت دارد، نظر بدهد خود حضرت سیدالشهداست و ایشان هم به شکل صریح و روشن بیان کردند که «فدای دین شدند» و این دین، آزادی، کرامت و... است. هدف امام حسین(ع)، زنده نگه‌داشتن دین و حفظ دین است؛ یعنی آن بخش‌های فراموش شده را احیا کند و آن بخش‌های باقی مانده را هم حفظ کند و مانع از بین رفتنشان شود. امام حسین(ع) خود را فدای دینی کرد که «عدالت» روش آن است، «حکومت» ابزار و «سعادت بشری» هم نتیجه‌اش است.

حکومتی با خواست اکثریت مردم

وی افزود: نکته مهم در این رابطه، حکومت مدنظر سیدالشهداست. حکومت مورد توجه حضرت با خواست اکثریت مردم تشکیل می‌شود، با خواست اکثریت مردم تداوم پیدا می‌کند و با خواست اکثریت مردم هم ملغی می‌شود. امام وقتی با رغبت کوفیان روبه‌رو می‌شود، به منظور تشکیل حکومت با هدف تحقق عدالت، به سمت شهر کوفه حرکت می‌کنند. وقتی هم که دید کوفیان نسبت به دعوت خود وفایی را اعمال نکردند و به قول معروف خواست اکثریت مردم کوفه با امام حسین(ع) نیست، تصمیم بازگشت و رفتن به یمن را می‌گیرند، هرچند که حر بن ‌یزید مانع ایشان می‌شود و می‌گوید باید صبر کنید تا دستور برسد. دستور هم که رسید امام حسین(ع) مخیر بین بیعت و شهادت بودند که ایشان شهادت را انتخاب کردند.

در آمیختگی فرهنگی و به حاشیه رفتن اسلام

کوشکی در مورد اینکه چه اتفاقی افتاد که تنها پس از ۵۰ سال، نوه رسول‌خدا را شهید کردند بیان کرد: آدم‌های آن موقع‌هم مثل ما «آدم» بودند، یعنی خصایل انسانی الآن با ۱۴۰۰ سال پیش تغییر نکرده است. جاه‌طلبی، مال‌طلبی، قدرت‌خواهی، خدمت‌طلبی و... اگر بین ما مردم عصر حاضر است، در بین مردمان قدیم هم بوده است. تنها تفاوت در این باره، ابزارهاست.

این استاد دانشگاه گفت: در وهله بعدی باید به این پرداخت که خلافت اسلامی آن زمان، گستره‌ای از قزاقستان امروزی تا شمال آفریقا، از سوریه و قفقاز تا یمن و هند داشت، یعنی درآمیختگی فرهنگی بسیاری که اعراب و مسلمانان اولیه را در خود حل کرده بود. این موضوع موجب شده بود که سبک‌ زندگی‌های جدیدی به‌وجود بیاید. مثلاً سوریه آن زمان در ابتدا در دست رومیان بود، پس از فتح به دست امویان، آنان در سبک زندگی رومی غرق شدند و معاویه ظرف دو دهه زندگی‌اش، بیش از این که بوی اسلام داشته باشد، بوی قیصران رومی گرفته بود. 

از اسلام جز نشانی برای حکومت باقی نماند

وی بیان داشت: یزید، تحت تربیتی رومی قرار داشت. مادر و مربیان مسیحی و آموزش و تربیت غیراسلامی، معلوم است که از او یک شخصیت «سگ‌باز» می‌سازد. این که امام حسین(ع) بر سگ‌بازی او ایراد می‌گیرد، برای این است که نشان دهد او رنگ و بوی رفتار و سبک‌زندگی اسلامی ندارد. این اختلاط فرهنگی مسلمین عرب با ایرانیان، رومیان، مصریان، گرجیان، مردم ماوراء‌النهر و... یک نوع خودباختگی را برای مسلمانان اولیه ایجاد کرد که به شدت مجذوب فرهنگ کشورهای فتح شده، شدند. حتی پس از گذشت چند دهه، عرب اصیل نبودند چراکه ازدواج با مردم مختلف، نژادهای جدیدی را به وجود آورده بود. در این بین اسلام، مثله شده بود و از آن تنها نشانی باقی مانده بود تا بتوان به وسیله همین اندک اسلام باقی مانده، حکومت کرد. یعنی اسلامی گزینشی آن هم برای حکومت حکّام. 

کوشکی گفت: بسیاری از مردم هیچ اطلاعی از اسلام و حتی بدیهی‌ترین احکام اسلامی نداشتند. آقای میرباقری طی سکانسی در فیلم مختارنامه، این موضوع را خوب منعکس کرده است؛ آن جایی که کشاورزان و کارگران مختار ثقفی «گرازی» را برای خوراک شکار کردند و شخصیت «ضربی» مانع می‌شود که این حیوان حرام است؛ جالب اینجاست که آن کارگران تعجب می‌کنند که «چرا حیوان خدا حرام است؟». این یعنی غربت اسلام و احکامش در جامعه و خلافت آن موقع. علت هم این است که مردم این بلاد توسط کسانی مسلمان شدند که نه اسلام‌شناس بودند نه اساساً علقه‌ای به آن داشتند. 

حسین وحدت شکنی کرد و بر خلیفه مسلمین شورید، مرگ حقّش است

وی در ادامه با اشاره به توجیهات دینی برای شهادت سیدالشهدا(ع) افزود: اولین دلیل دینی برای شهادت امام حسین(ع) این بود که سیدالشهدا دوقطبی‌سازی می‌کند و وحدت و اجتماع مسلمین را برهم زده است. تعدادی از اندیشمندان اهل‌سنت مثل «غزالی» و «ابن‌خلدون» هم در آثار خود با استناد به این که حسین‌بن‌علی چون شقّ صفوف مسلمین کرده، مستحق مرگ و قتل بوده است. 

کوشکی گفت: اندیشه سیاسی و اسلامی آن زمان، چنین القا می‌کرد که رفتار «خلیفه» حال هرکس می‌خواهد باشد، برحق است و رفتارش صحیح است. یعنی وقتی ملاک و میزان صحت عملی رفتار، خود خلیفه باشد، معنا ندارد که حسین(ع) به عنوان یک شهروند بخواهد علیه او خروج کند و آن را بخواهد به راه راست بکشاند.

این استاد دانشگاه در پایان خاطرنشان کرد: این تفکر همان چیزی است که بعدها تحت این عنوان که «خروج علیه خلیفه به منزله خروج علیه خداسـت» تئوریزه شد و چنین شخصی «خارجی» به معنای خارج شده از دین شناخته می‌شود. 

انتهای پیام/