فراز و نشیب‌های هنر نگارگری از نگاه استاد بدرالسماء/ بعد از انقلاب تحول زیادی در آثارم ایجاد شد

به گزارش خبرگزاری فارس از اصفهان، مقام معظم رهبری در بازدیدی از نمایشگاه مینیاتور و نگارگری فرموده بودند: «اهل هنر، چیزی اضافه‌ بر انسان‌های معمولی دارند و اگر چگونگی استفاده‌ از آن بایسته باشد، بسیار باارزش است. هنر یک کیفیت معنوی است؛ خواص و آثارش را می‌شود تعریف کرد، ولی خود هنر را نمی‌شود تعریف کرد. هنر مثل روح انسان است؛ روح قابل تعریف نیست؛ انسان فقط می‌تواند خواص و آثار آن را تعریف کند؛ هنر هم چنین چیزی است.»

نگارگری ایرانی به نقاشی ظریف و ریزنقش ایران گفته می‌شود که در گذشته بیشتر برای کتاب‌آرایی ادبی، علمی و پزشکی و یا به گونه جداگانه ساخته می‌شده و امروزه از محدوده‌ کتاب‌آرایی فراتر رفته است، نگارگری ایرانی نوعی مینیاتور است؛ پس از آشنایی غرب با هنر نگارگری شرقی از روی همانندی در اندازه، غربیان واژه مینیاتور را برای نگارگری‌های ایرانی نیز به کار بردند.

یکی از اساتید برجسته نگارگری، استاد رضا بدرالسما است که بیش از نیم قرن تجربه نگارگری دارد، در طول زندگی آن‌قدر اثر خلق کرده که تعدادش از دستش رفته و خاطرش نیست چه تعداد اثر دارد.

بعد از انقلاب تولدی دوباره داشتم

استاد بدرالسما در معرفی خود اینگونه می‌گوید: ۵ آذر ۱۳۲۸ در خانواده‌ای شلوغ به دنیا آمدم، پنج برادر و دو خواهر هستیم و بیشتر اعضای خانواده به کارهای صنایع دستی و هنر مشغول بودند.

وی ادامه می‌دهد: دارای درجه یک هنری هستم و نمایشگاه‌های متعددی را در طول زمان داشتم؛ بیش از نیم قرن سابقه کار دارم، قبل از انقلاب فعالیت می‌کردم ولی بعد از انقلاب در آثارم تحول زیادی ایجاد شد، امام خمینی(ره) روح قدسی‌اش را در امت دمید و ملت ایران را بیدار کرد و الآن شاهد هستیم که ملت‌ها نیز دارند بیدار می‌شوند، فکر می‌کنم بعد از انقلاب تولدی دوباره داشتم و مخاطبان استقبال خوبی از آثار دارند و آن را پیگیری می‌کنند.

در ادامه گفت‌وگوی فارس با این استاد برجسته نگارگری را می‌خوانید.

فارس: سبک نقاشی شما چیست؟

بدرالسما: چند سبک نقاشی را کار می‌کنم، نگارگری رشته اصلی و تخصصی کار من است که قبل از انقلاب به مینیاتور که یک لغت فرانسوی است معروف بود و نقاشی‌های ریزی بود که در تصویرسازی کتاب و آثار به ابعاد کوچک به کار می‌رفت ولی در نمایشگاهی که در فرانسه داشتم دوستی به من گفت نقاشی‌های تو چون بزرگتر از مینیاتور است، نگارگری است و نمی‌شود به آن مینیاتور گفت.

این اسمی که برایش انتخاب شده به نام نگارگری اسم بامسمایی است؛ نگاره چیزی است که از خدا گرفته شده و نگارگر موهبت‌هایی که خدا به انسان عطا کرده را به تصویر درمی‌آورد؛ هرچه ارتباط ما با خدا بیشتر باشد آثار جنبه معنوی بالاتری پیدا می‌کند.

دیگر رشته‌ای که کار کردم میناسازی بود که در اماکن مقدسه از این هنر استفاده می‌شود و توفیق داشتم میناهای چندین ضریح و درب از جمله ضریح حضرت مسلم(ع)، ضریح حضرت حبیب‌ابن مظاهر، ضریح حضرت موسی‌ابن جعفر(ع)، درب حرم حضرت‌ اباالفضل(ع) در باب‌الرأس را کار کنم، برای میناهای ضریح حضرت مسلم بیش از یک سال کار کردیم؛ اخیراً پنجره فولادی در حرم حضرت معصومه(س) نصب شد که میناهایش کار من است.

هنر دیگری که با آن سر و کار دارم سبک نقاشی آبرنگ است که در دنیا مرسوم است و هنر نگارگری با  آبرنگ کار می‌شود، آثار قدیمی نیز با سبک آبرنگ کار شده است ولی آبرنگ در زمان حال آثار رئال و طبیعت را به تصویر می‌کشد؛ کارشناسان می‌گویند آبرنگ یکی از مشکل‌ترین سبک‌های نقاشی است.

هنرمندانی که حاضر نبودند کسی کارشان را ببیند

 فارس: از چه زمانی متوجه شدید در این زمینه استعداد دارید؟

بدرالسما: آن علاقه را خدا ممکن است در وجود خیلی افراد قرار داده باشد، من از سن طفولیت نسبت به هر اثر هنری کشش داشتم، در ابتدا نقوشی که در کتاب‌ها بود را دوست داشتم و از رویش کپی می‌کردم، در چهارباغ تعداد زیادی هنرمند وجود داشت که به شوق دیدن کارهای هنرمندان به چهارباغ می‌رفتم و از پشت ویترین کار کردن‌شان را می‌دیدم و لذت می‌بردم.

البته برخی هنرمندان وقتی فهمیدند من این کار را دوست دارم حاضر نبودند کار کردنشان را ببینم و حتی تابلو یا اثر هنری که روی آن کار می‌کردند را برعکس می‌گذاشتند تا شیوه کار را نبینم، باید بدانیم هرچه موهبت داریم از طرف خداست و هرچه آن را بیشتر اشاعه کنیم خدا بیشتر به ما می‌دهد.

 خوشبختانه در خانواده‌ای هم به دنیا آمده بودم که اهل هنر بودند، من نزد برادرم هنر مینا را آموزش دیدم و وقتی مستقل شدم، از ۲۳ سالگی نگارگری را به صورت حرفه‌ای برگزیدم، اکثر آثارم توسط گردشگران خارجی خریداری می‌شد و با پیروزی انقلاب اسلامی و کم شدن تعداد گردشگران خارجی آثارم خریداری نداشت بنابراین در آن مقطع شروع به تمرین و کسب تجربه در زمینه نقاشی و طراحی و مطالعه کردم.

تلاش برای آموزش هنر نگارگری

فارس: برای انتقال هنرتان به دیگران چه کردید؟

بدرالسما: چندین سال آموزش داشتم و حدود یک دهه در دانشگاه‌های هنر به صورت عملی آموزش می‌دادم و بعد تصمیم گرفتم تجربیاتم را مکتوب کنم؛ چهار جلد کتاب تحت عنوان نقش نگار کار شده که دارای طرح‌های آماده و کاربردی است؛ سه ماکت کتاب نیز در حال آماده‌سازی‌ برای چاپ است که تصویرسازی انسان، حیوان و تصویرسازی اشعار (اشعار مولانا) را شامل می‌شود، دیگر کشورها از جمله ترکیه از مضامین اشعار مولانا در کارهای هنری بهره می‌برند و طرفدار زیادی هم دارد ولی در ایران چنین کاری رایج نیست.

هدفم از چاپ کتاب‌ها ضمن حفظ هنر نگارگری، جذب جوان‌ها به این هنر است؛ وقتی نخستین سفرم را به فرانسه داشتم در موزه لوور جمعیت زیادی مقابل تابلویی بودند و پیش خودم حدس زدم شاید این تابلوی مونالیزا باشد و همان تابلو هم بود، مقابل همین تابلو، تابلوی دیگری مملو از گل و دیگر اشیا بود، از فاصله دور که به تابلو نگاه می‌کردی تصویر یک انسان را می‌دیدی.

 همان جا طرح اولیه تابلویی را زدم که با الهام از شعر مولانا ( روزها فکر من این است و همه شب سخنم که چرا غافل از احوال دل خویشتنم...) بود، کامل شده این اثر چهره فردی بود که با پرنده کار شده بود، که پرنده‌ها دوست داشتند هر لحظه از قفس جسم آزاد شوند و به جایی که از آن آمده‌اند بروند، این اثر وقتی در نمایشگاه بود مورد استقبال قرار گرفت و برایشان جالب بود که ما می‌توانیم این‌طور تصویر اشعار را داشته باشیم.

فارس: از حس و حال کار بگویید؟

بدرالسما: انگار دنبال گم‌گشته‌ای هستم، وقتی کار می‌کنم  احساس رضایت دارم به خصوص اگر آن اثر مفهومی باشد، مثل معروفی هست که بالاترین مزدی که هنرمند می‌برد، لذتی است که از دیدن اثر خودش می‌برد،همان‌طور که خداوند مخلوقاتش را خیلی دوست دارد؛ ما نمی‌توانیم تصورش را بکنیم که مادر چقدر فرزندش را دوست دارد چون بچه را به دنیا آورده است، هنرمند هم اندیشه وجودش را روی تابلو پیاده می‌کند.

فارس: بهترین خاطره زندگی شما چیست؟

بدرالسما: بهترین خاطره در زندگی‌ام زیارت خانه خداست، همیشه یکی از بزرگترین آرزوهایم این است که آنجا و زیارت ائمه بروم؛ سال ۵۷ با همسرم به خانه خدا مشرف شدیم و آنجا آرزو کردیم بچه‌های سالم و صالح داشته باشیم و اسمشان را هم همان‌جا انتخاب کردیم، سال ۵۹ اولین دخترمان به دنیا آمد که اسمش را اسم مادر پیامبر(ص) یعنی آمنه گذاشتیم؛ فرزندانم همه اهل هنر هستند.

هنر نگارگری بیشتر هنر ملی میهنی است

فارس: آیا حوزه نگارگری می‌تواند سرمایه‌آور باشد؟

بدرالسما: هنر نگارگری بیشتر هنر ملی میهنی است و می‌شود حرف‌های زیادی با این هنر زد ولی اگر بخواهد صرفاً برای فروش باشد باید آثار در ابعاد کوچک و مینیاتورِ معروف و نمادهای ایرانی باشد و گردشگرانی که وارد ایران می‌شوند این آثار را خریداری کنند ولی اگر گردشگر خارجی در ایران کم باشد خریدار ندارد.

اگر کسانی که در این هنر هستند صرفاً برای درآمد بخواهند این کار را دنبال کنند چندان نمی‌توانند دوام بیاورند، به خصوص  با بیماری کرونا و گران شدن مصالح اولیه بسیاری از افرادی که در صنایع دستی بودند شغلشان را از دست دادند.

اگر کسی کار خوبی ارائه دهد در نهایت خریدار دارد اما اگر بخواهیم به این اکتفا کنیم که با پایین آمدن کیفیت پول را کم کنیم خریدار ندارد، خریدار اگر اثری را دوست نداشته باشد خرید نمی‌کند اثر باید حرفی برای گفتن داشته باشد مثل معروفی هست که اگر کسی در دل کویر کار خوبی ارائه دهد که جاده‌ای هم ندارد، مردم جاده می‌زنند و به آن هنرمند می رسند؛ کشورهای مجاور مثل هند، پاکستان و ترکیه هنرهای ایرانی را با ظاهر زیبا و بازآفرینی همان طرح‌ها با قیمت مناسب به  ایران می‌فرستند و ایرانی‌ها خریداری می‌کنند.

فارس: تا به حال چه تعداد اثر کار کردید و کدام را بیشتر از بقیه دوست دارید؟

بدرالسما: به لطف خدا آثار زیادی را کار کردم آنقدر زیاد است که نمی‌دانم چه تعداد است بیشتر آثاری که علاقه‌مندم در زمینه ائمه و با الهام از قرآن و به خصوص مناسبت‌های مختلف بوده است.

علاقه، استاد و پشتکار شروط هنرمند شدن

 فارس: بسیاری از نوجوانان قصد دارند وارد عرصه هنر شوند، توصیه استاد نگارگری برای‌شان چیست؟

بدرالسما: این علاقه را خدا در وجود هرکسی قرار داده و شخص متوجه می‌شود که علاقه دارد یا نه، برای هنرمند شدن سه چیز لازم و ملزوم است؛ علاقه، استاد و پشتکار، اگر یکی از این‌ها نباشد شخص به سختی در این راه موفق می‌شود؛ خوب است در کنار این هنر در رشته دیگری نیز مهارت داشته باشند تا اگر از آثارشان خیلی استقبال نشد، آن را ادامه دهند.

در نمایشگاه‌های اخیر استقبال چندانی از تابلوهای نگارگران نمی‌شود و هنرمندان نمی‌توانند اثری را به فروش برسانند و مأیوس می‌شوند، هنر نگارگری ایرانی یک هنر قدسی است و انسان را به آرامش می‌رساند، آثار تجسمی یک زبان بین‌المللی است حتی فیلم بیان دارد و اگر بخواهد به زبان دیگر نشان داده شود باید ترجمه شود ولی کارهای تجسمی نیاز به بیان ندارد و  هر کسی با ذهنیت خودش از آثار می‌تواند بهره ببرد و مخاطب حرف‌های هنرمند را درک کند.

خدا هیچ چیز را بدون حکمت نیافریده، این علاقه بی‌حکمت در وجود کسی قرار داده نشده است، نیروی بالقوه‌ای را خدا در من قرار داده که علاقه به هنر است تا اهداف خدا که توسط پیغمبران فرستاده را با زبان هنر بیان کنم، قرآن عظمت بالایی دارد ولی در حد توانم دوست داشتم در این زمینه آثاری داشته باشم و احادیث را نیز در قالب آثار تجسمی خلق کنم.

بسیاری از جوانان با مشاهده آثارم به نگارگری علاقه‌مند شدند؛ برخی جوان‌ها به من می‌گویند ما با نگارگری‌های زمان‌های قبل نمی‌توانیم ارتباط برقرار کنیم ولی با آثار شما ارتباط برقرار می‌کنیم و دوست داریم این کار را انجام دهیم، این لطف خدا بوده و تجربیات زیادی به دست آوردم.

انتهای پیام/ ۶۳۱۲۴/آ/م