از تجربه موفق پسادکترا در دنیا تا آیین‌نامه‌ای که در دست اقدام است

به گزارش خبرنگار گروه دانشگاه خبرگزاری فارس، افزایش سطح رقابت برای عضویت در هیات علمی دانشگاه های برتر در دنیا، منجر به این شده که کمیته های جذب شاخص های سخت تری را مدنظر قرار دهند. به همین جهت تجربه موفق پسادکترا به عنوان یک امتیاز ویژه برای متقاضیان تلقی می شود و همین امر جذابیت پذیرش پسادکترا را در دو دهه اخیر افزایش داده است. به گونه ای که این آمار در ایالات متحده آمریکا بیش از ۱۵۰ درصد رشد داشته است.

 با وجود افزایش قابل ملاحظه پسادکترا در کشورهای توسعه یافته، تعداد اعضای هیات علمی و کارکنان پژوهشی کشور در دو دهه اخیر افزایش محدودی داشته اند یا در برخی موارد کاهش نیز داشته است. 

* به ازاء هر 3.4 دانشجوی دکترا، یک پژوهشگر پسادکترا در دانشگاه های ایالات متحده فعالیت می‌کند

در سال ۲۰۲۰ تعداد پژوهشگران پسادکترا در ایالات متحده ۶۵۶۸۱ نفر بود. این درحالی است که تعداد پژوهشگران غیر هیات علمی فعال در دانشگاه های ایالات متحده در همین سال ۲۹۶۶۱ نفر و تعداد دانشجویان دکترا ۲۸۳۳۳۵ نفر بود. یعنی به ازاء هر 3.4 دانشجوی دکترا، یک پژوهشگر پسادکترا در دانشگاه های ایاالت متحده مشغول به فعالیت است.

در انگلستان تعداد پژوهشگران پسادکترا بین ۷۰ تا ۸۰ هزار نفر است. در شرایطی که تعداد دانشجویان دکترا در سال ۲۰۱۸ به میزان ۱۰۰۲۷۵ نفر اعلام شده است. این بدان معناست که به ازای هر ۴.۱ دانشجوی دکترا یک پژوهشگر پسادکترا در دانشگاه ها مشغول به فعالیت است.

پسادکترا در کشورهای پیشرفته در علم و فناوری دارای امتیازی ویژه و تعیین کننده در جذب اعضای هیات علمی یا پژوهشگران تمام وقت است. با توجه به تعداد محدود جذب اعضای هیات علمی در دانشگاه ها، پسادکترا به یکی از دوره‌های پژوهشی مهم در نگهداشت نخبگان دارای مدرک دکترا تبدیل شده است.

دوره های پسادکترا به یکی از ابزارهای مهم جذب پژوهشگران و نخبگان از سایر کشورها تبدیل شده است و محقق پسادکترا یکی از مهمترین نیروهای انسانی در تحقق ارتباط دانشگاه ها با جامعه و صنعت و کاربردی سازی و درآمدزایی دانشگاه‌هاست. 

اما آمارها در ایران چگونه است، در سال‌های ۱۳۹۷ ـ ۱۳۹۸ تعداد دانش آموختگان دوره دکترای تخصصی ۱۳۸۵۳، تعداد دانش آموختگان دوره دکترای حرفه ای ۸۳۵۶ نفر بود، در سال‌های ۱۳۹۸ ـ ۱۳۹۹ تعداد دانشجویان دوره دکترای تخصصی ۱۴۷۴۰۹ و تعداد دانشجویان ثبت نامی در دوره دکترای تخصصی ۲۵۱۱۷ بود.

تعداد پسادکترای ارائه شده توسط صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران از سال ۱۳۹۰ تاکنون کمی بیش از ۱۲۰۰ مورد است ضمن اینکه گذراندن دوره های پسادکترا به عنوان یک امتیاز کلیدی در جذب اعضای هیات علمی مدنظر قرار نمی‌گیرد.

پیمان صالحی معاون پژوهش وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در گفت‌وگو با خبرنگار گروه دانشگاه خبرگزاری فارس، ارزیابی توان علمی ـ پژوهشی پژوهشگران برای جذب و استخدام، کمک به پرورش نیروهای محقق مورد نیاز و تامین منابع انسانی، شکلگیری اجرای کارها بصورت گروهی، معیشت دانش آموختگان، ارزیابی توان پژوهشی/فناوری افراد برای همکاری در طرح‌های پژوهشی/فناوری، کمک به افزایش توان و ارتقای مهارتهای دانش آموختگان، تقاضا محور کردن پروژه ها از طریق تعامل و همکاری میان دستگاه ها، توسعه دانش و خلاقیت علمی و رسیدن به مرزهای دانش و ارتقا کیفیت و کمک به حل مسئله در فعالیت های پژوهشی/فناوری را از اهداف پسادکتری در ایران می‌داند و تاکید دارد که در این زمینه اقداماتی انجام پذیرفته و باید توجه بیشتری شود.

* تجاری سازی یافته‌های علمی با استفاده از ظرفیت پژوهشگران پسادکتری

وی با تاکید بر اینکه توجه ویژه به استفاده از ظرفیت پژوهشگران پسادکتری در طرح‌های تحقیقاتی، ارتباط دانشگاه ها و پژوهشگاه ها با جامعه و صنعت و تجاری سازی یافته های علمی  را افزایش می‌دهد، خاطرنشان کرد: سال ۱۴۰۱ را سال «شکوفایی پسا دکترا» قرار داده‌ایم. مصوبه پسادکترا در دستور کار شورای عالی عتف قرار دارد و امسال می‌توانیم با توجه به حجم گسترده از دانشجویان دکترا که طی امسال و سال‌های گذشته فارغ‌التحصیل شده‌اند، از ظرفیت آن‌ها به عنوان پسادکترا بهره‌مند شویم.

صالحی با بیان اینکه تعداد اعضای هیات علمی در کشورهای دنیا تقریبا ثابت شده و در ایران هم همینطور است، گفت: در ایران حتی در برخی موارد تعداد کادر پژوهشی کاهش داشته است. این در حالی است که نیازهایمان در پژوهش و فناوری هر روز اضافه می شود و جای سوال دارد که چه کسی باید این کارها را انجام دهد، این موارد کار دانشجوی کارشناسی ارشد که در حال آموزش پژوهش هست، نیست و دانشجوی دکترا هم درگیر کارهای پژوهشی خود است.

وی با اشاره به ظرفیت جذب سالیانه ۶۰۰ عضو هیات علمی گفت: سالانه حدود 150 هزار دانشجوی دکترا فارغ التحصیل می‌شوند و این در حالی است که در طول ۱۰ سال گذشته، فقط هزار و ۲۰۰ پست داک داشتیم.

معاون پژوهشی وزارت علوم با بیان اینکه سربازان هم شامل طرح پسا دکترا می‌شوند، گفت: آیین نامه پسادکتری تدوین شده و باید در شورای عالی عتف بررسی شود. براساس این آیین نامه این محققان یا در بخش های تحقیق و توسعه صنایع جذب می‌شوند که حقوق آنها توسط همین بخش پرداخت می‌شود یا در بخش های تحقیقاتی نهادهای دیگر جذب می‌شوند که حقوق آنها از منابع تخصیص داده شده از شورای عالی عتف پرداخت می‌شود.

به گفته صالحی، حدود ۱۰ میلیون تومان در ماه برای محققان پسادکتری در نظر گرفته شده است.

انتهای پیام/ ت 314