به گزارش گروه دیگر رسانه‌های خبرگزاری فارس، روزنامه ایران نوشت: گورباچف اگر چند بیت شعر بلد بود، حتماً وقتی جیمز بیکر، وزیر خارجه امریکا، داشت تضمین می‌داد که، درصورت موافقت شوروی با اتحاد دوباره دو آلمان، ناتو «حتی یک اینچ» به‌سمت شرق گسترده‌تر نخواهد شد، زیر لب «تکیه بر عهد تو و باد صبا نتوان کرد»ی زمزمه می‌کرد و بعد ناگزیر تن می‌داد به افتادن مهره دیگری از دومینویی که در پایان به فروپاشی شوروی می‌رسید؛ دومینویی که خیلی قبل‌تر از او شروع شده بود. شوروی فروپاشید و به‌رغم تعهداتی که به مسکو داده شده بود، تنها چند سال بعد، ناتو به لهستان، چک و مجارستان هم گسترش یافت، در جنگ کوزوو دخالت و یوگسلاوی را بمباران کرد.
پس از استعفای یلتسین و روی‌کارآمدن پوتین در سال ۱۹۹۹، روسیه جدید با تغییرات سیاسی و اجتماعی زیادش در آغاز سده نو پیش چشم دنیا قرار گرفت. پوتین در ابتدای کار در مصاحبه‌ای گفت برایش دشوار است که ناتو را دشمن ببیند، روسیه را جزئی از فرهنگ اروپا می‌داند و میل به عضویت در اتحادیه اروپا و حتی ناتو دارد؛ درخواستی که هیچ وقت اجابت نشد و روسیه پوتین همیشه سایه ترسناک شوروی سابق را با خود داشت. پس از ناکام‌ماندن این تلاش‌ها جهت نزدیکی به غرب، کشمکش بین ابرقدرت‌های سابق تداوم یافت. طرح استقرار سپر دفاعی موشکی در لهستان و چک، در سال ۲۰۰۷، شکی برای مقامات کرملین باقی نگذاشت که این توسعه نظامی در جهت تثبیت هژمونی امریکا و مقابله با روسیه است. شروع مذاکرات برای پیوستن آلبانی، کرواسی و مقدونیـه بـه ناتو هم نقش مهمی در ایجاد این بدبینی داشت. این وضعیت و بی‌اعتمادی متقابل یادآور تنش بین شوروی و امریکا در دهه ۱۹۸۰، معروف به جنگ ستارگان بود، وقتی که امریکا برخلاف پیمان سالت ۲ استقرار موشک‌های پرشینگ و کروز در آلمان، هلند و بلژیک را تصویب کرد و به درخواست ریگان، طرحی به نام «ابتکار دفاع استراتژیک» را با هدف مقابله با سلاح‌های اتمی و با بودجه‌ای هنگفت در دستور کار قرار داد. این مسابقه تسلیحاتی از جمله دلایل تضعیف اقتصادی شوروی و فروپاشی آن بود. پس از فروپاشی شوروی، روس‌ها از افتادن در دام چنین مسابقه‌ای خودداری می‌کردند و بیشتر نظاره‌گر وقایع بودند تا آنجا که در برابر حمله امریکا به افغانستان و عراق به مخالفت لفظی اکتفا کردند؛ اما گسترش دیوانه‌وار ناتو به شرق عاقبت صدای اعتراض روسیه را بلند کرد. پوتین سخنرانی معروفی دارد که در سال ۲۰۰۷ و در مونیخ ایراد کرده است. او در این سخنرانی تضمین‌ها به شوروی برای عدم گسترش ناتو را یادآور می‌شود و به نبود قوانین بین‌المللی محکمی که جلوی نقض حقوق کشورها مقابل زور را بگیرد، اعتراض می‌کند. او با لحن تندی که همان زمان واکنش‌های شدیدی را برانگیخت، ادعا کرد توسعه و مدرن‌ساختن ناتو و تسلیحات اروپایی عامل تحریک‌آمیزی است که اعتمادها را از بین می‌برد و جوری که انگار جواب سؤالش خیلی روشن باشد، پرسید: «این توسعه‌ها علیه کیست». صدور بیانیه‌ای در اجلاس ناتو در بخارست، در آوریل ۲۰۰۸ مبنی بر استقبال از عضویت اوکراین و گرجستان در ناتو نیز از سوی مسکو یک تهدید آشکار تلقی شد و بر جنگ گرجستان (آگوست ۲۰۰۸) اثر گذاشت.»
اما تنش بین روسیه و غرب تنها به گسترش ناتو محدود نمی‌شد. روسیه، پس از دخالت گسترده امریکا در انقلاب نارنجی اوکراین در سال ۲۰۱۴ و برکنار شدن یانوکوویچ -رئیس‌جمهور نزدیک به روسیه- حالت تهاجمی‌تری نسبت به غرب پیدا کرد. پس از انقلاب اوکراین و جنبش «یورومیدان»، اعتراضاتی توسط جدایی‌طلبان مخالف دولت در استان‌های روس‌تبارِ دونتسک و لوهانسک اوکراین که به دونباس معروف بودند، رخ داد. این تظاهرات با حمایت و دخالت روسیه عملاً به درگیری مسلحانه بین دولت اوکراین و نیروهای جدایی‌طلب دونباس تبدیل شد. روسیه همچنین از اعتراض روس‌تبارهای کریمه علیه دولتِ پس از کودتا در اوکراین استفاده برد و توانست افکار عمومی را نسبت به دخالت نظامی در خاک کریمه توجیه کند، سرانجام با برگزاری رفراندومی در مارس ۲۰۱۴ موفق به الحاق کریمه به خاک خود شد.
رفتار روسیه با جمهوری‌های تازه استقلال یافته بعد از شوروی هنوز قیم‌مآبانه بود و اختلافات روسیه و غرب بر سر مسأله امنیت و حکومت در کشورهای همسایه روسیه نیز حل‌نشده باقی مانده بود که استراتژی جدید دولت اوکراین هم به این اختلافات دامن زد؛ گسترش همکاری‌های اوکراین با ناتو بود که در مارس و آوریل ۲۰۲۱ منتهی شد به آرایش نظامی نیروهای روسیه و بلاروس در مرز اوکراین و شروع جنگ در فوریه ۲۰۲۲.
درنهایت، روز ۲۱ فوریه نیروهای ارتش روسیه به دونباس اعزام شدند و ۲روز بعد در اوکراین وضعیت فوق‌العاده اعلام شد. پوتین در اولین ساعات روز ۲۵ فوریه سخنرانی کرد و از آغاز «عملیات ویژه نظامی» علیه اوکراین خبر داد. او در این سخنرانی به بمباران بلگراد توسط ناتو، مداخله غربی‌ها در لیبی و کشاندن این کشور به ورطه جنگ داخلی، دخالت ائتلاف غربی در سوریه و حمله به عراق اشاره کرد تا ثابت کند «ماشین جنگی در حال حرکت است و دارد به مرزهای ما نزدیک می‌شود». او گفت: «برخی همکاران غربی ما دوست ندارند این وقایع را به خاطر بسپارند و وقتی در مورد آن صحبت می‌کنیم ترجیح می‌دهند به هنجارهای حقوق بین‌الملل اشاره نکنند، بلکه آن را به رأی خود تفسیر می‌کنند.» او گفت کل بلوک غرب به تبعیت از امریکا «امپراطوری دروغ» تشکیل داده و رفتار فریبکارانه‌ای دارد که نه‌فقط با اصول روابط بین‌الملل بلکه با هنجارهای اخلاقی هم در تضاد است. پوتین در این سخنرانی فراموش نکرد ادعای خود نسبت به اراضی سابق اتحاد شوروی را هم تکرار کند و گفت «مشکل تنها گسترش ناتو نیست؛ بلکه در تلاش هستند سرزمین‌هایی را که پیش‌تر متعلق به ما بودند «ضدروسیه» کنند و این سیاست را برای مهار روسیه در پیش گرفته‌اند، چیزی که برای ما موضوع مرگ و زندگی است. این یک تهدید واقعی است، نه‌فقط برای منافع ما بلکه برای موجودیت و حاکمیت ما.» او در توجیه حمله گفت درد و رنج و آرزوهای مردمی که از زمان کودتای ۲۰۱۴ اوکراین، در دونباس با دولت درگیرند تنها انگیزه او برای به رسمیت شناختن جمهوری‌های مردمی دونباس است. سپس خطر نئونازی‌های افراطی و «همدستان هیتلر» در اوکراین را برای این جمهوری‌ها یادآور شد و اعلام کرد که می‌خواهد به درخواست کمک آنها پاسخ مثبت بدهد و «عملیات ویژه نظامی» را آغاز کند، عملیاتی با هدف «محافظت از افرادی که به مدت ۸سال توسط رژیم کی یف مورد سوءاستفاده و نسل‌کشی قرار گرفته‌اند.»
اکنون نزدیک به ۲ماه از حمله روسیه به اوکراین می‌گذرد و روس‌ها تحت شدیدترین تحریم‌هایی که تاکنون به روسیه تحمیل شده قرار گرفته‌اند. پس از اعمال این تحریم‌های گسترده و سقوط ارزش روبل، این کشور اعلام کرد کشورها باید گاز را به پول روسیه بخرند، گازی که اروپا به آن نیاز دارد و جایگزین‌کردنش هم زمانبر و هم نیازمند زیرساخت‌ها است. طبعاً اتحادیه اروپا مخالفت کرد، اما برخی کشورها پذیرفته‌اند که گاز را به روبل بخرند و مسکو از این طریق ارزش پول ملی‌اش را، حتی نسبت به قبل از جنگ، افزایش داده است. روسیه همچنین چند وقت قبل، اقداماتی انجام داده بود که سیستمی بومی برای پرداخت‌های بین‌المللی‌اش ایجاد کند تا اگر دسترسی‌اش به سیستم سوئیفت قطع شد، دست‌وپابسته نباشد. بااین‌حال، طرح حذف روسیه از سوئیفت با مخالفت برخی کشورها روبه‌رو شد، چون برخی شرکت‌های بین‌المللی را، مخصوصاً شرکت‌های آلمانی که به روسیه کالا صادر می‌کنند یا از این کشور خرید می‌کنند و شرکت‌هایی که از روسیه طلبکار هستند، متضرر می‌کند؛ به‌علاوه، قیمت حامل‌های انرژی همین الان هم رو به افزایش است و دولت‌ها از ایجاد اختلال دیگری که باز هم باعث بالا رفتن قیمت‌ها شود، اجتناب می‌کنند. به‌طور کلی روسیه، در تحولات اخیر، از انرژی به‌عنوان برگ برنده‌ای در مقابل تحریم‌های غرب استفاده کرده و اروپا در کوتاه‌مدت گریزی از آن ندارد.
در این میان مخالفان و موافقانِ پروژه نورد استریم ۲ هم در تلاش هستند که از این اوضاع به نفع خود استفاده کنند. این پروژه، درصورت راه‌اندازی، باعث انتقال مستقیم گاز روسیه به آلمان و صدور آن از آلمان به باقی اروپا می‌شود؛ بنابراین، به درآمد اوکراین به‌عنوان گلوگاه انرژی اروپا ضربه می‌زند و این اتفاق سبب برچیده‌شدن درآمد اوکراین از ترانزیتِ گازِ روسیه به اروپا می‌شود. از دیگر مخالفان جدی این طرح امریکا است که معتقد است این طرح، نفوذ روسیه در اروپا را افزایش می‌دهد. پس از آغاز جنگ اوکراین، اعطای مجوز به پروژه نورد استریم ۲ بارها تعلیق شد اما این طرح، به‌سبب کاهش هزینه گاز، نفع اقتصادی بسیاری برای اروپا دارد، پس روسیه که مطمئن است اروپا به منابع انرژی‌اش نیازمند است، هنوز خود را از تک‌وتا نینداخته است.
بازار انرژی تنها بازاری نیست که تحت‌تأثیر این جنگ قرار گرفته. روسیه و اوکراین هر دو از بزرگ‌ترین صادرکنندگان گندم و نهاده‌های کشاورزی در سطح جهان هستند. با طولانی‌شدن جنگ در شرق اوکراین، که یکی از اصلی‌ترین مناطق کشت گندم است، منابع غلات جهانی مورد تهدید جدی قرار می‌گیرد. دلیل روند روبه‌افزایش قیمت جهانی گندم نیز همین است. محتمل است روسیه در ماه‌های آینده تصمیم بگیرد گندم را هم، مثل گاز، تنها به روبل معامله کند و از این طریق قدرت اقتصادی‌اش را در میانه جنگی که فرسایشی شده، افزایش دهد.
در عرصه سیاسی هم روسیه، که اصلی‌ترین انگیزه‌اش از حمله به اوکراین را مقابله با تهدید ناتو اعلام کرده بود، حالا با درخواست سوئد و فنلاند برای پیوستن به ناتو مواجه شده. فنلاند ۱۳۰۰ کیلومتر مرز مشترک با روسیه دارد و پس از تهاجم این کشور به اوکراین، با نگرانی درمورد امنیتش، خواستار پیوستن به ناتو است. پوتین در تماس با رئیس‌جمهور فنلاند گفت که هیچ تهدیدی متوجه امنیت فنلاند نیست و پیوستن فنلاند به ناتو اشتباه است، اما امروز افکار عمومی در فنلاند بیشتر از هر زمان دیگری مایل هستند که سیاست بی‌طرفی کنار گذاشته شود. برخی قطع صادرات برق روسیه به فنلاند در ۱۳ مه را نخستین پاسخ مسکو به این تصمیم می‌دانند، هرچند شرکت روسی علت این تصمیم را اختلاف بر سر پرداخت‌ها عنوان کرده است. حالا روسیه، با تمام برگ‌های برنده‌اش، در حلقه تنگ‌تری از کشورهای عضو ناتو گیر کرده است. به‌نظر می‌رسد روسیه این بازی را نه تا تصرف کل خاک اوکراین و احیای قدم به قدم شوروی سابق، بلکه تا نابودی اوکراینِ نزدیک به غرب و احیای دوباره منطقه حائلی بین شرق و غرب، ادامه می‌دهد. دو قطبی شوروی-امریکا در دوره جنگ سرد حالا بدل به دو قطبی روسیه-ناتو شده و آینده مبهم و نگران‌کننده‌ای را پیشِ روی جهان قرار داده است.
انتهای پیام/
