به گزارش گروه دیگر رسانه‌های خبرگزاری فارس، روزنامه رسالت نوشت: دیگر استان‌های جنوبی تنها نیستند و پای ریزگردها به شمال کشور و حتی تهران هم باز شده و این شهر بیستم فروردین ماه یکی از آلوده‌ترین روزها را در تاریخ ۲۰۰ ساله خود به ثبت رساند و آمارهای رسمی سایت‌های معتبر هواشناسی، تهران را در صدر جدول آلوده‌ترین شهر دنیا قرار دادند. کارشناسان برای تحلیل این وضعیت، طرح‌های سازه‌ای ترکیه در بخش آب را به عنوان بازیگری مهم تلقی کردند که تاثیر بسیاری بر رودخانه‌های دجله و فرات گذاشته است. پس از آن، همکاری عراق و سوریه و اقامه دعوا در مجامع بین المللی نسبت به حقآبه سایر کشورها نقل محافل رسانه ای شد اما اظهارات اخیر رئیس سازمان زمین‌شناسی حاوی این نکته است که «پیش از این با خیزش گرد و غبار به طور کلی گفته می‌شد منشأ خارجی دارد اما در گرد و غبار اخیر که اکثر استان‌ها را هم درگیر کرد، مشاهده شد قسمت اعظم گردوغبار موجود در هوا منشأ داخلی دارد.»
علیرضا شهیدی گفته است: «بررسی‌های ما نشان داد ۳۰ درصد گرد و غبار منشأ خارجی داشت و ۷۰ درصد دیگر منشأ داخلی دارد. نگاهی به تهران و مناطق حاشیه آن نشان می‌دهد اطراف این شهر از فرودگاه امام خمینی(ره) گرفته تا بخش‌هایی از شهریار را کانون‌های تولید گرد و غبار فراگرفته است و این باعث می‌شود گرد و غبار به راحتی بلند شده و زندگی مردم را تحت تأثیر قرار دهد.»
اما حکایت خوزستانی‌ها با پایتخت نشینان متفاوت است، مردمان این دیار سال هاست که وقتی چشم باز می کنند، با آسمانی غبارآلود و سرخ مواجه می شوند. از اواخر سال گذشته تاکنون، خوزستان چندین بار تحت تاثیر گرد و خاک شدید قرار گرفته است و تنها در یک نمونه در پنجم اردیبهشت‌ماه، معاون درمان دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز از مراجعه ۴۳۴ بیمار با علائم تنفسی به مراکز درمانی استان خوزستان درپی وقوع گرد و غبار خبر داد.
می گویند، منشاء گرد و غبارهایی که در دهه ۸۰ به اوج رسیده، کانون‌های خارجی بوده اما در دهه ۹۰ ناگهان فعالیت کانون‌های داخلی افزایش یافته، البته در سال های ۹۷ و ۹۸ بارش‌های زیاد در ایران و کشورهای همسایه و وقوع سیل که در نیم قرن گذشته بی‌سابقه بود، باعث شد که این کانونها تثبیت شود و در ۲ سال گذشته گرد و خاک با منشاء خارجی کاهش یابد. به نظر می رسد
غبار برخاسته از کشورهای همسایه موجب شده تمرکز از کانون‌های داخلی غبار برداشته شود و این موضوع انتقاد برخی از فعالان محیط زیست را به دنبال داشته، درحالی که وضعیت ذخایر آبی در سدهای خوزستان به ویژه در حوضه کرخه چشم‌انداز روشنی در ماه‌های آینده ندارد و کارشناسان توجه به طرح های آمایش سرزمین و تامین حقآبه تالابها و جلوگیری از انتقال بی رویه آب را در زمره اقدامات موثر به منظور مقابله با این مسئله ذکر کرده اند. اقداماتی که گویا هنوز در دستور کار دولت نیست. ما از زبان کرامت حافظی- فعال محیط زیست شنیده ایم، در سرشاخه‌های کارون، احداث و تکمیل طرح‌های انتقال آب همچنان درحال پیگیری است!
شبنم قنواتی زاده- مدیرعامل انجمن دیده بان جلگه سبز خوزستان با اشاره به تکرار وقوع گرد و غبار در خوزستان و احتمال برگشت به روزهای خاکی سال ۹۵، در گفت و گو با ما، ضمن انتقاد از طرح های انتقال آب و اقدامات غیراثرگذار، بر اجرای راهکارهای اصولی و پایدار تاکید دارد.
سال های مدید است که معضل ریزگردها دامنگیر استان های جنوبی کشور شده اما این معضل امسال شدت یافته و حتی به دیگر نواحی مرکزی کشور و تهران نیز رسیده، فکر می کنید چرا در این سالها علیرغم تشکیل جلسات در سطوح عالی و بررسی جوانب، اقدام عملی برای حل این بحران انجام نگرفته و اساسا اقدامات و برنامه ها متناسب با شدت و وسعت این بحران نبوده است؟
شرایط کنونی را از مدتها قبل پیش بینی کرده بودیم و بارها فریاد زدیم که اگر به همین شکل پیش بروید، دیری نخواهد پایید که تمام کشور را ریزگردها گرفتار می کند اما متاسفانه مسئولین تغییر رویکرد ندادند و امروز می بینید که ریزگردها به تهران و استان های شمالی هم رسیده است. سال ۹۵ ریزگردها به قطع برق در خوزستان منجر شد و مردم چندین روز متوالی با تجمع در مقابل استانداری به این شرایط اعتراض کردند. در نهایت رئیس جمهور وقت به خوزستان سفر کرد، اما نه به خاطر مردم این استان، چراکه برق و اینترنت هم زمان قطع شده بود و مردم مطرح کردند که رئیس جمهور به خاطر ما نیامده، بلکه اشکالاتی در سایت های استخراج نفت رخ داده و ریزگردها به دلیل آنکه بر روی مقره های برق نشسته و حالت عایق ایجاد کرده اند، باعث قطعی برق شده و اقتصاد کشور تحت الشعاع این مسئله قرار گرفته است. در همان زمان بسیاری از رسانه ها به اهواز آمدند و در نشستی که برگزار شد، اداره کل منابع طبیعی از ارائه بسته ای ضرب الاجلی برای کانون های ریزگرد جنوب شرق اهواز خبر داد که شامل نهال کاری در کانون های ریزگرد بود که ما تاکید کردیم نهالکاری ها راه حل ماجرا نیست. اما به دغدغه فعالان محیط زیست توجهی نشد و پس از تزریق بودجه، پیمانکاران در ابعاد وسیع اقدام کردند. غافل از آنکه کانون های ریزگرد در صحرای تالابی خشک شده قرار داشت که تنها با مرطوب سازی قابل مهار بود و به این ترتیب بسیاری از نهال های کاشته شده از بین رفتند، در آنجا جریان طبیعی رودخانه وجود نداشت، آبیاری ها غالبا با تانکر انجام می شد و بسیاری از عرصه‌های نهالکاری خشک و یا رها شده و به دلیل کمبود آب تحت تنش قرار گرفتند. اتفاقی که در حال حاضر نیز رخ داده و در بخش هایی که این اقدام به سرانجام رسیده، مربوط به نقاطی است که نزدیک به کانال های آب هستند. به طورکلی نهالکاری شتابزده در سال ۹۵ با وسعت بسیار زیاد، بدون آنکه مطالعات خاصی صورت بگیرد، اقدامی شکست خورده است که به جز پر کردن جیب پیمانکاران سودی برای مردم نداشته است.
به نظر شما علت اصلی ایجاد ریزگردها چیست؟
تقریبا بیش از ۲۰ سال است که ریزگردها مهمان خانه های ما هستند و این پدیده براثر دخالت های بشری در طبیعت و دست اندازی به محیط زیست رخ داده و هنوز این تصور حاکم است که باید برای کنترل سیل به سدسازی روی آورد و مسئولان همواره وعده داده اند که ما را در زمستان از خطر سیل حفظ کرده و در تابستان هم آب مورد نیاز کشاورزی را در زمان مناسب تخصیص می دهند. ولی ملاحظه می کنید که این سدها که باعث قطع جریان طبیعی رودخانه ها می شوند،
دشتها و بسترهای سیلابی را خشک کرده و با وزش کوچکترین نسیمی، خاک های سبک و نرم به هوا برمی خیزد و به این شکل کانون های ریزگرد شکل می گیرد. علاوه برآن به دلیل احداث سدها، دریاچه پشت سد بسان یک دشت تبخیر بزرگ شکل می گیرد، اضافه بر اینکه در بالادست خود، اثر گلخانه ای ایجاد کرده و ذخایر برفی و یخچالی ارتفاعات زاگرس را در زمانی که نباید، ذوب می کند. در پایین دست هم به دلیل آنکه قطع جریان طبیعی رودخانه را داریم، در منتهی الیه مسیر رودخانه ها که معمولا به یک یا دو تالاب ختم می شوند، تالابها از جریان طبیعی رودخانه محروم می شوند. معمولا تا آب به تالاب برسد، توسعه کشاورزی آنچنان گسترده است که به جز پساب چیزی عاید تالابها نمی شود و همین مسئله سبب کوچک شدن و خشکیدگی بسیاری از تالاب های فصلی شده و بسترهای ریزگرد داخلی را شکل داده و در مسیر بادی که از غرب به شرق می وزد، پوشش گیاهی و آبی وجود ندارد و زمین ها خشک است، به این ترتیب باد ذرات ریز خاک را بلند کرده و با خود حمل می کند.
چرا به رغم آنکه اعتبارات مقابله با ریزگردها افزایش یافته اما تاثیر آن ملموس نیست؟ این اعتبار از ۲۸۰۰ میلیارد تومان در سال‌های گذشته به حدود ۷ هزار میلیارد تومان در ۱۴۰۱ رسیده است.
یکی از اقداماتی که اداره کل منابع طبیعی در قالب اعتبارات مقابله با ریزگردها انجام می دهد، استفاده از مالچ نفتی است و آن را که به شکل قیر است، روی زمین می پاشند و همانند سفره روی شنزارها را می پوشاند و به دلیل نفوذناپذیری علاوه برآنکه باعث تشدید سیل می شود، به خاطر رنگ تیره ای که دارد با دریافت اشعه آفتاب در زمان گرمای هوا، سبب افزایش دمای منطقه شده و گازی را به اسم تیرول از خود متصاعد می کند که سرطان زاست. ضمن آنکه بر سلامت مردم مجاور این مناطق تاثیر سوء می گذارد و بر روی زیستمندان هم اثر بد دارد و این درحالی است که بسیاری از اعتبارات برای پاشش مالچ نفتی صرف شده و توجیهشان این است که ۵۰ سال از این روش استفاده کرده ایم. متاسفانه شن‌زارهای خوزستان به جنگل‌های دست کاشت تبدیل شده‌اند و مهمترین عامل اجرای این سناریو «مالچ نفتی» بوده است. بارها فعالان محیط زیست تاکید کرده اند، « مالچ نفتی به مرور زمان پوشش گیاهی منطقه را از بین می‌برد، از سوی دیگر کاشت درختان کهور آمریکایی در مناطق مالچ پاشی شده باقیمانده گیاهان منطقه را نیز می‌خشکاند و جنگل‌های کهور جایگزین ماسه‌زارها و پوشش گیاهی آنها می‌شوند، برخلاف تصور برخی که بیابان‌ها را محلی خشک می‌دانند، ماسه‌ها می‌توانند رطوبت را درخود نگهدارند، به همین دلیل اطراف شنزارها پوشش جنگلی غنی مشاهده می‌شود؛ در شن‌زارهای دشت آزادگان نیز گونه‌های گیاهی گز شاهی، اسکنبیل، رملیک، تراث (رمث) و لگجی وجود دارد، اما کهور با ریشه‌های بلند ۸۰ متری خود همه رطوبت خاک را می‌مکد و منطقه خالی از سکنه می‌شود؛ در واقع بعد از مالچ پاشی، ماسه‌زارها به زیستگاه مرده تغییر کاربری می دهد.»
ضمن آنکه ۷ کانون تولید ریزگرد در خوزستان فعال است که شن زارها جزء این کانونها نیست. با ایجاد قرق محلی، بانک بذری که داخل خاک وجود دارد، فرصت رشد پیدا کرده و پوشش گیاهی متناسبی را برای منطقه ایجاد می کند که هم امنیت غذایی برای حیات وحش منطقه فراهم می شود و هم از حرکت ماسه ها جلوگیری می کند. حتی می توان اطراف ماسه زارها دیواری سبز ایجاد کرد، یعنی به نهال کاری روی آورد. در هر صورت اجرای طرح های شتابزده به خوزستان آسیب زده و بودجه مقابله با ریزگردها اغلب صرف اقداماتی شده که آسیب بیشتری به محیط زیست وارد کرده است و بعدهم مسئولان مربوطه به این نتیجه رسیده اند که بودجه در مسیری اشتباه صرف شده است. به عنوان مثال سال ۹۵، ساخت کانال آبرسانی به کانون‌های ریزگرد را مورد انتقاد قرار دادیم. مهمترین خطای طرح مقابله با ریزگردها ساخت این کانال آبرسانی موسوم به پورشریفی است، این کانال طرحی شکست خورده است که به دلیل مشکلات عمده قابل استفاده نیست.
بیش از ۳۰۰ میلیارد برای این کانال هزینه شده و می‌توان گفت همه اعتبار ریزگردها را بلعیده درحالی که هم اکنون مسئولان به اشتباه خود در رابطه با احداث این کانال معترف هستند.
درحال حاضر که ریزگردها از نواحی مرکزی کشور و تهران سر درآورده، چقدر می توان امیدوار بود به اینکه اقدامی درست و اصولی صورت بگیرد؟
متاسفانه بسیاری از مردم خوزستان و حتی فعالین محیط زیست از اینکه ریزگردها به تهران رسیده، ابراز خوشحالی کرده اند، آنها معتقدند مقامات تصمیم گیر سال هاست برای حل این معضل در خوزستان فکری نکرده اند اما حالا که به تهران رسیده، حتما چاره اندیشی می کنند و برکات این تغییر رویکرد قطعا به اهالی این استان هم می رسد.
ما ریزگردهایی با منشاء خارجی هم داریم که ۵۰ درصدش مربوط به کشور ترکیه است و در این باره هم باید چاره اندیشی کرد.
این روزها بر تقویت دپیلماسی منطقه ای تاکید می شود، فکر می کنید با تکیه بر این دیپلماسی می توان ترکیه را نسبت به اقدامات مخربش مجاب کرد؟
بارها درخواست ما این بوده است که به خاطر سدسازی های عظیم ترکیه در قالب پروژه های داپ و گاپ و حبس آب و سیاست «آب در مقابل نفت» که توسط دولت این کشور مطرح شده، وزارت امور خارجه ایران با ترکیه وارد رایزنی شود. اقدامات این کشور باعث تشدید خشکیدگی بین النهرین یا میان رودان می شود که در نهایت به شکل گیری کانون های ریزگرد خارجی در کشور عراق و شمال عربستان و فعال شدن این کانونها منجر خواهد شد. بادهایی که در آنجا شکل می گیرد، قدرت بالایی دارد و فعلا ۲۰ استان درگیر این ریزگردها به عنوان ساخته دست بشر هستند. بنابراین به دیپلماسی منطقه ای امیدواریم، سدسازی ترکیه موجب شده آب در یک نقطه متمرکز شود و حقآبه تالابها دیگر داده نشود بنابراین باید با این کشور در مورد رهاسازی و تامین حقآبه رودخانه‌ها و تالابها مذاکره کرد، چراکه احتمال برگشت به روزهای خاکی سال ۹۵ وجود دارد.
ضمن آنکه دولت سیزدهم قادر است با فرصتی که در اختیار دارد، تحولات بسیار بزرگی را به ویژه در رابطه با حقآبه محیط زیست رقم بزند. طبق قوانین بین المللی این حقآبه بر شرب مقدم است اما در کشور ما، شرب در جایگاه نخست و پس از آن به ترتیب، محیط زیست و کشاورزی و صنایع قرار دارد ولی عملا می بینید که حقآبه محیط زیست در اولویت آخر است، طبیعتا توجه به این موضوع به معنای نفس کشیدن است و در صورت اختصاص آن به تالاب ها، ریزگردی نخواهد بود و می توان به راحتی نفس کشید و از هوای پاک استفاده کرد. اما در کشور ما، قانونگذار اولویت اول را به آب شرب داده است و این نشان می دهد که برای مسئولان ما اولویت های محیط زیستی، جنبه فانتزی دارند، درحالی که عملا می بینید قهر طبیعت حدود ۲۰ سال است خودش را در قالب ریزگردها نشان داده است. وقتی حقآبه پایدار رودخانه کرخه و کارون و سایر رودخانه ها و تالاب ها را نادیده می گیرید، نفس ها را به شماره می اندازید.
امسال منشاء خارجی ریزگردها نقش پررنگ تری داشته است؟
اخیرا در مصاحبه رئیس سازمان زمین شناسی مطرح شد که ۷۰ درصد ریزگردها مربوط به کانون های داخلی است، باتوجه به تجربه ای که ما در این ارتباط به دست آورده ایم، ریزگردهایی با منشاء داخلی، دارای غلظت بیشتر، دانه های درشت تر و ماندگاری بیشتر است اما ریزگردها با منشاء خارجی، دارای غلظت کمتر و دانه ها ریزتر و زود گذر است، چون بادی که از خارج کشور مسیری طولانی را پیموده و بار خودش را در طول مسیر گذاشته، در نهایت ابعاد ریز خاک را با خود حمل می کند، اما اگر ریزگرد داخلی باشد، به دلیل نزدیکی کانون آن، وضعیت بدتری را رقم می زند، مگر آنکه دعا کنیم همان لحظه که این ریزگردها بلند می شود، هسته مرکزی قطرات باران را تشکیل دهد و از شدت و میزانش بکاهد. اما وقتی با منشاء خارجی باشد، اتفاقا خیلی آزاردهنده نیست.
مشخص است که برای مهار ریزگردها باید بر طرح های آمایش سرزمین تکیه کرد و یا از انتقال بی رویه آب جلوگیری و تالاب ها را احیاء کرد اما اخیرا یکی از فعالین محیط زیست اهواز گفته است، مردم خوزستان در حالی طعم تلخ ریزگرد را بار دیگر می‌چشند و نفس‌هایشان به شماره افتاده است که در سرشاخه‌های کارون، با حمایت کامل وزیر نیرو در حال ساخت و تکمیل طرح‌های انتقال آب هستند، پرسشم این است که چرا علیرغم آنکه راهکار مقابله با ریزگردها روشن است اما در مقام عمل اقداماتی صورت می گیرد که این بحران را تشدید می کند؟
علت این مسئله هویداست، وزرای نیرو و مسئولان کویری، رویکرد کویری دارند، در اینجا می توان مدیریت اجرای آب در کویر را مثال زد، چرا که اینگونه وزرا به فکر پاسخگویی به تقاضا و تامین نیازهای کاذبی هستند که در نقاط کویری مطرح است، از عبارت «نیازهای کاذب» استفاده کردم؛ چون این نیازها مبتنی بر توسعه کشاورزی و توسعه صنایع آب بر بدون توجه به آمایش سرزمین است. بنابراین نباید دولت سیزدهم نیز ادامه دهنده این مسیر باشد و به اجرای پروژه هایی روی بیاورد که سرزمین را تخریب می کند. بی تردید طرح های انتقال آب، باعث تشدید بحران ریزگردها می شود و متاسفانه یک سوم منابع آبی ما به کویر منتقل شده، در صورتی که کویر با ۱۰ برابر کارون هم سیراب نمی شود. کویر یک بستر اسفنجی است که به همین شکل آفریده شده است. ضمن آنکه آمایش سرزمین چنین اجازه ای نمی دهد و همان میزان بارش حداقلی کافی است. ما متاسفانه می خواهیم جریان آب رودخانه را بالعکس کرده و به زادگاه مسئولانی منتقل کنیم که کویری هستند و سال هاست اختیارات به مسئولانی در حوزه آب تنفیذ شده که در مقام عمل به نفع زادگاه خود کار کرده اند اما این آبادانی موقت است و چنین توسعه ای را تمدنی بادکنکی می دانیم و براین باوریم، اولین جایی که می میرد خوزستان است و آخرین نقطه ای که سقوط می کند، زادگاه مسئولان است، فرجام سخنم این است که با رویکرد اتخاذ شده، همه ما محکوم به فنا هستیم. چراکه برخلاف سند آمایش سرزمین عمل شده است، آمایش سرزمین می گوید هر منطقه براساس پتانسیلی که دارد باید توسعه پیدا کند. وقتی منابع را از یک نقطه به نقطه دیگر می برید، مردم هم به دنبال این امکانات و منابع کوچ می کنند، وقتی آب را منتقل می کنید و بیش از دو برابر سرانه فضای سبز شهری را در جایی نظیر اصفهان ایجاد می کنید، طبیعی است که مردم هم به این نقطه کوچ می کنند و با افزایش جمعیت در یک نقطه، نیاز به آب هم بیشتر می شود.
انتهای پیام/
افشای کامل
روایتگری موثر
زیستگاه رسانه
قصه های کرونا
کد اقناع
کیفیت حکومت
