نگاهی بر چگونگی تصویب سند مهندسی فرهنگی و ضرورت اجرای آن

گروه دانشگاه خبرگزاری فارس؛ ضرورت ترسیم یک نقشه فرهنگی در کشور، نخستین بار از سوی مقام معظم رهبری عنوان شد، ایشان مثل همیشه نیاز کشور را به موقع تشخیص داده و راه حل آن را بیان کردند.

در سال ۱۳۸۱ برای نخستین بار مقام معظم رهبری درباره مهندسی فرهنگی صحبت کردند و شورایعالی انقلاب فرهنگی را به عنوان نهاد قرارگاه مهندسی فرهنگی کشور برشمردند؛ ایشان فرمودند:«کار دیگر شورا، مهندسی فرهنگ کشور است. فرهنگ کشور کلاً به یک نظم و جهت‏‌گیری و جهت یابی و انسجام بخشهای گوناگون دولتی و غیردولتی در باب فرهنگ احتیاج دارد؛ و در این جاست که این مقوله می‏تواند تأمین شود.

شورایعالی انقلاب فرهنگی قرارگاه اصلی مهندسی فرهنگی کشور است؛ این جا را در واقع باید اتاق فرمان فرهنگی کشور یا ستاد عالی فرهنگی و علمی دستگاه‌های کشور اعم از دستگاه‌های فرهنگی و سایر دستگاه‌ها و مرکز مهندسی فرهنگی کشور به حساب آورد. شورای عالی انقلاب فرهنگی را در واقع باید اتاق فرمان فرهنگی کشور یا ستاد عالی فرهنگی و علمی دستگاه‏های کشور ـ اعم از دستگاه‏های فرهنگی و سایر دستگاه‏ها ـ و مرکز مهندسی فرهنگی کشور به حساب آورد.»

اما دستور اصلی برای تدوین سند در سال ۸۳ از سوی ایشان عنوان شد که ایشان فرمودند: «این جا آن قرارگاه مقدم فرماندهی است.

از مهمترین تکالیف ما در درجه اول، مهندسی فرهنگ کشور است، یعنی مشخص کنیم که فرهنگ ملی، فرهنگ عمومی و حرکت عظیم درون‎زا و کیفیت بخشی که فرهنگ نامیده می شود و درون انسانها و جامعه بوجود می‌آید؛ چگونه باید باشد. اشکالات و نواقص اش چیست؟ کندی‌ها و معارضاتش کجاست؟»

یک سال بعد مقام معظم رهبری دوباره تأکید کردند: «ما سال گذشته این‌جا عرض کردیم «مهندسى فرهنگى کشور» به عهده‌ شماست. آقایان هم تلقىِ به قبول کردید؛ یعنى این‌طور نبود که ما این حرف را بزنیم، بعد بشنویم که دوستان گفته‌اند نه. خیلى خوب، حالا الان باید نقشه‌ مهندسى فرهنگى کشور روى میز آماده باشد و باید روى آن بحث شده باشد؛ کار شده باشد؛ تصمیم‌گیرى شده باشد و نقشه‌ کلان با راه‌کارها - نه فقط چیزهایى که صرفاً آرزو و آمال است - کاملاً کشیده شده و مشخص شده باشد.»

در سال‌های بعد نیز بارها شاهد تأکید مقام معظم رهبری بر مهندسی فرهنگی بودیم.

ایشان در سال ۹۰ نیز در دیدار با اعضای شورایعالی انقلاب فرهنگی فرمودند: «[باید] وضع فرهنگى مطلوب کشور را تصویر کنیم و اجزاء متشکل آن را در مقابل خودمان ترسیم کنیم، بعد ببینیم کجاها اولویّت دارد، کجاها احتیاج به مراقبت بیشتر دارد؛ به آنجاهایى که در این مدت مغفول‌عنه باقى مانده، برسیم و مسأله را دنبال کنیم؛ یک جاهایى سرمایه‌گذارى بیشترى لازم دارد، به اینها توجّه کنیم. این، مهندسى فرهنگى است.»

تأکیدات مقام معظم رهبری باعث شد، ستاد مهندسی فرهنگی تشکیل شود.

سند مهندسی فرهنگی برای دومین بار در سال ۱۳۹۳ توسط رئیس جمهوری وقت برای اجرا ابلاغ شد و به دنبال آن تشکیل ستاد راهبری سند مهندسی فرهنگی به عنوان نخستین گام اجرایی­ سازی سند توسط رئیس جمهور انجام شد اما به گفته بسیاری از کارشناسان و حتی مسؤولان، عملکرد این ستاد با آنچه خواسته رهبر معظم انقلاب بود فاصله داشت به طوریکه مقام معظم رهبری نیز با اشاره به ناکافی بودن کارهای انجام شده در زمینه مهندسی فرهنگی، تأکید کردند که باید این مسأله مهم را خیلی جدی‌تر گرفت.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز در سال ۹۸ با اشاره به تاخیر پنج ساله در اجرای این سند گفته بود: این سند در دو دولت به تصویب رسیده است و برای اجرایی شدن آن یک ستاد راهبری و هماهنگی در عالی‌ترین سطح تشکیل شده است؛ این ستاد تنها شورای تخصصی در شورای عالی انقلاب فرهنگی است که ریاست آن را شخص رئیس جمهور عهده دار است و در غیاب وی معاون اول رئیس جمهور جلسات را برگزار می‌کند، هدف تدوین و تصویب این سند، کمک به ارتقای حوزه فرهنگ در کشور بود و تشکیل این ستاد هم در دوره جدید شورای عالی انقلاب فرهنگی، به عنوان اولویت شورا عالی انقلاب فرهنگی قرار گرفت؛ شخصا چند بار تشکیل ستاد مهندسی فرهنگی را از رئیس جمهور پیگیری کردم.

* سند مهندسی فرهنگی چیست؟

حالا حدود ۲۰ سال از طرح موضوع مهندسی فرهنگی از سوی مقام معظم رهبری(مدظله­ العالی) می­‌گذرد و می‌خواهیم بدانیم تکلیف این سند چه شد و ضمانت اجرایی آن به چه شکل است.

بهتر است ابتدا درباره این سند بیشتر بدانیم؛ سند مهندسی فرهنگی سند جامعی است که موضوعاتی چون سبک زندگی و خانواده، نشاط اجتماعی، روابط بین­ المللی و جهانی حوزه فرهنگ و ارتباطات درونی حوزه فرهنگ را مورد توجه قرار می­ دهد، ۱۳ راهبرد کلان ملی و نزدیک به ۱۱۲ برنامه کلان ملی و بیش از ۳۰۰ برنامه اقدام کلان ملی در این سند مورد توجه قرار گرفته است.

این سند از ۷ فصل تشکیل شده است که فصل اول آن به ارائه توضیحات راجع به خود سند می­ پردازد و فصل دوم آن ارزش­ ها و اصول حاکم بر مجموعه برنامه های سند مهندسی فرهنگی کشور است را تبیین می­ کند، در فصل سوم سند مهندسی فرهنگی کشور چشم انداز فرهنگی کشور در آینده ترسیم شده است که همان استقرار جامعه اسلامی در نگاه گام دوم انقلاب اسلامی مقام معظم رهبری محسوب می­ شود.

فصل چهارم این سند اهداف فرهنگی کشور و فصل پنجم اولویت­ های فرهنگی پیش­بینی شده در سند را تبیین کرده است که ممکن است بر مبنای مطالعات جدید و با توجه به ظرفیت­ های امروزی بازبینی و روزآمد شود.

در فصل ششم سند مهندسی فرهنگی راهبردهای کلان، برنامه های کلان و اقدامات ترسیم شده است که بر این اساس ۱۳ راهبرد کلان، ۱۱۲ راهبرد ملی و ذیل هر راهبرد ملی برنامه اقدام اجرایی طراحی شده است.

فصل هفتم سند مهندسی فرهنگی نیز با ارائه چارچوب نهادی سند وظایف ستاد و همچنین چگونی مدیریت ستاد در سطح ملی را تبیین کرده است.

* وضعیت سند مهندسی فرهنگی کشور در دولت سیزدهم

نخستین جلسه ستاد هماهنگی نقشه مهندسی فرهنگی کشور در دولت سیزدهم ۲۱ اسفند سال ۱۴۰۰ به ریاست معاون اول رئیس جمهور برگزار شد.

محمد مخبر در این جلسه با اشاره به انتظارات جدی مردم از دولت نسبت به ساماندهی مباحث فرهنگی تأکید کرد و از دستگاه های ذیربط فرهنگی خواست تا با احصاء مشکلات و برنامه ریزی های مشخص، افق راه و چشم انداز رفع مشکلات فرهنگی کشور را تهیه کنند.

همچنین حجت الاسلام والمسلمین سعیدرضا عاملی، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز در این جلسه با اشاره به نگاه رهبر معظم انقلاب مبنی بر تدوین پیوست فرهنگی در طرح های بزرگ و کلان کشوری، گفت: اطمینان داریم با نگاه عملیاتی معاون اول رئیس جمهور و همچنین تأکیدات رئیس جمهور در دولت سیزدهم شاهد اقدامات عملی و تأثیرگذار در حوزه فرهنگ باشیم تا نگرانی ها و دغدغه های فرهنگی مورد نظر مقام معظم رهبری و مردم رفع شود.

در این جلسه تأکید شد که نقشه مهندسی فرهنگی کشور بر اساس برش استانی مسأله محور و با توجه به نظرات کنشگران اصلی استان ها با همکاری و هماهنگی استانداری ها تدوین شود.

* ضرورت اجرای سند فرهنگی در نهادهای کشور

با توجه به اینکه تمام دستگاه‌ها اعم از اقتصادی، سیاسی و غیره دارای ابعاد فرهنگی هستند، حداقل ۱۰۰ برنامه جامع برای اجرای این سند، مانند سند معماری اسلامی ایرانی باید اجرا شود.

مهدی گلشنی عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی شریف و عضو سابق شورایعالی انقلاب فرهنگی درباره ضمانت اجرایی این سند گفت: مشکل بعضی طرح‌های شورایعالی انقلاب فرهنگی این است که باید قبل از تدوین طرح‌ها شرایط فعلی و مشکلات و موانع دیده شود، نمی‌توان همینطور بدون زمینه‌سازی طرح تحولی را تدوین کرد، باید وضعیت جامعه رصد شود سپس اسنادی مثل سند فرهنگی تدوین شود.

البته سعیدرضا عاملی دبیر شورایعالی انقلاب فرهنگی درباره ضمانت اجرایی این سند با بیان اینکه سند مهندسی فرهنگی مورد تاکید رهبر معظم انقلاب بوده، گفته است: فضای اجتماعی در حال تغییر است و نیاز است که این سندها هم بروزرسانی شوند و ناظر به مسائل روز تغییر یابند، با تاکید رئیس جمهور از برش استانی این سند حمایت می‌شود و باید ساز و کار اجرایی آن فراهم شود که همراهی و تاکید رهبر انقلاب و رؤسای سه قوه بر این سند می‌تواند زمینه‌ساز اتفاقات خوبی باشد.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی تاکید کرده است: انتظار داریم که این سند به سمت اجرا برود و نباید روی کاغذ باقی بماند و با اجرای آن شاهد خیرات و برکات آن باشیم.

انتهای پیام/