خبرگزاری فارس کردستان؛ نوروز نخستین روز سبزی و سرآغاز زنده شدن زمین، نوروز روز گذرسال به سال دگر و در حقیت جشن طبیعت است که زمین یخ زده زمستان با گرم شدن هوا آهسته آهسته آب می‌شود گیاهان مرده دوباره زنده می‌شوند و از زمین سر می‌کشند.
پیشینه نوروز نه تنها به دوران مشترک هند و اروپایی باز می‌گردد، بلکه در میان اقوام کهن‌تر نیز وجود داشته است، تا جایکه در اساطیر ایران، پیدایش نوروز را به قبل از تخت نشستن جمشید پیشدادی نسبت داده‌اند، اما نزد مردمان کُرد، رأی غالب مربوط به داستان کاوه آهنگر و ضحاک است.
کُردها، به عنوان یکی از اصیل‌ترین اقوام ایرانی، دارای جشنهای مذهبی، قومی و باستانی زیبا و زیادی هستند که ریشه در باورهای کهن آنها دارد و اغلب تاریخی و پاره‌ای اسطوره‌ای است.
گفته می‌شود هنگامی که کاوه بر ضحاک پیروز شد مردم به مناسبت این پیروزی بر کوه‌ها آتش افروختند و دست در دست هم به شادمانی پرداختند و از آن سال تاکنون مردم کُرد هر ساله در اول بهار به بزرگداشت آن روز فرخنده، آتش روشن می‌کنند و به شادمانی می‌پردازند مراسماتی که امروز با وجود گذر از دنیای سنتی در بسیاری از روستاهای این استان همچنان پویا و زنده بوده است.
بهار از نیمه‌های اسفند و کمی زودتر برای مردمان کردستان آغاز می‌شود و خانواده‌ها دست به تدارک نوروز می‌زنند و خود را برای استقبال از بهار طبیعت آماده می‌سازند، میرنوروزی و کوسه‌گردی از مراسمات زیبایی است که در نزدیکی‌های بهار در برخی مناطق استان کردستان برگزار می‌شود تا جایکه هر شهر و هر روستا یک مراسم در بهار 98 کردستان را تا یک قدمی ثبت شدن به عنوان پایتخت نوروز ایران هم پیش برد اما کرونا ویروس مسیر را بر کسب این نشان ملی کمی به تاخیر انداخت.
چهارشنبه سوری
۹
خورشید سه‌شنبه آخر سال که غروب می‌کند فرق ندارد که شهری باشی یا روستایی خانوادگی یا به همراه دوستان و همسایه آتش بر پشت بام و میان کوچه پس کوچه‌های شهر و روستا روشن می‌شود، قدیمی‌ترها معتقد بودن که باید جارویی را که نماد پاک کردن است به نیت دور کردن کثافت و بدبختی‌ها به آتش کشید بعضی‌ها حتی سکه‌ای هم روی آتش می‌انداختند تا صدقه بلا کنند.
زنان روستایی هم چند تار مو از سر فرزندان خود بریده و دور می‌انداختند و در کنار تمامی این رسم و رسومات در چهارشنبه‌سوری، مردم دست در دست همدیگر به نشانه وحدت و همدلی به پای کوبی یا همان هه‌لپه‌رکی می‌پرداختند.
کوسه نوروز
کوسه گردی از جمله سنت‌های نوروزی در میان مردم کردستان بود که تقریبا تا 2 دهه پیش به عنوان مقدمه نوروز در استان کردستان برگزار می‌شد.
کوسه‌گردی از اهالی روستاست که با وصل کردن شاخ‌هایی از چوب و داس و ریشی از پنبه یا پشم و سبیل درازی از موی بز ظاهری غیرعادی و در عین حال مضحک به خود می دهد و جوانان دیگر از همان روستا با پوشیدن لباس کُردی زنانه و سرخاب، سفید آب کردن خود نقش زن کوسه را بازی می‌کند.
کوسه و زنش به همراه جمعی از جوانان در داخل روستا شروع به گشت‌زنی می‌کنند و با این کار لحظات شادی را برای مردمان روستا به ارمغان می‌آورند، کوسه با استقبال صاحبخانه وارد خانه اهالی می‌شود و هدایایی به مناسبت نوروز که شامل انواع خشکبار، روغن، کره و تخم مرغ و غیره است را در میان خنده و نشاط اهالی می‌گیرد و در کیسه‌ای که به کمر بسته است جمع می‌کند و از هیچ خانه‌ای بدون عیدی خارج نمی‌شود.
هیلکه شکینی
هیلکه شکینی یا تخم مرغ بازی از دیگر سنت‌های زیبا در میان مردم کردستان است، رسم زیبایی که در آخرین روزهای سال کهنه در میان مردمان این دیار خودنمایی می‌کند آیین از چند روز قبل از عید تا چند روز بعد از عید ادامه دارد.
تخم مرغ ها به اندازه جمعیت خانواده صبح زود پخته و رنگ‌آمیزی می‌شود که در بسیاری از مواقع به دلیل آنکه ممکن است رنگ به درون تخم مرغ نفوذ کند، از رنگ طبیعی استفاده می‌کنند.
یکی از دو طرف، تخم مرغ به گونه‌ای که انگشتانش به دور آن حلقه زده شده باشد تنها یکی از 2 سر تخم مرغ پیدا باشد را به هم می‌کوبند تخم مرغ هر کدام که در اثر ضربه ترک بردارد باید آن را به طرف مقابل تقدیم کند.
هه‌ته‌ری، مه‌ته‌ری
هه‌ته‌ری، مه‌ته‌ری از دیگر آداب نوروزی مرسوم در کردستان است مراسمی که کودکان بازی گردان اصلی آن هستند سال که تحویل می‌شود، کودکان و نوجوانان به صورت گروهی به پشب بام خانه‌ها می‌روند و برای گرفتن عیدی از دودکش یا نورگیر خانه‌ها شال‌ها را پایین می‌فرستند و بعد از گذاشتن هدایا از سوی صاحبخانه که شامل پول، تخم مرغ رنگی، میوه و شکلات و شیرینی است شال پایین فرستاده شده را با صدای «هه‌لیکیشه» (بکش بالا )، بالا می‌کشند.
با وجود تغییر بافت ساختمان‌ها و حذف دودکش سنتی سقف خانه روستاها، این رسم همچنان در برخی مناطق روستایی کردستان زنده است و جوانان شال را از پشت بام و از مقابل پنجره ساختمان پایین می‌کشند و از صاحب خانه عیدی می‌گیرند.
میرمیرین
«میرنوروزی» یا «امیر بهاری» از جمله آئین‌های نمایشی پس از روز عید نوروز به شمار می‌آید که در گذشته با تشریفات زیادی برگذار می‌شد اما این مراسم امروزه به صورت نمادین در ایام نوروز در یک تا دو روستا برگزار می‌شود.
این مراسم با انتخاب میرنوروزی کلید می‌خورد؛ مردم آبادی از میان خود فردی عامی را به حکومتداری موقت بر می‌گزینند و به او عنوان میرنوروزی یا امیر بهاری اعطا می‌کنند.
در این روز و به هنگام طلوع آفتاب میر بهاری بر تخت می‌نشیند، سپس مرد چماق نقره‌ای در پیشگاه میرنوروزی تعظیم کرده و افراد حکومت موقت را که شامل میر نوروزی، کهن وزیر، وزیر دست راست، وزیر دست راست، وزیر دست چپ، میرزا، فراشان وخدمتگزاران، خنجرزنان یا جلادان، مرد گوپال زیوین انتخاب و معرفی می‌کنند.
کهن وزیر از میان میران شوخ و بذله‌گو انتخاب می‌شود، مرد خردمندی که نقش مشاور و حل کننده مشکلات را برعهده دارد، وزیر دست راست احکام منطقی را در حکومت میرمیران صادر می‌کند و وزیر دست چپ فرمان‌های مسخره و عجیب می‌دهد، میرزا مرد باسوادی است که سمت دبیری دارد و فراشان و خدمتگزاران هم کار خدماتی انجام می‌دهند.
خنجرزنان یا جلادان لباس سرخ م پوشند و مرد گوپال زیوین یا همان چماق نقره‌ای مامور ابلاغ میر نوروزی است و نوازندگان که تعدادشان به بیست و پنج نفر می‌رسد و بصورت افتخاری انجام وظیفه می‌کنند، آوازخوانان و سرودخوانان هم گاهی دسته‌جمعی و گاهی نوبتی و بعضی به صورت گه‌ره لاوژه (مشاعره) آوازه خوانی می‌کنند.
وشکه‌رن یا همان دلقک جامه‌ای از پوست گوسفند پوشیده و زنگوله‌ای به گردن می‌آویزد و کلاش یا گیوه‌ای به پا می‌کند و با جست و خیز و بامزه بازی مردم را می‌خنداند.
امیر بهاری به شهر یا روستا وارد می‌شود و پس از سیر و گذار پرچم فرمانروایی را برافراشته و بر تخت عدالت تکیه می‌زند و گناهکاران را تنبیه و مجازات کرده و به مردم می‌شناساند.
زدن تازیانه به گناهکاران از دیگر بخش‌های این مراسم است بعد هم به پیشنهاد وزیران امیر بهاری زندانیان بی‌گناه را آزاد می‌کند و افراد قهرکرده را با هم آشتی می‌دهد، زکات به زور و جبر از ثروتمندان دریافت و به فقرا داده می‌شود.
در این میان هر فردی که به وظایف خود عمل نکند به شدت تنبیه می‌شود و هر فردی که فرمان امیر بهاری را به تمسخر بگیرد به مجازات سخت محکوم می‌شود.
هلپرکی
رقص و پایکوبی میر نوروزی همراه یارانش در روستاهای اطراف شهر و قسمت کردن شادی نوروز با دیگر مردمان این دیار از مراسمات زیبا و دیدنی نمایش‌های میرمیران است، فرمان‌های عجیب و غریب میرنوروزی از دیگر بخش‌های زیبای مراسم میرمیران است دستوراتی که هرکس از آنها سرپیچی کند مجازات می‌شود.
هر حکمی که از سوی میر نوروزی صادر شود در کوتاه زمان به وسیله ملازمانش اجرا می‌شود. میر نوروزی به راز فرمانروایی‌اش آگاه است و می‌داند که با یک پوزخند دستگاهش برچیده می‌شود، از این رو هر اندازه دلقک‌ها بازی در آورند، لب به خنده نمی‌گشاید.
نوروزخوانی
نوروزخوانی از دیگر مراسمات نوروزی در کردستان است که امروزه جز در بعضی مناطق روستایی به فراموشی سپرده شده، رسم بر این بود که همسایه‌ها و افراد خانواده در ایام عید، شب را در خانه یکی از اهالی محل می‌گذراندند و نقال، نوروزنامه را مانند شاهنامه، نقالی می‌کرد.
هه‌لپرکی هم یکی از عناصر آیینی و فرهنگی اصلی کردستانی‌هاست رسم زیبایی که در ایام نوروز در روستاها با حضور اهالی روستا و مهمانانی از مناطق مختلف برگزار می‌شود لباس‌های محلی هزار رنگ و روشن کردن آتش و حلقه زدن به دور آن مراسم زیبایی است که هر ساله گردشگران داخلی و خارجی زیادی جذب می‌کند.
رسومی که به دلیل استقبال بالای مردم و گردشگران از آن کردستان را به پایتخت نوروز ایران تبدیل کرده است اما متاسفانه در یکی دو سال اخیر این رسم و رسوم‌ها به دلیل شیوع ویروس کرونا دستخوش قرار گرفت اما بنا به برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته امسال شاهد برگزاری آن البته با رعایت پروتکل‌های بهداشتی خواهیم بود.
آئین‌های نمایشی میراث معنوی کشور
ایران و به خصوص استان کردستان از زاویه میراث معنوی بسیار غنی است و از جمله میراث معنوی، نمایش‌های آئینی و سنتی آن است که برخی از این نمایش‌ها، نمایش‌های شادی‌آور و نشاط‌بخش هستند که در جشنهای مربوط به زندگی شبانی و کشاورزی، از دیرباز تا کنون برگزار می‌شدند و می‌شوند و برخی نیز نمایش‌هایی هستند که در حالات غم و اندوه و سوگواری به اجرا در می‌آمدند و کماکان نیز اجرا می‌شوند.
در هر صورت، در هر یک از این نمایش‌ها، نشانه‌هایی از اعتقادات و باورهای مردم، اسطوره‌ها و آئین‌های مربوط به دفع شر و بلا و بیماری و اهدا فدیه و قربانی دیده می‌شود که ما امروز از آنها به عنوان میراث معنوی و میراث شفاهی فرهنگ ایرانی نام می‌بریم.
انتهای پیام/2330/71/م
